بررسی خطابه های مجالس عزاداری امام حسین(ع) از نظر مردم

 

 

‏‏بررسی خطابه های مجالس عزاداری امام حسین(ع) از نظر مردم‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏‏‏ مرتضی پدریان‏

‏‏یکی از مسائلی که بایددر امور دینی مطرح شود این است که هر امری، کمی و پدیده ای دینی دارای یک فلسفۀ وجودی است، اگر از فلسفۀ وجودی آن مطلع باشیم و بدان عمل کنیم اثر آن چندین برابر خواهد بود.‏

«مطابق عقیدۀ ما که شیعه هستیم هیچ دستوری از دین خالی از حکومت و فلسفه نیست و این دو تا باید معلوم باشد. اگر این دو تا معلوم شد آن وقت معلوم خواهد شد که این دستور چه دستور بزرگی است و چقدر باید حادثۀ عاشورا و از دستوری که دربارۀ آن رسیده استفاده کرد.»‏‎[1]‎

‏‏به هر حال باید فلسفۀ قیام حسینی مکرر در منابر گفته شود. ‏

‏‏«فلسفۀ عزاداریها گفته شود، تا همان اثر و منظور حاصل شود که امام زین العابدین(ع) و امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) توصیه می کردند و «کمیت» ها و «دعبل خزاعی» ها به وجود می آید و آثاری بر مرثیه گویی آنها مترتب بود.»‏‎[2]‎

‏‏ «از جنبۀ اول باید هنگامی که مرثیه خوانی می کنند توجه داشته باشند به فلسفۀ قیام سیدالشهدا و به فاصله دستوراتی که ائمه اطهار دربارۀ عزاداری داده اند. بی جهت دستوری نداده اند. باید فلسفۀ قیام سید الشهدا و هم فلسفۀ عزاداری آن حضرت را به مردم بگویند و مردم را آگاه کنند باید مکرر این مطالب را بگویند.»‏‎[3]‎

‏‏مثلاً یکی از فلسفه های سلام کردن بین مسلمین، ایجاد نوعی پیوند و همبستگی ‏
‏‎

‎‏است. حال اگر مردم این فلسفه را بدانند قطعاً ‏‏گونه ای دیگر رفتار خواهند کرد که با ندانستن این فلسفه تفاوت خواهد داشت. وقتی که حضرت باقر‏‏(ع)‏‏ وصیت می کنند که بعد از شهادتشان به مدت ده سال در «منا‏‏» ‏‏برای او عزاداری کنند حتماً مقصود و هدفی از این کار داشته اند که امام امت اینگونه آن را بیان می کنند که: ‏

‏‏«حضرت باقر - سلام الله علیه - وقتی که می خواستند فوت کنند وصیت کردند که ده سال - ظاهر‏‏اً‏‏ - در «منا» اجیر کنند کسی را، کسانی را که برای من ‏‏گریه کنند. این چه مبارزه ای است؟ حضرت باقر احتیاج به گریه داشت؟ حضرت باقر می خواست چه کند ‏‏گریه را؟ آن وقت هم در «منا‏‏» ‏‏چرا؟ ایام حج و منا. این همین نقط‏‏ۀ‏‏ اسا‏‏سی‏‏، سیا‏‏سی‏‏، روانی و انسانی است که ده سال‏‏ ‏‏در‏‏ ‏‏آنجا گریه کنند. خوب، مردم می آیند می گویند چه خبر است‏‏؛ ‏‏چیست؟ می ‏‏گویند اینطور بود. این توجه می دهد نفوس مردم را به این مکتب و ظالم را منهدم می کند و مظلوم را قو‏‏ی‏‏ می کند.» ‏‎[4]‎

‏‏در دین مقدس اسلام، حتی ‏‏گریه کردن و تباکی هم هدفی دارد‏‏؛ ‏‏چرا که خداوند در قرآن کریم می فرمایند: «فکر نکنید شما را بیهوده آفریدم‏‏» [‏‏ اشاره به سوره مؤمنون آیه 117‏‏]‏

‏‏وقتی آفرینش هدفمند باشد پس همۀ‏‏ اعمال، گفتار، حرکات و حتی ‏‏گریه کردن هم باید دارا‏‏ی‏‏ هدف باشد. حال این هدف چگونه باید باشد و چگونه باید شناخته شود؟ شناساندن اهداف به عهد‏‏ۀ‏‏ چه کسی است؟‏

‏‏دشمنان اسلام برای اینکه بتوانند به این دین مقدس و پویا ضربه بزنند اهداف آن را وارونه جلوه داده و امور مقدس را در جهت نامقدس معرفی کردند. دین را، ‏‏قرآن را، عترت را، علی(ع) را، امام زمان (عج) و انتظار را، دعا را... همه چیز را وارونه جلوه دادند‏‏؛ ‏‏به ط‏‏و‏‏ری که امت اسلام از قرآن، کعبه، عاشورا، انتظار و دعا برداشتی نادرست داشته باشند. و آنچنان طی قرنها بر ما تلقین کردند که باز‏‏گشت به آن کاری است بس مشکل، و باید ‏‏گفت: «تبلیغات سوء‏‏ آنها متأسفانه مؤثر وا‏‏قع شده است. الان ‏‏گذشته از عامۀ‏ مردم، طبقۀ‏‏ تحصیلکرده، چه دانشگاهی و چه بسیاری از محصلین روحانی، اسلام را درست نفهمیده اند و از‏‏ ‏‏آن تصور خطا‏‏یی‏‏ دارند. همانطور که مردم افراد غریب را نمی شناسند، اسلام را هم نمی شناسند و در میان مردم دنیا به وضع غربت زند‏گی می کنند. چنانچه کسی بخواهد اسلام را آنطور که هست معرفی کند مردم به این زودیها باورشان نمی آید. بلکه عمال استعمار در حوزه ها هیاهو و جنجال به پا می کنند.»‏

‏
‏‎

‎‏برای ایجاد حضور ذهن، فقط یکی دو مورد از این تحریفها را در م‏‏و‏‏رد قرآن کریم و  سنت رسول ا‏‏کرم(ص) یاد می کنیم. ‏

‏‏«اکنون ببینیم چه گذشته است بر کتاب خدا؛ این ودیعۀ الهی و ما ترک پیامبر اسلام - صلی الله علیه و آله و سلم - مسائل اسف انگیزی که باید برای آن خون گریه کرد، پس از شهادت حضرت علی(ع) شروع شده. خودخواهان و طاغوتیان، قرآن کریم را وسیله ای کردند برای حکومتهای ضد قرآنی، و مفسّران حقیقی قرآن و آشنایان به حقایق را، که سراسر قرآن را از پیامبر اکرم - صلی الله علیه - دریافت کرده بودند، و ندای ‏‏«اِنّی تٰارِک فیکُمُ  الثَّقَلَیْن»‏‏ در گوششان بود با بهانه های مختلف و توطئه ای از پیش تهیه شده آنان را عقب زده، و با قرآن در حقیت قرآن را که برای بشریت تا ورود به حوض بزرگترین دستور زندگانی مادی و معنوی بود، امت را از صحنه خارج کردند.» ‏‎[5]‎

‏‏«‏‏دیدیم که اگر کسی دم از حکومت اسلامی بر‏‏ می ‏‏آورد و از سیاست که نقش بزر‏‏گ‏‏ اسلام و رسول بزر‏‏گوار - صلی الله - و قرآن و سنت مشحون از‏‏ ‏‏آن است، سخن می گفت ‏‏گویی بزر‏‏گ‏‏ترین معصیت را مرتکب شده و کلمۀ «‏‏آخوند سیاسی» موازی با آخوند بی دین شده بود، و اکنون نیز هست». ‏‎[6]‎

‏‏آری این هدف را وارونه جلوه دادن و با قرآن ‏‏به جنگ‏‏ قرآن آمدن فقط مربوط به قرآن مجید نیست‏‏؛ ‏‏بلکه این مربوط به هر دو ثقل اکبر، یعنی قرآن و عترت است. چرا که: ‏

‏‏«هر چه بر یکی از این دو ‏‏گذشته، بر دیگری ‏‏[‏‏نیز‏‏]‏‏، ‏گذشته است، و مهجوریت هر یک ‏مهجوریت دیگری است تا آنگاه که این دو مهجور بر رسول خدا در حو‏‏ض‏‏ وارد شوند». ‏‎[7]‎‏ شهید مطهری در جواب این سؤال که علت ترغیب به عزاداری چیست؟ اینگونه جواب می دهند که: «تکالیف شرعی بدون حکمت نیست. منظور این نبوده است که همدردی و تسلیتی باشد برای خاندان ییغمبر به قول روضه خوانها زهرا(س) را خوشحال بکنیم. خیال می کنیم هر اندازه ما ‏‏گریه کنیم نسلی خاطر بیشتری برای حضرت رسول و حضرت زهرا هست. چقدر در این صورت ما حضرت رسول و حضرت زهرا و حضرت امیر را که همیشه آرزوی شهادت می کشیدند و فخر خود می دانستند کوچک کرده ایم و خیال می کنیم هنوز هم بعد از هزار و سیصد و بیست سال در حال جزع و فزع می باشند. بلکه مقصود این است که داستان کربلا به صورت یک مکتب تعلیمی و تربیتی همیشه ز‏‏نده بماند»‏‎[8]‎

‏
‏‎

‎‏دشمنان ‏‏گاهی چنان فلسف‏‏ۀ‏‏ وجودی بعضی از احکام را کوچک می کنند که ا‏‏ثر و خاصیتش را از دست می دهد. مثلاً‏‏ در مورد امر به معروف و نهی از منکر، حضرت امام عقیده دارند که این اصل مهم را در امور جز‏‏یی‏‏ و فردی وارد کردند. ایشان معتقدند که: ‏

‏‏«‏‏اگر امر به معروف و نهی از منکر بخوبی اجرا شود دیگر فرایض قهراً بر پا خواهد شد. اگر امر به معروف و نهی از منکر اجرا شود ظلمه و عمالشان نمی توانند اموال مردم را بگیرند و به میل خود صرف کنند، و مالیاتهای مردم را تلف نمایند. امر به معروف و نهی از منکر برای این امور (مبارزه با ظالم‏‏)‏‏ است. ما امر به معروف و نهی از منکر را در دایر‏‏ۀ‏‏ کوچکی قرار داده و به موارد‏‏ی‏‏ که ضررش برا‏‏ی‏‏ خود افراد‏‏ی‏‏ است که مرتکب می شنوند یا ترک می کنند محصور ساخته ایم. در اذهان ما فرو رفته که منکرات فقط همین ها‏‏یی‏‏ هستند که هر روز می بینیم یا می شنویم. مثلاً اگر در اتوبوس نشسته ایم موسیقی گرفتند، یا فلان قهوه خانه  کار خلافی را مرتکب شد، یا در وسط بازار کسی روزه خورد منکرات می باشند و باید از‏‏ ‏‏آن نهی کرد! و به آن منکرات بزرگ توجه نداریم». ‏‎[9]‎

