مراتب وجود انسان
سرکار خانم مرضیه رمضانی
وجود انسان، وجود واحد سیالی است که دارای سلسله مراتبی است. برخی از این مراتب به صورت تکوینی سیر می شود و انسان ناخواسته از این مراتب می گذرد؛ اما پس از مرحله تجرد برزخی و کسب عقل بالملکه، سیر در مراتب به اراده و عمل او وابسته است.
آیات قرآنی نشان می دهد که همه انسانها یک نوع واحد نیستند؛ بلکه ذات و وجود انسان قائل شدت و ضعف است و در قیامت نیز که صحنه ظهور حقایق است، انسانها با صورتهای مختلف و انواع گوناگون وارد صحرای محشر می شوند؛ البته شکل گیری این صورتها در این جهان عملی می شود. اگرچه حصر عقلی بر تعداد مراتب انسان نیست، اما حکما برخی از این مراتب را که ممتاز از یکدیگرند، معرفی کرده اند. مراتبی که در این مقاله ذکر شده است، عبارتند از:
1. مرحله جسمانی که از قاعده جسمانیة الحدوث ملاصدرا استنباط شده است؛
2. مرحله تجرد برزخی و عقل هیولانی که مرحله ورود به عالم غیر مادی است؛
3. مرحله عقل بالملکه که همچنان انسان در رتبه تجرد برزخی است؛
4. مرحله تجرد تام عقلی و عقل بالفعل که انسانیت انسان در این مرتبه تثبیت می شود؛
5. مرحله بساطت نفس و عقل مستفاد.
سیر انسان در این مراتب، به واسطه عقل فعال صورت می گیرد. عقل فعال موجب خروج انسان از قوه به فعل و سیر به سوی تکامل است. اتحاد و اتصال با عقل فعال با توجه انسان به عالم ماوراء الطبیعه حاصل می شود و در نهایت، انسان به غایت و هدف خلقت نائل می گردد.
کتابمجموعه آثار همایش امام خمینی و قلمرو دین«کرامت انسان»: مجموعه مقالات، تهران: خرداد 1386صفحه 179