‏‏آر‏‏ی‏‏ ‏‏اگر بخواهیم از اینگونه موارد مصداق بیاوریم از بحث اصلی خارج خواهیم شد. لذا مطلب را در اینجا رها کرده و به اصل مقاله خواهیم پرداخت. ‏

‏‏چرا ائمه - سلام الله علیهم - تأکید زیاد بر عزادار‏‏ی‏‏ برای سالار شهیدان و برای خودشان دارند؟ چرا در احادیث تأکید شده که اگر نمی توانی گریه کنی تباکی کن؟ و چرا به عزادار‏‏ی‏‏ دستجمعی سفار‏‏ش‏‏ شده است؟‏

‏‏گرامی داشت عترت دارای ابعاد مختلفی است: یکی از جنبه ها‏‏ی‏‏ بزر‏‏گداشت عترت برگزاری مجالس عزاداری است. ما سالهاست که عزادار معصومین بالاخص امام حسین(ع) هستیم. می خواهیم ببینیم که هدف از عزاداری چیست و خطبا و وعاظ بر چه مطالبی باید تأکید کنند و بر چه مطالبی تأکید می کنند. ‏

‏‏هدف را چگونه بیان می کنند؟ فلسفۀ‏‏ عزاداری از دیدگاه امام چگونه باید باشد و مردم آن را چگونه ارزیا‏‏بی‏‏ می کنند؟‏

‏‏یکی از مباحثی که در جامع شناسی مطرح است موضوع ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی است. همچنین یکی از فلسفه های سفارش به عزاداری دستجمعی ایجاد این نوع ارتباط و استفاده از یک وسیلۀ‏‏ ارتباطی، یعنی منبر و روضه است. و این دیدگاه با عظمتی است که ائمه ما نسبت به این مسأله داشته اند‏‏؛ ‏‏زیرا در گذشته از وسایل ارتباط جمعی ‏
‏‎

‎‏فراگیر خبری نبود، لذا باید وسیله ای باشد تا بتوان با آن مردم را مورد ارشاد و تعلیم قرار داد. و در این مسیر چه وسیله ای مطلوب تر و بهتر از عزاداری سید و سالار شهیدان و ائمه - سلام الله علیهم اجمعین - با کاربری وسیع و مخاطب های متنوع و ویژ‏‏گیها‏‏ی‏‏ خاص؟ چرا که جامعه شناسان عقیده دارند بهترین نوع ارتباط، ارتباط چهره به چهره است، و تحقق این امر با منبر و روضه امکان پذیر است. ‏

‏‏در اندیشۀ‏‏ اسلامی نه تنها موضوع عزاداری بلکه بسیاری از احکام عبادی وسیله ای است برای تجمع و بر‏‏قراری ارتباط مسلمانان با هم، و‏‏ ‏‏آ‏‏گاه شدن نسبت به مسائل دین به مفهوم عام کلمه است: ‏

‏‏«‏‏بسیاری از احکام عبادی اسلام منشأ خدمات اجتماعی و سیاسی است. عبادتهای اسلامی اصو‏‏لاً‏‏ توأم با سیاست و تدبیر جامعه است‏‏؛ ‏‏مثلاً نماز جماعت و اجتماع حج و جمعه در عین معنویت و‏‏ ‏‏آثار اخلاقی و اعتقادی حائز‏‏ ‏‏آثار سیاسی است. اسلام اینگونه اجتماعات را فراهم کرده تا از‏‏ ‏‏آنها استفاده دینی بشود، عواطف برادر‏‏ی‏‏ و همکاری افراد تقویت شود، رشد فکری بیشتری پیدا کنند. در کشورهای غیر اسلامی یا حکومتها‏‏ی‏‏ غیر اسلامی در کشورهای اسلامی هر‏‏گاه بخواهند چنین اجتماعاتی فراهم آورند مجبورند میلیونها از ثروت و بودجۀ‏‏ مملکت را صرف کند. تازه اجتماعات آنها بی صفا و ظاهری و عاری از‏‏ ‏‏آثار خیر است. اسلام ترتیباتی داده که هر کس خودش آرزو می کند به حج برود، و راه می افتد به حج می رود. خودش با اشتیاق به نماز جماعت می رود.‏‏» ‏‎[10]‎

‏‏علاوه بر تجمع، یکی دیگر از فلسفه های وجودی عزاداری، سازماندهی شیعیان در مقابل حکومتهای ظالم و غاصب زمان بوده است: ‏

‏‏«علاوه بر‏‏ ‏‏آن امور عبادیش و روحانیش، یک مسألۀ‏ مهم سیاسی در کار بوده است. آن روز‏‏ی‏‏ که این روایات صادر شده است، روزی بوده است که این فرقۀ ناجیه مبتلا بودند به حکومت اموی و بیشتر عباسی، و یک جمعیت بسیار‏‏ ‏‏کمی، یک ا‏‏قلیت کمی در مقابل ‏‏قدرتهای بزر‏‏گ‏‏. در‏‏ ‏‏آن و‏‏قت برای سازمان دادن به فعالیت سیاسی این اقلیت، یک راهی درست کردند که این راه، خودش سازمانده است، و‏‏ ‏‏آن نقل از منابع وحی، به اینکه برای این مجالس اینقدر عظمت هست و برا‏‏ی‏‏ این اشکها، آنقدر در حول و بر این اشکها و عزاداریها، شیعیان با اقلیت آن وقت ا‏‏جتماع می کردند، و شاید بسیاری از‏‏ ‏‏آنها هم نمی دانستند مطلب چه هست، ولی مطلب، سازماندهی به یک ‏‏گروه ا‏‏قلیت در مقابل آن اکثریتها». ‏‎[11]‎

‏
‏‎

‎‏«... قدرتهای بزر‏‏گ‏‏ از این سازمانی که بدون اینکه دست واحد‏‏ی‏‏ در کار باشد که آنها را مجتمع ‏‏کند، خود بخود ملت را به هم جوشانده اند در سراسر یک کشور‏‏؛ ‏‏کشور پهناور، در ایام عاشورا و در دو ماه محرم و صفر و در ماه مبارک، این مجالس است که مردم را دور هم جمع کرده است. و اگر یک مطلبی بخواهد برا‏‏ی‏‏ اسلام خدمتی بکند و شخصی بخواهد که مطلبی را بگوید، سرتاسر کشور به واسط‏‏ۀ‏‏ همین ‏‏گویندگان و خطبا و ائمه جمعه و جماعت یک دفعه منتشر می شود، و اجتماع مردم در تحت این بیرق الهی، این بیرق حسینی، ‏‏ا‏‏سباب این می شود که سازمان داده شده باشد.‏‏» ‏‎[12]‎

‏‏نتیجه بگیریم که یکی از ابعاد و کاربردها‏‏ی‏‏ عزاداری، ایجاد انگیزه برای تجمع مردم به صورت آزاد و داوطلبانه است، امری که به فرمود‏‏ۀ‏‏ حضرت امام، دولتها‏‏ی‏‏ غیر اسلامی برا‏‏ی‏‏ تجمع چنان مردمی باید میلیونها تومان هزینه کنند، ضمن آنکه صفا و صمیمیت را هم با یکدیگر نخواهند داشت. حال که این جمعیت تجمع کردند، و این ارتباط برقرار شد باید چه هد‏‏فی را دنبال کرد و به مردم چه گفت و چه باید گفت؟ تجمع مردم در عزاداریهای سالار شهیدان دارا‏‏ی‏‏ اهداف متعددی است که در زیر به طور اختصار به ذکر‏‏ ‏‏آنها می پردازیم: ‏

‏‏ ‏

‏‏1- زنده نگه داشتن اسلام‏

‏‏باید این مطلب را آشکار کرد که اسلام را خون سیدالشهدا زنده نگه داشته است. ‏

‏‏«اسلام را تا حالایی‏‏ که شما می بینید، اینجا ما نشسته ایم، سیدالشهدا زنده نگه داشته است».‏‎[13]‎‏ ‏

‏‏«اساسی که همه چیز را تا حالا نگه داشته او بوده. پیغمبر(ص) هم فرمود که: ‏‏«انا من حسین»‏‏؛ یعنی دیانت را او نگه می دارد. و این فداکاری، دیانت اسلام را نگه داشته است و ما باید نگهش داریم». ‏‎[14]‎

‏‏ ‏

‏‏2- مبارزه با ظلم و ستمگران و طاغوتیان‏

‏‏«بدانند‏‏ ‏‏آنچه دستور ائمه - علیهم السلام - برای بزرگداشت این حماسۀ‏‏ تاریخی اسلام است، و‏‏ ‏‏آنچه لعن و نفرین بر ستمگران آل بیت است، تمام فریاد قهرمانانۀ‏ ملتهاست بر  سردمداران ستم پیشه در طول تاریخ الی الابد. و می دانید که لعن و نفرین و فریاد از بیداد بنی امیه - لعنة الله علیهم - با آنکه آنان منقرض و به جهنم رهسپار شد‏‏ه اند ‏‏فریاد بر سر ستمگران جهان و زنده نگه داشتن این فریاد ستم شکن است.» ‏‎[15]‎

‏
‏‎

‎‏«‏‏سفارش أکید ائمه مسلمین - علیهم السلام - بر اقامۀ‏ عزا‏‏ی‏‏ سید مظلومان تا آخر ابد و فریاد مظلومیت آن بیت رسول الله - صلی الله علیه وآله - و ظالمیت بنی امیه - علیهم لعنة الله - با آنکه بنی امید منقرض شد‏‏ه اند‏‏، فریاد مظلوم بر سر ظالم است؛ و این فریاد و پرخاش باید ز‏‏نده بماند. و برکاتش امروز در ایران در جنگ‏‏ با یزیدیا‏‏ن‏‏ واضح و ملمو‏‏س‏‏ است.» ‏‎[16]‎

‏‏ «خدا‏‏ی‏‏ عالم چون دید بنای دین را ماجراجویان صدر اول متزلز‏‏ل‏‏ کردند و جز چند نفر معدود‏‏ی‏‏ به جا نماند، حسین بن علی را برانگیخت و با جانفشانی و ‏‏فداکاری، ملت را بیدار کرد و ثوابهای بسیار برای عزاداران او مقرر کرد تا مردم را بیدار نگه دارند دو نگذارند اساس کربلا، ‏‏که پایه اش بر بنیان کندن پایه ها‏‏ی‏‏ ظلم و جور و سوق مردم به توحید و معدلت بود کهنه شود.» ‏‎[17]‎

‏‏ ‏

‏‏3-  ایجاد وحدت و سازماندهی و صمیمیت بین شیعیان‏

‏‏«ما تا ابد هم اگر برای سیدالشهدا گریه بکنیم، برای سیدالشهدا نفعی ندارد. برای ما نفع دارد - همین نفع دنیاییش را شما حساب کنید، آخرتش سر جای خودش. همین نفع دنیا‏‏یی‏‏ش را حساب کنید و همین جهت روانی مطلب را که قلوب را چطور به هم متصل  می کند». ‏‎[18]‎

‏‏«تمام این وحدت کلمه ای که در مبدأ ‏‏پیروزی‏‏ ما شد، برای خاطر این مجالس عزا و این مجالس سو‏‏گواری و این مجالس تبلیغ و ترویج اسلام شد. سید مظلومان یک وسیله ای فراهم کرد برای ملت که بدون اینکه زحمت باشد برای ملت، مردم مجتمع اند.‏‏»‏‎[19]‎

‏‏«شما انگیز‏‏ۀ‏‏ این ‏‏گریه و این اجتماع در مجالس روضه را خیال نکنید که فقط این است که ما ‏‏گریه کنیم برای سیدالشهدا. نه سیدالشهدا احتیاج به این ‏‏گریه ها دارد و نه این ‏‏گریه خودش فی نفسه یک کاری از‏‏ ‏‏آن می آید‏‏؛ ‏‏لکن این مجلسها مردم را همچو مجتمع می کنند و یک وجهه می دهند - سی میلیون - سی و پنج میلیون جمعیت در دو ماه محرم و صفر و خصوصاً‏‏ ‏‏دهۀ‏‏ عاشورا یک وجهه، طرف یک راه می روند.» ‏‎[20]‎

‏‏«‏‏این مجالس عزا که یک سازماندهی سرتاسری کشورها هست.» ‏‎[21]‎

‏‏ ‏

‏‏4- ‏‏ ایجاد و تقویت بینش سیاسی‏

‏‏«اینکه برای عزاداری، برای مجالس عزا، برای نوحه خوانی، برای اینها، این همه ثواب داده شده است، علاوه بر‏‏ ‏‏آن امور عبادیش و روحانیش یک مسألۀ‏ مهم سیاسی در کار بوده است.» ‏‎[22]‎

‏
‏‎

‎‏«مجلس عزا نه برا‏‏ی‏‏ این است که ‏‏گریه بکنند برا‏‏ی‏‏ سیدالشهدا و اجر ببرند. البته این هم هست، و دیگر‏‏ان را اجر اخروی نصیب کند. بلکه مهم، آن جنبۀ‏ سیاسی است که ائمۀ‏‏ ما در صدر اسلام نقشه اش را کشیده اند که تا آخر باشد.» ‏‎[23]‎

‏‏«اگر روشنفکران ما فهمیده باشند که این مجالس و این دعاها و این ذکرها و این مجالس مصیبت جنبۀ‏‏ سیاسی و اجتماعیش چیست، نمی ‏‏گویند که برای چه این کار را بکنیم.»‏‎[24]‎

‏‏«اینها نمی فهمند که این روضه و این گریه آدمساز است‏‏؛ ‏‏انسان درست می کند. این مجالس روضه، این مجالس عزای سیدالشهدا، و‏‏ ‏‏آن تبلیغات بر ضد ظلم، این تبلیغ بر ضد طاغوت است. بیان ظلمی که به مظلوم شده تا آخر باید باشد.» ‏‎[25]‎

‏‏«این هماهنگی که در تمام ملت ما در قصۀ‏‏ کربلا هست، این بزرگترین امر سیاسی است در دنیا، و بزرگترین امر روانی است در دنیا.» ‏‎[26]‎

‏‏ ‏

‏‏5- ‏‏تبلیغ اسلام‏

‏‏«باید از این اجتماعات به منظور تبلیغات و تعلیمات دینی و توسعۀ نهضت اعتبار‏‏ی‏‏ و سیاسی اسلام استفاده کنیم.» ‏‎[27]‎

‏‏«اسلام را عرضه بدارید. در عرضۀ‏ آن به مردم، نظیر عاشورا به وجود‏‏ ‏‏آورید.» ‏‎[28]‎

‏‏«وقتی که عزا‏‏ی‏‏ حسین(ع) این تجمع را ایجاد می کند، باید اهداف امام حسین آشکار  شود. باید اسلام ناب و احکام آن برای مردم روشن شود. باید راه پیشرفت را به مردم نشان داد و‏‏ ‏‏آنان را از مسائل اقتصاد‏‏ی‏‏، اجتماعی و سیاسی اسلام آگاه کرد، که... اگر اسلام را معرفی نمایند و جهان بینی (یعنی عقاید‏‏)‏‏ و اصول و احکام و نظام اجتماعی اسلام را به مردم بشناسانند با اشتیا‏‏ق‏‏ کامل از‏‏ ‏‏آ‏‏ن‏‏ استقبا‏‏ل‏‏ می کنند.» ‏‎[29]‎

‏‏«تا این اجتماع عظیم که تشکیل می شود باید تبلیغ کرد. همانطور که آنها (دشمنان اسلام‏‏)‏‏ بر ضد شما اسلام را بد معرفی کرده اند، شما اسلام را آنطور که هست معرفی کنید. ولایت را چنانچه هست معرفی کنید... شما ‏‏[‏‏روحانیون و خطبا‏‏]‏‏، قوانین اسلام و‏‏ ‏‏آثار اجتماعی و فواید‏‏ ‏‏آن را بنویسید و نشر کنید. روش و طرز تبلیغ و فعالیت خودتان را تکمیل کنید.» ‏‎[30]‎

‏‏«اهل منبر - ایدهم الله تعالی - کوشش کنند در اینکه مردم را سو‏‏ق‏‏ بدهند به مسائل اسلامی‏‏ و مسائل سیاسی - اسلامی، مسائل اجتماعی – اسلامی.» ‏‎[31]‎

‏
‏‎

‎‏«گویندگان پس از اینکه مسائل روز را گفتند، روضه را همانطور که سابق می خواندند، و مرثیه را همانطور که سابق می خواندند بخوانند و مردم را مهیا کنند برای ‏فداکاری.»‏‎[32]‎‏ ‏

‏‏«لازم است در نوحه ها و اشعار و مرثیه و اشعار ثنای از ائمۀ حق - علیهم سلام الله - به طور کوبنده فجایع و ستمگریهای ستمگران هر عصر و مصر یادآوری شود. و در این عصر که عصر مظلو‏میت جهان اسلام به دست آمریکا و شوروی و سایر وابستگان به آنان و از جمله آل سعود، این‏‏ خائنین به حرم بزر‏‏گ‏‏ الهی - لعنةالله و ملائکته و رسله علیهم - است به طور‏‏ ‏‏کوبنده یادآوری و لعن و نفرین شود.» ‏‎[33]‎

‏‏«‏‏شما آقایان روحانیون و همه روحانیون که در کشور هستند، همه مکلف اند به اینکه این نعمت خدا را، این عطیۀ الهی را حفظ کنند و شکر این نعمت را برآورند، و شکر به این است که تبلیغ کنند. آنچه که سیدالشهدا عمل کرد و‏‏ ‏‏آن ایده ای که او داشت و‏‏ ‏‏آن راهی که او ر‏‏فت و‏‏ ‏‏آن‏‏ پیروزی که بعد از شهادت برای او حاصل شد و برای اسلام حاصل شد، به مردم روشن کنند و بفهمانند به همه که مسألۀ مجاهده در راه اسلام آن است که او کرد و‏‏... ‏‏شما باید تبلیغ کنید‏‏ ‏‏آقا! محرم است، این محرم را زنده نگه دارید.» ‏‎[34]‎

‏‏«لکن در این اجتماعاتی که در محرم و صفر می شود و در سایر اوقات، مبلغین عزیز و علمای اعلام و خطبای معظم باید مسائل روز را، مسائل سیاسی را، مسائل اجتماعی را و تکلیف مردم در‏‏ ‏‏یک همچو زمانی که ‏‏گرفتار این همه دشمن ما هستیم معین کنند‏‏؛ ‏‏به مردم و کشور بفهمانند که ما در بین راه هستیم و باید تا آخر راه ان‏‏ ‏‏شاءالله برویم.» ‏‎[35]‎

‏‏«ما باید به شهیدمان گریه کنیم، فریاد کنیم، مردم را بیدار کنیم. البته یک مطلبی هم که بین همۀ ما باید باشد این است که این نکته را به مردم بفهمانیم همه اش قضیه این نیست که ما می خواهیم ثواب ببریم، قضیه این است که ما می خواهیم پیشرفت کنیم. سیدالشهدا هم که کشته شد، نه اینکه رفتند یک ثوابی ببرند. ثواب برای او خیلی مطرح نبود، آنطور رفت که این مکتب را نجاتش بدهد، اسلام را ‏‏پیشرفت بدهد، اسلام را زنده کند.» ‏‎[36]‎

‏‏آنچه که ‏‏ب‏‏یان شد، بخشی از دید‏‏گاهها‏‏ی‏‏ حضرت امام خمینی دربار‏‏ۀ‏‏ فلسفۀ‏‏ عزادار‏‏ی‏‏ برای ائمه و خصوصاً سید و سالار شهیدان بود، لذا ما بر‏‏ ‏‏آن شدیم تا تحقیقی در سطح‏‏ شهر اصفهان به انجام برسانیم و مشخص کنیم که مردم ما از فلسف‏‏ۀ‏‏ عزاداری تا چه میزان آ‏‏گ‏‏اهی دارند؟ و وعاظ خطبا بر کدام موارد و جنبه ها‏‏ی‏‏ فلسف‏‏ۀ‏‏ عزاداری تأکید می کنند؟ مرد‏‏می‏‏ که در ا‏‏ین مراسم شرکت می کنند به چه میزان نسبت به مسائل مختلف اسلام آشنا‏‏یی ‏‏پیدا ‏
‏‎

‎‏می کنند؟ همچنین به نظر مردم، خطبا و وعاظ در مجالس و محافل مذهبی بیشتر بر چه موارد‏‏ی‏‏ تأکید دارند؟ چه موارد‏‏ی‏‏ باید مورد توجه ‏‏قرار ‏‏گیرد؟ و‏‏ ‏‏آنچه که باید تبلیغ و بیان شود و‏‏ ‏‏آ‏‏نچه تبلیغ و ‏‏گفته می شود‏‏ ‏‏آیا با هم فاصله دارد، و اگر ‏‏فاصله دارد این فاصله به چه میزان است؟‏

‏‏متدلوژی: در این تحقیق، انتخاب جامعۀ‏‏ مورد مطالعه یا جمعیت نمونه به روش نمونه ‏‏گیری سهمیه ای - منطقه ای و تصادفی (نمونه ‏‏گیری‏‏ مضاعف‏‏)‏‏ استفاده شده است. ‏

‏‏ابتدا نسبت جنسی اصفهان به صورت سهمیه برای هر جنس 2 / ‏‏45‏‏ درصد زن و 8 / ‏‏54‏‏ درصد مرد مشخص شد. سپس ‏‏گروههای سنی جمعیت اصفهان را به فاصله ‏‏10‏‏ ساله 15 - ‏‏24‏‏ و 25 - ‏‏34‏‏ و 35 - ‏‏44‏‏ و ‏‏45‏‏ به بالا تعیین و سهمیه و ‏‏گروه سنی مشخص ‏‏گردید. در مرحلۀدوم، شهر اصفهان را از لحاظ جغرافیا‏‏یی‏‏ - اقتصاد‏‏ی‏‏ به چهار منطقۀ‏ فقیرنشین، مرفه نشین، متوسط رو به بالا و متوسط رو به پایین تقسیم کردیم و تعداد نمونه ای ‏‏هر ‏‏منطقه معلوم و مشخص ‏‏گردید. ‏

‏‏در مرحلۀ‏‏ سوم در هر منطقه به واحدهای مسکونی به صورت سیستماتیک به ترتیب ‏یک به ده مراجعه و پرسشنامه ها به روش مصاحبه توسط محققین تکمیل شد، و پس از بازبینی، اطلاعات با ماشین حسابگر منتقل ‏‏گردید و عملیات آماری لازم بر رو‏‏ی‏‏ آنها صورت گرفت. این تحقیق یک هفته بعد از پایان ماه صفر سال ‏‏1374‏‏ صورت گرفت. در این تحقیق، حداکثر تلاش به عمل آمده که او‏‏لاً‏‏ نمونه ها به صورت تصادفی انتخاب شده و ثانیاً ناهمگن باشند تا بتوان قابلیت تعمیم نتایج به آن را افزایش داد. ‏

‏‏این مقاله بخشی از نتایج تحقیق است که مربوط به فلسفۀ‏‏ عزاداری و بررسی اینکه وعاظ و خطبا در مراسم عزاداری بر چه مطالبی تأکید دارند؟‏

‏‏همانطور که ‏‏گفته شد، این عزاداری دارا‏‏ی‏‏ فلسفه و اهدا‏‏فی است. آیا ‏پیامبرسانان، گویندگان و خطبا و وعاظ در خطابه ها و سخنرانی خود این موارد را رعایت می کنند؟ به بیان دیگر‏‏ آیا عزاداری کارکرد مثبت خود را که مورد نظر ائمه بوده، انجام می دهد؟ آیا خطبا مسائل سیاسی روز مسلمین، مسائل تربیتی، مسائل اجتماعی، مصداقهای ظلم و ستمگران، مسئلۀ‏‏ ایجاد روحیۀ‏‏ شهادت طلبی و از خود‏‏گذشتگی، مسائل امر به معروف و نهی از منکر و... را بیان می کنند یا نه؟‏

‏‏بدین منظور برای سنجش آ‏‏گاهی از فلسف‏‏ۀ‏‏ عزاداری سیدالشهدا پس از مطالعۀ ‏
‏‎

‎‏دید‏‏گاههای حضرت امام، مقام معظم رهبری و استاد شهید مرتضی مطهری، بیست سؤال طرح ‏‏گردید. این سؤالات دارای پنج مقوله مشتمل بر خیلی. زیاد، کم، خیلی کم و هیچ بوده، و محور سؤال اینگونه شرو‏‏ع‏‏ می شد که: در مجالس عزا‏‏یی‏‏ که شما تاکنون شرکت کرده اید، موارد مطروحه تا چه حد مورد توجه و تأکید واعظ بوده است؟ پاسخگو می توانست در مقابل ‏‏گویۀ‏‏ ارائه شده، یکی از پنج مورد ذکر شده را علامت بزند. در ذیل پس از طرح هر یک از ‏‏گویه ها، نتایج نظرات پاسخگویان مورد تجریه و تحلیل قرار می ‏گیرد. ‏

نتایج و یافته های تحقیق: گویۀ‏‏ اول - ذکر مصیبتها و سختیهای امام حسین‏

‏‏«از مجموع پاسخگویان 2 / 3 درصد به سؤال، جواب نداد‏‏ه ا‏‏ند، 7 / 67 درصد خیلی زیاد، 8 / 25 درصد زیاد و 2 / 3 درصد هم کم را علامت زد‏‏ه اند‏‏. در صورتی که شهید مطهر‏‏ی‏‏ عقیده دارند: ‏

‏‏«اهل منبر وقتی که می خواهند قضیۀ‏‏ کربلا را بزر‏‏گ‏‏ کنند جنبۀ‏‏ فاجعۀ‏‏ ظلم و ستمها را بزر‏‏گ‏‏ می کنند و در جستجو‏‏ی‏‏ پیدا کردن و حتی جعل کردن فاجعه ها‏‏یی هستند، با بیانهای مختلف و تشبیهات و مجسم ساختن، جنبۀ‏‏ فاجعه بو‏‏د‏‏ن را تقویت می کنند و حال آنکه ما باید از خود بپرسیم بزر‏‏گی حادثه کربلا‏‏ از چه نظر است.» ‏‎[37]‎

‏‏اگر قضیۀ مصیبت و سختی بود برافروخته شدن چهر‏‏ۀ‏‏ امام حسین(ع) مفهومی ندارد: «هرچه روز عاشورا سیدالشهدا - سلام الله علیه - به شهادت نزدیکتر می شد افروخته تر می شد، و جوانان او مسابقه می کردند برای اینکه شهید بشوند. هم می دانستند که بعد از چند ساعت دیگر شهیدند. مسابقه می کردند‏‏؛ ‏‏برای اینکه آنها می فهمیدند کجا می روند. آنها می فهمیدند برای چه آمده اند. آ‏‏گاه بودند که ما آمد‏‏ه ا‏‏یم ادای وظیفۀ‏ خدا‏‏یی‏‏ را بکنیم. ما آمدیم اسلام را حفظ بکنیم.» ‏‎[38]‎

‏‏«البته ذکر مصایب هم لازم است، ولی نه اینکه فقط تأکید بر مصایب باشد‏‏؛ ‏‏زیرا امام امت معتقدند که: ‏

‏‏«باید محرم و صفر را زنده نگهداریم به ذکر مصایب اهل بیت - علیهم السلام -»‏‎[39]‎‏ ولی باید توجه داشت که ذکر مصائب هم برای زنده نگه داشتن اسلام است. ‏

‏‏پس آنچه که بر این خاندان رفت مصائب نبود و باید بر جنبه های دیگر و بزر‏‏گی و عظمت به وجود‏‏ ‏‏آورند‏‏گان نهضت عاشورا تأکید داشت. ‏

‏‏گویه دوم جنایات و ظلم یزید و یارانش:‏‏ 2 / 3 درصد پاسخ‏‏گو‏‏یان به پرسش، جواب ‏
‏‎

‎‏نداد‏‏ه اند‏‏. خیلی زیاد 3 / 61 درصد، زیاد 29 درصد و کم 5 / 6 درصد بوده است. یعنی تأکید بر جنایات یزید و نشا‏‏ن‏‏ دادن و بیان ظلم او، به بیان دیگر قضیه را از طرف یزید دیدن. شهید مطهری عقیده دارد که عظمت کربلا به خاطر جنایات یزید نیست، بلکه عظمت به خاطر سیدالشهدا و یاران اوست. ‏

‏‏«عظمت مطلب از لحاظ سیدالشهدا و یاران آن حضرت است نه از لحاظ ابن زیاد و ابن سعد و اتباع و اشیاع آنها. عظمت سعادت است نه عظمت شقاوت. کربلا بیش از اندازه که نمایشگاه شقاو‏‏ت‏‏ و بدی و ظهور پلیدی بشر باشد نمایشگاه روحانیت و معنویت و اخلاق عالی و انسانیت است، ولی اهل منبر کمتر به آن توجه دارند. و به عبارت دیگر،‏‏ در این قضیه از‏‏ ‏‏آن جنبه باید نگاه کرد که ابا عبدالله و ابوالفضل و زینب قهرمان داستان اند نه از آن جهت که شمر و سنان قهرمان داستان اند.» ‏‎[40]‎

‏‏گویۀ سوم از خودگذشتگی و ایثار اصحاب:‏‏ میزان بدون پاسخ 5 / 6 درصد، خیلی زیاد 9 / ‏‏41‏‏ درصد، زیاد 2 / ‏‏45 د‏‏رصد، کم 2 / 3 درصد و خیلی کم 2 / 3 درصد بوده است. در این رابطه، بحق خطبا در این مجالس بر موضوع تأکید داشته اند. ‏

‏‏گویۀ چهارم از خودگذشتگی و ایثار اهل بیت:‏‏ میزان بدون پاسخ در این گویه 5 / 6 درصد، خیلی زیاد 2 / ‏‏45‏‏ درصد، ! زیاد 7 / 38 درصد، کم 5 / 6 درصد و خیلی کم 2 / 3 درصد بوده است. ‏

‏‏تحلیلی که در مورد ‏‏گویۀ‏‏ دوم ارائه شد در اینجا هم صدق می کند. یعنی وعاظ و خطبا به جای اینکه بر جنبۀ‏ روحانیت، معنویت و اخلا‏‏ق‏‏ عالی و انسانیت در قیام عاشورا تأکید کنند و عظمت سعادت را بیان کنند بیشتر به جنبۀ‏‏ شقاوت آن توجه دارند. به جا‏‏ی‏‏ آنکه قهرمانان، یعنی امام حسین‏‏(ع)‏‏، ابوالفضل(ع) و زینب‏‏(س)‏‏ را بزر‏‏گ‏‏ کنند، شمر و سنان و یزید را بزر‏‏گ‏‏ می کنند. آری باید اهل منبر هوشیار باشند و بدانند که چه می گویند و چه باید بگویند. ‏

‏‏گویۀ پنجم از خودگذشتگی و فداکاری امام حسین(ع):‏‏ میزان بدون پاسخ 2 / 3 درصد، خیلی زیاد 2 / ‏‏74‏‏ درصد، زیاد 1 / 16 درصد و کم 5 / 6 درصد بوده است. در اینجا باید ‏‏گفت تا حدودی حق مطلب ادا شده، و بنا بر قول شهید مطهری اشاره و تأکید کرده اند که مطلوب و منظور است. ‏

‏‏«بشر اگر با ایمان باشد، موحد باشد، اگر با خدا ‏‏پیوند داشته باشد اگر به آن دنیا ‏
‏‎

‎‏ایمان داشته باشد یک تنه بیست - سی هزار نفر را از نظر روحی شکست می دهد. آیا این برای ما نباید درس باشد؟ اگر گفتند عزا را احیا کنید، زنده نگه داشته دارید، برای این است که این نکته ها را بفهمیم و بگرییم برای اینکه عظمت حسین را درک کنیم». ‏‎[41]‎

‏‏گویۀ‏‏ ششم نشان دادن مصداقهای ظلم در دنیای کنونی: 2 / 3 درصد به این سؤال جواب نداده اند. خیلی زیاد 6 / 22 درصد، زیاد 29 درصد، کم 3 / 32 درصد و خیلی کم  5 / 6 درصد. اینجا باید تأمل کرد که آیا باید اینگونه باشد؟ اگر مردم مصدا‏‏ق‏‏های ظلم را در دنیا‏‏ی‏‏ کنونی ندانند چگونه می توانند با آن مبارزه کنند. در صورتی که یکی از هدفهای بر‏گزار‏‏ی‏‏ این مراسم آشنایی با مصادیق ظلم و ظالم در دنیا‏‏ی‏‏ کنونی است: ‏

‏‏«‏‏بدانند‏‏ ‏‏آنچه دستور ائمه - علیهم السلام - برای بزرگداشت این حماسۀ‏‏ تاریخی اسلام است و‏‏ ‏‏آنچه لعن و نفرین یر ستمگران آل بیت است تمام فریاد قهرمانانۀ‏‏ ملتهاست بر سردمداران ستم پیشه در طول تاریخ الی الابد». ‏‎[42]‎

‏‏گویۀ هفتم مشخص کردن راه مبارزه با ظلم‏‏. میزان بدون پاسخ ه / ‏‏6‏‏  درصد، خیلی زیاد 7 / 9 درصد، زیاد 8 / 25 درصد، کم 29 درصد، خیلی کم 9 / 12 درصد و هیچ 1 / 16 درصد. باید مجالس عزا مشخص کند که راه مبارزه با ظلم چگونه است و امام حسین چگونه با ظلم مبارزه می کرد: «ملت عزیز ما در ایام محرم و صفر باید روح حماسه، روح عاشورا‏‏یی‏‏، روح نترسیدن از دشمن، روح توکل به خدا و روح مجاهدت فداکارانه در راه خدا را در خود تقویت بکنند. از امام حسین مدد بگیرد.‏‏» ‏

‏‏«یک ملت باید از حسین بن علی در‏‏س‏‏ بگیرد. یعنی از‏‏ ‏‏دشمن نترسد و به خود متکی باشد و به خدای خود توکل کند و بداند اگر دشمن شوکت دارد، این شوکت ناپایدار است. بداند اگر جبۀ‏‏ دشمن بظاهر ‏‏گسترده و قوی است، اما توان واقعی آنها کم است.»‏‎[43]‎

‏‏«حضرت سیدالشهدا - سلام الله علیه - به همه آموخت که در مقابل ظلم، در مقابل ستم، در مقابل حکومت جائر چه باید کرد. با اینکه از اول می دانست که در این راه که می رود راهی است که باید همۀ اصحاب خودش و خانواد‏‏ۀ‏‏ خودش را فدا کند، و این عزیزان اسلام را برای اسلام قربانی کند، لکن عاقبتش را هم می دانست... علاوه بر این، در طول تاریخ آموخت به همه که راه همین است. از قلت عدد نترسید، عدد کار ‏‏پیش نمی برد، کیفیت اعداد، کیفیت جهاد اعداء مقابل اعداء، آن است که کار را‏‏ پیش می برد. ‏

‏
‏‎

‎‏افراد ممکن است خیلی زیاد باشند، لکن در کیفیت نا‏‏قص باشند یا پوچ. و ا‏‏فراد ممکن است کم باشند لکن در کیفیت توانا باشند و سرافراز.‏‏»‏‎[44]‎

‏‏«‏‏امام مسلمین به ما آموخت که در حالی که ستمگران زمان بر مسلمین حکومت جابرانه می کنند، در مقابل او اگر چه قوای شما ناهماهنگی‏‏ باشد به پاخیزید و استنکار کنید، اگر کیان اسلام را در خطر دیدید فداکاری کنید و خون نثار نمایید. ‏

‏‏«حضرت سیدالشهدا از کار خودش به ما تعلیم کرد که در میدان وضع باید چه جور باشد و در خارج میدان وضع چه جور باشد و باید آنهایی که اهل مبارزۀ مسلحانه هستند چه جور مبارزه؛ کنند و باید آنهایی که در پشت جبهه هستند چطور تبلیغ بکنند. کیفیت مبارزه را، کیفیت اینکه مبارزه بین یک جمعیت کم با جمعیت زیاد باید چطور باشد. کیفیت اینکه قیام در مقابل یک حکومت قلدری که همه جا را در دست دارد با یک عدۀ معدود باید چطور باشد. اینها چیزهایی است که حضرت سیدالشهدا به ملت آموخته است و اهل بیت بزرگوار او و فرزند عالی مقدار او هم فهماند که بعد از اینکه آن مصیبت واقع شد چه باید کرد، باید تسلیم شد؟ و یا باید تخفیف در مجاهده قائل شد؟ باید همانطوری که زینب - سلام الله علیها - در دنبالۀ آن مصیبت بزرگی که «‏‏تصغر عندالمصائب»‏‏ ایستاد و در مقابل کفر و در مقابل زندقه صحبت کرد و هرجا موقع شد، مطلب را بیان کرد، و حضرت علی بن حسین - سلام الله علیه - با آن حال نقاهت، آنطوری که شایسته است تبلیغ کرد.» ‏‎[45]‎

‏‏باید راه مبارزه را به طور واضح تری برای مردم بیان کرد. با مقایسۀ آمار متوجه خواهیم شد که تأکید بر راه مبارزه و مصداقهای ظلم در دنیای کنونی به مقدار خیلی کمی مورد توجه واعظین بوده است. ‏

‏‏گویۀ هشتم آشنا شدن به انجام تکلیف و دین الهی:‏‏ 2 / 3 درصد پاسخگویان جواب نداد‏‏ه اند‏‏، خیلی زیاد 6 / 22 درصد، زیاد 9 / ‏‏41‏‏ درصد، کم 29 درصد و خیلی کم 2 / 3 درصد. ‏

‏‏«‏‏وقتی که این تجمع صورت می ‏گیرد باید حقایق اسلام برای مردم بیان شود. باید اسلام را معرفی کرد. اگر اسلام را معرفی نما‏‏یید و جهان بینی (یعنی عقاید و اصول و نظام اجتماعی اسلام‏‏)‏‏ را به مردم بشناسانید با ا‏‏شتیاق کامل از‏‏ ‏‏آن استقبال می کنند.» ‏‎[46]‎

‏‏شهید مطهری مطلب را به این نحو بیان می کند: ‏

‏‏«‏‏م‏‏رد‏‏م آنقدر که به نام حسین بن علی جمع می شوند، به نام دیگری جمع نمی شوند. ‏
‏‎

‎‏خوب استفاد‏‏ه ا‏‏ی می کردند (ائمه و بعد از‏‏ ‏‏آنها علما‏‏)‏‏ که همچون سنتی برقرار کرد‏‏ند. حالا در این قسمت چه جور عمل می شود بستگی دا‏‏رد‏‏ به وضع ‏‏گویند‏‏ه‏‏ و شایستگی او. او می تواند ا‏‏صول عقاید بگوید، معالم دین را بگوید، موعظه کند، مرد‏‏م را به حلال و حرام آ‏‏گاه کند، مصالح دین و دنیای مردم را بگوید. م‏‏رد‏‏م به هر حال از برکت حسین بن علی آماد‏‏ه اند‏‏، این دیگر بستگی دار‏‏د‏‏ به اینکه گوینده شایستگی بیان این حقایق را داشته باشد یا نداشته باشد.»‏‎[47]‎

‏‏«‏‏ماه محرم ماهی است که مردم آماد‏‏ه اند ‏‏برای شنیدن مطالب حق.» ‏‎[48]‎

‏‏و چه مطلب حقی بالاتر از اینکه احکام اسلام، اعم از عبادی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اجتماعی ‏‏گفته می شود، و حال که این تجمع به وجود‏‏ ‏‏آمده باید احکام اسلام در همه زمینه ها تبلیغ و تعلیم شود تا مردم نسبت به اسلام که مکتب سیدالشهداست آ‏‏گاهی و شناخت بیشتری پیدا کنند. و‏قتی که آ‏‏گاهی و شناخت بیشتر شد علاقه و عشق هم بیشتر خواهد شد، و‏‏ ‏‏آن وقت است که باید ‏‏گفت عشق با شناخت و‏‏ ‏‏آ‏‏گاهی حرکت آ‏‏فرین است نه عشق کور و ناآگاهانه. در این مورد مقام معظم رهبری می فرمایند: ‏‏«مجالس عزاداری بر این است که دلهای ما را به حسین بن علی و اهداف آن بزرگوار نزدیکتر و آشناتر کند. در این ایام ما راه آنها را یاد و فرا بگیریم.»‏‏ ‏‎[49]‎

‏‏مقام معظم رهبری‏‏ در بخش دیگری‏‏ از بیانات خود‏‏ می فرمایند: ‏

‏‏«امام حسین(ع) به برکت جهاد خود اسلام را زنده کرد. در حقیقت اسلام زنده شد‏‏ۀ‏‏ خون قیام حسین بن علی(ع) است. امروز هم شما به بهانۀ‏‏ یاد و نام و منبر این بزر‏‏گوار حقایق اسلامی را بیان کنید. قرآن و حدیث را معرفی‏‏ کنید. نهج البلا‏‏غه را برای مردم بخوانید و حقایق اسلامی را برای مردم‏‏ بیان کنید.»‏‎[50]‎

‏‏«‏‏پس خطابه باید سه محور‏‏ ‏‏داشته باشد: ا - عاطفه را نسبت به حسین بن علی و خاندان ‏‏پیامبر بیشتر کند، و علاقه و رابطه و‏‏ پیوند عاطفی را مستحکم تر کند 2 - نسبت به حادثۀ‏‏ عاشورا یک دید روشن و واضحی به مستمع بدهد 3 - نسبت به معارف دین، هم ایجاد معرفت و هم ا‏‏یجاد ایمان بکند.»‏‎[51]‎

‏‏با در نظر ‏‏گرفتن جوابهای رسیده به این ‏‏گویه به این نتیجه می رسیم که نسبت به این هدف به چه میزان فاصله داریم. ‏

‏‏گویۀ‏‏ نهم تأکید بر اینکه امام می دانستند که شهید خواهند شد. ‏

‏
‏‎

‎‏میزان بدون پاسخ 5 / 6 درصد، خیلی زیاد 5 / 35 درصد، زیاد 9 / ‏‏41‏‏ درصد و کم  ‏‏1‏‏ / ‏‏16‏‏ درصد. ‏

‏‏این مطلب که امام حسین(ع) از قبل می دانستند شهید می شوند و باید‏‏ ‏‏آنجا بروند و شهید شوند، مطلبی است که حرکت امام حسین(ع) را به عنوان الگو از دست می دهد، و یک حرکت خصوصی می شود. در صورتی که شهید مطهری عقیده دارد که: ‏

‏‏«... اگر بنا بود آن حضرت یک دستور خصوصی داشته که حرکت کرده و دیگران نمی توانند او را مقتدا و امام خود و نظیر این عمل قرار دهند، و نمی توان برای حسین مکتب قائل شد، بر خلاف اینکه بگوییم حرکت امام حسین از دستورهای کلی اسلام استنباط و استنتاج شد و امام حسین تطبیق با رأی روشن و صائب خودش که هم حکم و دستور اسلام را خوب می دانست و هم به وضع زمان و طبقۀ حاکم زمان خود آگاهی کامل داشت، تطبیق کردن آن احکام بر نهان خودش و وظیفۀ خودش را قیام و حرکت دانست. لهذا در آن خطبۀ معروف استناد کرد به حدیث معروف رسول خدا: «من رأی سلطاناً جائراً...». یعنی وظیفۀ هر مؤمنی این، نه وظیفۀ امام حسین از آن نظر که امام بود». ‏‎[52]‎

‏‏اگر قرار است خون حسین و قیام حسین الگو باشد، باید هر کس و در هر زمان بتواند همان عمل را ا‏نجام دهد و جامعه را که دچار انحراف و منکر است اصلا‏‏ح‏‏ کند. و در صورتی که یک امر غیر عادی باشد الگو بودن آن منتفی است. ‏

‏‏«تمام انبیا برای اصلاح جامعه آمده اند، تمام. و همۀ آنها این مسأله را داشتند که فرد باید فدای جامعه بشود. فرد هرچه بزرگ باشد، بالاترین فرد که ارزشش بیشتر از هر چیز است در دنیا، وقتی که با مصالح جامعه معارضه کرد این فرد باید فدا بشود. سیدالشهدا روی همین میزان آمد و رفت و خودش و اصحاب و انصار خودش را فدا کرد، که فرد باید فدای جامعه بشود. جامعه باید اصلاح شود: ‏‏«لیقوم الناس بالقسط»‏‏. باید عدالت در بین مردم و در بین جامعه تحقق پیدا بکند.» ‏‎[53]‎

گویۀ‏‏ دهم تأکید بر اینکه امام حسین(ع) در روز جزا به کمک کسانی می رسد که در عزا‏‏ی‏‏ او گریه کرد‏‏ه اند‏‏. ‏

‏‏میزان بدون پاسخ 7 / 6 درصد، خیلی زیاد 3 / 32، زیاد 9 / ‏‏41‏‏، کم 2 / 3، خیلی کم ‏‏5‏‏ / ‏‏6‏‏  و هیچ 7 / 9 درصد. ‏

‏‏شهید مطهر‏‏ی‏‏ عقیده دارد که امام حسین کشته نشد که کفار‏‏ۀ‏‏ گناهان شیعیان شود، زیرا ‏
‏‎

‎‏این طرز فکر مسیحیان درمور‏‏د‏‏ حضرت مسیح است. ‏

‏‏«تفسیر دوم همان است که در ذهن بسیاری از عوام الناس وار‏‏د‏‏ شده که امام حسین کشته شد و شهید شد برای اینکه امت بخشید‏‏ه‏‏ شود‏‏، و شهادت آن حضرت به عنوان کفار‏‏ۀ‏‏ ‏‏گناهان واقع شد‏‏؛ ‏‏نظیر همان عقید‏‏ه ا‏‏ی که مسیحیان دربار‏‏ۀ‏‏ حضرت مسیح پیدا کردند. امام حسین شهید شد که اثر ‏‏گناهان را در قیامت خنثی کند و به مردم از این جهت آزادی بدهد، در حقیقت مطابق این عقیده باید ‏‏گفت که امام حسین - علیه السلام - دید که یزیدها و ابن زیادها و شمر و سنان ها هستند، اما عده شان کم است. خواست کاری بکند که بر عد‏‏ۀ‏‏ اینها افزوده شو‏‏د‏‏. خواست مکتبی بسازد که از اینها بعد‏‏اً ‏‏زیادتر پیدا بشوند‏‏؛ ‏‏مکتب یزیدسازی و ابن زیادسازی بگرد‏‏د! این طرز فکر و این طرز تفسیر بسیار خطرناک است برای بی اثر کردن قیام امام حسین، و برای مبارزه با هدف امام حسین و برای بی اثر کردن و از بین برن حکمت دستورها‏‏یی‏‏ که برای عزاداری امام حسین رسیده. هیچ چیزی به انداز‏‏ۀ‏‏ این طرز فکر و این تعبیر مؤثر نیست. باور کنید که یکی از عللی (‏‏گفتم یکی...) که ما مرد‏‏م ایران را این مقدار در عمل لاقید و لا ابالی کرده این است که فلسفۀ‏‏ قیام امام حسین برای ما کج تفسیر شده‏‏؛ ‏‏طوری تفسیر کرده اند که نتیجه اش همین است که می بینیم». ‏‎[54]‎

‏‏«‏‏این نوع طرز تفکر باعث می شود که امام حسین سنگر گنهکاران بشود و ایجاد یک رکود، رخوت و سستی و بی مسئولیتی در برابر ظلم و ظالم، و نداشتن هیچ تحرکی در مقابل ظالمین و طاغوتیان و فقط بر حسین ‏گریستن، و بر اثر این فکر مکتب امام حسین به جای اینکه مکتب احیای احکام دین باشد مکتب ابن زیاد سازی و یزید ساز‏‏ی ‏‏شد!»‏‎[55]‎‏ ‏

گویۀ‏‏ یازدهم بیان وظیف‏‏ۀ‏‏ هر مسلمان در امر به معروف و نهی از منکر‏

‏‏بدون پاسخ 7 / 9 درصد، خیلی زیاد 8 / 25 درصد، زیاد 7 / 38 درصد، کم 6 / 22 درصد و خیلی کم 2 / 3 درصد. ‏

‏‏یکی از اهداف اصلی قیام امام حسین(ع) امر به معروف و نهی از منکر است. ‏

‏‏«اما عامل امر به معرو‏‏ف‏‏ و نهی از منکر که خود امام هم زیاد به آن استناد کرده و در‏‏ ‏‏آن موارد نامی از امتناع بیعت یا پذیرش دعوت نبوده است از هر دو عامل اول (بیعت و دعوت کوفیان‏‏)‏‏ ارزش بیشتری دا‏‏رد.»‏‎[56]‎

‏‏«‏‏از برکات عزاداری سیدالشهدا (این‏‏)‏‏ است که اشخاص عاقل و فهمیده و متدین گفتند حالا که مجالس به نام سیدالشهدا - علیه السلام - تشکیل می شود، حالا که مر‏‏د‏‏م به ‏
‏‎

‎‏نام حسین جمع می شوند چرا ما به این وسیله از یک اصل دیگر استفاده نکنیم؟ چرا ضمناً‏‏ اصل دیگری را اجرا نکنیم و‏‏ ‏‏آن اصل امر به معرو‏‏ف‏‏ و نهی از منکر است. لهذا حسین بن علی ‏‏صاحب دو کرسی شد... و دیگر کرسی امر به معروف و نهی از منکر در این کشو‏‏ر،‏‏ آنچه ارشاد و هدایت و امر به معروف و نهی از منکر ‏‏قولی و زبانی می شود با نام مقدس حسین بن علی می شود... خوب استفاده ای کرد‏‏ند که همچو سنتی (امر به معرو‏‏ف)‏‏ برقرار کردند. حالا در این قسمت چه جور عمل می شو‏‏د ‏‏آن دیگر بستگی دارد به وضع گوینده و شایستگی ا‏‏و،‏‏ می تواند اصول عقاید بگوید.» ‏‎[57]‎

گویۀ‏‏ دوا‏‏زد‏‏هم بیان احکام و مسائل سیاسی از دیدگاه اسلام. ‏

‏‏میزان بدون پاسخ 2 / 3 درصد، خیلی زیاد 9 / 12 درصد، خیلی کم 9 / 22 درصد و هیچ 1 / 16 درصد. به نظر می رسد ‏‏گویندگان بایستی توجه بیشتری به مسائل سیا‏‏سی‏‏ و تجزیه و تحلیل مسائل سیاسی طبق اندیشۀ‏‏ اسلامی مبذول دارند. ‏

گویۀ‏‏ سیزدهم آشنا شدن با مسائل سیاسی روز مسلمین. ‏

‏‏میزان بدون پاسخ 2 / 3 درصد، خیلی زیاد 9 / 12 درصد، زیاد 1 / 16 درصد، کم 2 / 32 درصد، خیلی کم 9 / 12 درصد و هیچ 9 / 22 درصد. ‏

‏‏یکی از مباحثی که حضرت امام زیاد بر رو‏‏ی‏‏ آن تأکید داشتند جنبۀ‏‏ سیاسی قیام سیدالشهدا است، چنانچه هر موردی را که ذکر‏‏ می ‏‏کنند بر جنبۀ‏‏ سیاسی قضیۀ‏‏ عاشورا آن تأکید دارند‏‏؛ ‏‏حتی ‏‏گریه کردن را ‏‏گریه ای سیاسی می دانند، چنانچه می فرمایند: ‏

‏‏«‏‏اگر روشنفکران ما فهمیده باشند که این مجالس و این دعاها و این ذکرها و این مجالس جنبۀ‏‏ سیاسی و اجتماعیش چیست نمی ‏‏گویند برای چه این کار را بکنیم.»‏‎[58]‎

‏‏ و در جای دیگر می فرمایند: ‏

‏‏«این مجالس روضه، این مجالس عزای سیدالشهدا و‏‏ ‏‏آن تبلیغات بر ضد ظلم، این تبلیغ بر ضد طاغوت است. بیان ظلمی که به مظلوم شده تا آخر باید باشد... علاوه بر‏‏ ‏‏آن امور عبادیش و روحانیش یک مسأله مهم سیاسی در کار بوده.» ‏

‏‏و در جای دیگر در مورد ‏‏گریه‏‏ می ‏‏فرمایند: ‏

‏‏«‏‏مجلس عزا، نه برای این است که ‏‏گریه بکنند برای سیدالشهدا و اجر ببرند. البته این هم هست، و دیگران را اجر اخروی نصیب کند. بلکه مهم آن جنبۀ‏‏ سیاسی است که ائمه ما در صدر اسلام نقشه اش را کشیده اند که تا آخر باشد.» ‏‎[59]‎

‏
‏‎

‎‏«این نمی شود اینطور باشد شما خیال بکنید که ‏‏گریه است، خیر ‏گریه نیست، یک مسأله سیاسی، روانی، اجتماعی است.»‏‎[60]‎

‏‏«‏‏مسأله، مسأله ‏‏گریه نیست، مسأله، مسأله تباکی نیست، مسأله، مسأله سیاسی است که ائمۀ‏‏ ما با همان دید الهی که داشتند می خواستند که این ملتها را بسیج کنند و یکپارچه کنند از راههای مختلف. اینها را یکپارچه کنند تا آسیب پذیر نباشند.»‏‎[61]‎

‏‏از‏‏ ‏‏آنچه که از نظرات امام ‏‏گفته شد و ‏‏گوشه ای از دید‏‏گاههای ایشان بود، باید به این مطلب مهم توجه داشت که حضرت امام معتقدند که جنبۀ‏‏ اصلی قضیۀ‏‏ عاشورا بعد سیاسی آن است، و فلسفۀ تأکید بر عزاداری برای امام حسین(ع) و سایر ائمه توجه به جنبۀ‏ سیاسی و مبارزه با طا‏‏غوت زمان بوده است. ‏

‏‏حتی وقتی که از امام باقر - علیه السلام - بحث می کنند قضیۀ سیاسی آن را قو‏‏ی ‏‏تر از سایر ابعاد می دانند، و یا بهتر بگویم، اصل قضیه و عزاداری در «منا‏‏» ‏‏جنبۀ سیاسی دارد. ‏

‏‏«اینکه بعضی از ائمه (شاید امام باقر بوده، من الآن خوب یادم نیست‏‏)‏‏ می فرماید که برای من یک نفر نوحه سرا را در منا بگذارید که آنجا برای من ‏‏گریه بکند و عزا بگیرد، نه این است که حضرت باقر - سلام الله علیه - احتیاج به این داشته است، و نه اینکه برای او شخصاً فاید‏‏ه ا‏‏ی داشته است، لکن جنبۀ‏ سیاسی این را ببینید.» ‏‎[62]‎

‏‏حال با توجه به دید‏‏گاههای حضرت امام راجع به فلسفۀ‏‏ عزادار‏‏ی‏‏، باید دید که ما، در چه وضعی قرار داریم؟ داده های موجود نشانگر این مطلب است که ما فاصلۀ‏‏ بسیار زیادی با دید‏‏گاههای امام(ره) دربار‏‏ۀ‏‏ فلسفۀ عزاداری داریم‏‏ که باید این ‏‏فاصله را پر کنیم و به دید‏‏گاههای حضرت امام نزدیک شویم. ‏

‏‏گویۀ چهاردهم تشریح شرایطی که امام حسین در آن قیام کرد:‏‏ بدون پاسخ 7 / 9 درصد، خیلی زیاد 5 / 35 درصد، زیاد 9 / ‏‏12 ‏‏درصد، کم 3 / 32 درصد و خیلی کم 7 / 9 درصد. ‏

‏‏یکی از‏‏ ‏‏مباحثی که مربوط به ارائه مصداق ظلم در دنیای ‏‏فعلی است بحث شرایطی  است که امام حسین(ع) درآن اقدام به ‏‏قیام الهی خود کرد. باید خطبا این وضع و شرایط را برای مردم تشریح کنند، و به مردم بگویند که شرایطی که امام حسین(ع) در‏‏ ‏‏آن قیام کرد چگونه شرایطی بود، حکومت چگونه بود، خلیفه چگونه عمل می کرد، نمایند‏‏گان حکومت و حاکمان با مردم چه رفتاری داشتند، احکام اسلام چگونه عمل می شد، تا مردم بدانند اگر در چنین شرایطی واقع شدند چه وظیفه ای دارند و چگونه به وظیفۀ خود عمل‏‏ کنند. ‏

‏
‏‎

‎‏این شرایط اینگونه بود که: ‏

‏‏«‏‏در زمان امام حسین، کسی به قدرت رسیده بود که حتی ظواهر اسلام را رعایت نمی کرد، شرب خمر، تعرضات آشکار جنسی، تعر‏‏ض‏‏ به قرآن کریم و تبلیغ شعر بر ر‏‏د‏‏ّ دین از جمله اقدامات مستمر یزید بود، و فساد او تمام فضا را آلوده می کرد. در چنین زمانی شرایط نیز برا‏‏ی‏‏ ابلاغ پیام امام حسین به مردم آن زمان و در ط‏‏ول‏‏ تاریخ فراهم بود». ‏‎[63]‎‏ ‏

‏‏اگر قرار است جنبۀ‏ سیاسی نهضت عاشورا قوی باشد باید مردم از اوضاع زما‏‏ن‏‏ امام حسین آگاه باشند تا بتوانند در مقابل آن قیام کنند. ‏

‏‏این شرایطی را که امام با چند نفر در مقابل چند هزار نفر قیام کردند، باید برای مردم روشن کنند: ‏

‏‏«سیدالشهدا - سلام الله علیه - با چند نفر از اصحاب، چند نفر از ارحامشان، از مخدراتشان قیام کردند، چون قیام ‏لله بود اساس سلطنت آن خبیث را درهم شکستند.» ‏‎[64]‎‏ ‏

‏‏خطبا باید چگونگی و علت حرکت امام از‏‏ ‏‏مدینه به مکه و از مکه به عراق را برای مردم روشن کنند و این مطلب را برا‏‏ی‏‏ مردم بگویند که: «وقتی حضرت سیدالشهدا سلام الله علیه آمد مکه و از مکه در‏‏ ‏‏آن حا‏‏ل‏‏ بیرون رفت، یک حرکت سیاسی بزرگی بود که در یک وقتی که همۀ‏‏ مردم دارند به مکه می رو‏‏ند، ایشان از مکه خارج بشود. این یک حرکت سیاسی بود. تمام حرکاتش، حر‏‏کات سیاسی بود، اسلامی - سیاسی. و این حرکت اسلامی - سیاسی بود که بنی امیه را از بین برد، و اگر حرکت نبود اسلام پایمال شده بود.»‏‎[65]‎

‏‏امام امت شرایط قیام عاشورا و قیام پانزده خرداد و تشابه این دو را اینگونه بیان می کنند: «آن روز یزیدیان با دست جنایتکاران گور خود را کند‏‏ند و تا ابد هلاکت خویش و رژیم ستمگر جنایتکار خویش را به ثبت رساندند، و در 15 خرداد ‏‏42‏‏ پهلویان‏‏ و سردمداران جنایتکارشان با دست ستمشاهی خود گور خود را کندند.»‏‎[66]‎

‏‏بنابراین یکی از وظایف خطبا و اهل منبر این است که به تشریح شرایط قیام و وضعیت سیاسی زمان قیام بپردازند، تا مردم بدانند که اگر در چنان شرایطی قرار گرفتند چه رسالتی بر عهده دارند، و از این چراغ هدایتی که خداوند بعد از انبیا برای هر عصری و نسلی قرار داده است بهره بگیرند و به طرف آن نور هدایت حرکت کنند. چرا که حرکت و رفتار امام حسین(ع) چراغ هدایت است. چون: ‏‏«ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة»‏‏ اگر مردم ندانند که در ظلمتی قرار دارند قطعاً به دنبال نور نخواهند رفت. و وقتی متوجه ‏
‏‎

‎‏شدند که در ظلمت به سر می برند به دنبال چراغ هدایت حرکت خواهند کرد و آن را الگو و سرمشق خود قرار خواهند داد. ‏

گویۀ‏ پانزدهم آشنا شدن با شیو‏‏ۀ‏‏ تربیت فرزندان از دید‏‏گ‏‏اه اسلام و شخص امام حسین(ع). ‏

‏‏بدون پاسخ ‏‏2 / 3‏‏درصد، خیلی زیاد 1 / 16 درصد، زیاد 29 درصد، کم 8 / 25 درصد، خیلی کم ‏‏4‏‏ / 19 درصد، و هیچ 1 / 6 درصد. ‏

گویۀ‏‏ شانزدهم آشنا‏‏یی‏‏ با شیوه همسر‏‏د‏‏اری و نحو‏‏ۀ‏‏ برخو‏‏رد ‏‏مردان با زنان. ‏

‏‏بدون پاسخ 5 / 6 درصد، خیلی زیاد 7 / 6 درصد، زیاد 8 / 25 درصد، کم ‏‏4‏‏ / 19 درصد، خیلی کم 6 / 22 و هیچ 1 / 16 درصد. ‏

گویۀ‏‏ ‏‏ هفدهم آشنا شدن مردم از نظرات اقتصادی اسلام. ‏

‏‏بدون پاسخ 5 / 6 درصد، خیلی زیاد 9 / 12 درصد، زیاد‏‏ 5‏‏ / ‏‏6‏‏  درصد، کم ‏‏4‏‏ / 19 درصد، خیلی کم 29 درصد و هیچ 8 / 25 درصد. ‏

‏‏اگر یکی از انگیزه های توصیه به عزادار‏‏ی‏‏ برای سالار شهیدان را تجمع مردم بدانیم باید این تجمع دارا‏‏ی‏‏ یک سری اثراتی باشد که یکی از جنبه های آ‏‏ن‏‏ بالا بردن میزان آ‏‏گاهی مردم نسبت به حقایق اسلام است. چرا که فلسفۀ‏ قیام زنده ‏‏نگه داشتن اسلام است. چرا که: «اسلام را تا حالا‏‏یی‏‏ که شما می بینید، اینجا ما نشسته ایم سیدالشهدا ز‏‏نده ‏‏نگه داشته است.»‏‎[67]‎

‏‏این زنده نگه داشتن اسلام صرفاً‏‏ ‏‏با ‏‏گریه نیست، بلکه باید حقایق اسلام را به مر‏‏د‏‏م آموخت. باید تربیت صحیح اولاد را مردم ما بدانند تا بتوانند فرز‏‏ندانی تربیت کنند که اگر در چنین شرایطی‏‏ ک‏‏ه امام حسین(ع) قرار داشت ‏قرار ‏‏گرفتند تا آخرین نفر بایستند. باید احکام اسلام برای ما مسلمین درونی شود. تفاوت ندارد که این احکام اقتصادی باشد یا سیاسی یا اجتماعی، اگر احکام اسلام را مردم درونی کردند، با احکام اقتصادی اسلام آشنا شدند و فهمیدند که مثلاً در بخش مصرف چگونه اسراف نکنند و الگوی مصرفی آنها چگو‏نه باشد هر‏‏گز سالانه‏‏ «‏‏ما ‏‏10‏‏ میلیارد تومان نان خشک‏‏»‏‎[68]‎‏ تولید نخواهیم کرد‏‏؛ ‏‏نانی که برای خرید‏‏ ‏‏آن باید نفت فروخت. اگر‏‏ ‏‏آیین همسرداری را بدانیم به احتما‏‏ل‏‏ قوی مفاسد اجتماعی جامعه کم و یا کمتر خواهد شد. چرا‏‏ که اگر از دامن زن مرد به معراج می رود احتمالاً‏‏ عکس قضیه هم صادق خواهد بود. علما و خطبای ما باید بدانند که: ‏

‏
‏‎

‎‏«‏‏ماه محرم چون شمشیر الهی در دست سربازان اسلام و روحانیون معظم و خطبای محترم و شیعیان عالیمقام سیدالشهدا - علیه الصلوة و السلام - است، باید حد اعلای استفاده از‏‏ ‏‏آن ‏‏ر‏‏ا بنمایند.» ‏‎[69]‎

‏‏این حد اعلای استفاده ای که امام می فرمایند‏‏ ‏‏آموزش مردم است. آموزش مردم از جهات مختلف، اعم از سیاسی، ا‏‏قتصادی، اجتماعی و فرهنگی. و این در حالی است که حضرت امام عقیده دارند که احکام اقتصادی، سیاسی و فرهنگی اسلام نسبت به احکام عباد‏‏ی‏‏ صد به یک هم بیشتر است. علاوه بر این می توان به مقایسه ای که امام میان قرآن و کتب حدیث با رساله های عملیه می کند اشاره کرد: ‏

‏‏«‏‏قرآن و کتابها‏‏ی‏‏ حدیث که منابع احکام و دستورات اسلام است با رساله ها‏‏ی‏‏ عملیه که توسط مجتهدین عصر و مراجع نوشته می شود از لحاظ جامعیت و اثر‏‏ی‏‏ که در زند‏‏گانی اجتماعی می توانند داشته باشند بکلی تفاوت دارد: نسبت اجتماعیات قرآن به آیات عبادی آن از نسبت صد به یک هم بیشتر است. از یک دوره کتاب حدیث که حدود پنجاه کتاب است و همۀ احکام اسلام را در بردارد، سه چهار کتاب مربوط به عبادت و وظایف انسان نسبت به پروردگار است. مقداری از احکام هم مربوط به اخلا‏‏ق‏‏یات است. بقیه هم مربوط به اجتماعیات، اقتصادیات، حقوق و سیاست و تدبیر جامعه است.»‏‎[70]‎

‏‏«یکی از رمزها‏‏ی‏‏ بزرگی که بالاترین رمز است، قضیۀ‏‏ سیدالشهدا است... ا‏‏گر ما بخواهیم مملکتمان یک مملکت مستقلی باشد، یک مملکت آزاد‏‏ی‏‏ باشد، باید این رمز را حفظ بکنیم.»‏‎[71]‎

‏‏در دنیای فعلی فقط استقلال یک کشور و نهضت آن با در نظر ‏‏گرفتن رشد سریع وسایل ارتباط جمعی، تنها با داشتن قوا‏‏ی‏‏ مسلح امکا‏‏ن ‏‏پذیر نیست، بلکه در دنیای فعلی باید فکر عقید‏‏ۀ‏‏ مکتب و ایدئولوژ‏‏ی‏‏ را حفظ کرد. با در نظر گرفتن تهاجم فرهنگی غرب باید فرهنگی‏‏ را حفظ کرد، و با این وسیله ارتباطی که شیعه دارد؟ یعنی مجالس عزا بهترین وسیله برای حفظ فرهنگ‏‏ است. در دنیای کنونی باید میزان آ‏‏گاهی را نسبت به مذهب، دین و فرهنگ‏‏، بالا برد. باید حقایق ایدئولوژ‏‏ی‏‏ و دین را برای مردم بیان کرد تا برا‏‏ی‏‏ آنان ملکه شود، و به تعبیر جامعه شناسی درونی ‏‏گردد. وقتی مطلبی درونی شد، احتمال از پا درآمدن آن بسیار ناچیز خواهد بود. پس باید حقایق اسلام را در ابعاد و زمینه های مختلف برای مردم ببان کرد تا با اسلام به طور اصولی و علمی آشنا گردند، که نتیجۀ‏‏ آن حفظ اسلام ‏
‏‎

‎‏و‏‏ ‏‏مذهب در مقابل تهاجم فرهنگیخواهد بود. ولی ا‏‏گر مردم از محتوا و اصول اسلام در زمینه های گوناگون، علم و‏‏ ‏‏آ‏‏گاهی نداشته باشند حفظ آن بسیار مشکل خواهد بود. ‏

‏‏ ‏

‏‏خلاصه و نتیجه ‏‏گ‏‏یری‏

‏‏با توجه به بحث مطرح شده می توان مطلب را اینگونه بیان کرد که هر امری در‏‏ ‏‏دین مبین اسلام دارای دلیل و حکمتی است، و حکمت و فلسفۀ‏‏ عزاداری نیز به طور خلاصه چنین خواهد بود: ‏

‏‏1- توصیه به عزاداری برا‏‏ی‏‏ تجمع مردم و بیان مظلومیت ائمه و ظلمی که بر‏‏ ‏‏آنان رفته و رسوا کردن ظالمین که این ظلم را روا داشته اند، و الگو ‏‏گرفتن مردم از ائمه اطهار‏‏(ع)‏‏ جهت عمل کردن در مقابل ظالمین و طاغوتیان زمان و زمانهای دیگر خواهد بود. ‏

‏‏2-  این مراسم نوعی اعتراض سیاسی به یزیدیان هر زمان و مکانی است، و حتی ‏‏گریه ای هم که برای ائمه می شود ‏‏گریۀ سیاسی است. ‏

‏‏3- بیان شرایطی که امام در‏‏ ‏‏آن قیام کرد از جهت الگو بودن برای مردم به منظور امر به معروف و نهی از منکر. ‏

‏‏4- ‏‏در این تجمع که به واسط‏‏ۀ‏‏ خون سیدالشهدا صورت می گیرد باید حقایق و اصول احکام اسلام در زمینه های مختلف بیان گردد و مردم با آن آشنا شوند. ‏

‏‏از نتیجۀ‏ بررسیها چنان برمی‏‏ ‏‏آید که در مجالس عزا هرچه به طرف مسائل سیاسی اجتماعی و فرهنگی نزدیک می شویم نقش مجالس در این موارد کم رنگ‏‏تر می شود و در مراسم عزا به آن بهای کمتر‏‏ی‏‏ داده می شود و کمتر مورد توجه واعظان ‏‏قرار می ‏‏گیرد، و عمدتاً‏ سعی بر این بوده که صرفاً به این مطالب توجه شود که عزاداری برای سیدالشهدا ثواب فراوان دارد، و همچنین مصیبتها‏‏یی‏‏ که برا‏‏ی ‏‏امام حسین(ع) پیش آمده ذکر شود. در صورتی که همانطور که ذکر شد هدف خیلی بالاتر از این مطلب است و این امر چیز‏‏ی‏‏ نیست جز تقویت روحیۀ‏‏ تقدیر‏‏گرا‏یی‏‏ و صبر‏‏گرا‏‏یی‏‏ در میان مردم که امری است خطرناک و عامل تخدیر ملت خواهد شد. چرا که با این مطلب مکتب حسین دیگر ادامه مکتب انبیا نخواهد بود بلکه مکتب یزیدسازی و ابن زیادسازی خواهد شد. ‏

‏‏باید خطبا و روحانیون به جنبه ها‏‏ی‏‏ فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و اقتصادی اسلام که مکتب سیدالشهداست توجه نمایند و حقایق اسلام در این زمینه ها را برای مردم بیان کنند. ‏

‏‏ ‏

‏
‏‎

‎‏منابع: ‏

‏‏1 - قرآن مجید‏

‏‏2 - ولایت فقیه، امام خمینی، امیرکبیر.‏

‏‏3-  تبیان آثا ر موضوعی، دفتر سوم، عا‏‏شورا.‏

‏‏4‏‏ - وصیتنامه سیاسی - الهی امام خمینی. ‏

‏‏5‏‏ ـ حما‏‏سۀ‏‏ حسینی، شهید مطهری، انتشارات صدرا -جلد 1، 2 و 3 ‏

‏‏6‏‏- ده ‏‏گ‏‏فتار، شهید مط‏‏هری‏‏، اننتشارات صدرا‏

‏‏7 - ‏‏رو‏‏زنامه جمهور‏‏ی‏‏ اسلامی - 1 1 / ‏‏4‏‏ / 1 7 و 22 / 3 / 73‏

‏‏8‏‏ - ر‏‏و‏‏ز‏‏نا‏‏مه کیهان - 4 / 3 / ‏‏74‏

‏‏9 - ر‏‏و‏‏زنامه‏ همشهری - ‏‏4‏‏ / 7 / ‏‏74‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏پاورقیها‏

‏‏ ‏

 

‏ 

• . شهید مطهری، ده گفتار، ص 212
• . همان، ص 222
• همان، ص 221
• تبیان (آثار موضوعی)دفتر سوم، ص 67
• . ولایت فقیه، امام خمینی، امیرکبیر 1360، ص 9
• . وصیتنامه امام خمینی، مقدمه
• . همان
• حماسه حسینی (جلد سوم)، شهید مطهری، ص 91
• . ولایت فقیه، امام خمینی، امیرکبیر 1360،ص 163
• . همان، ص 18
• . تبیان (آثار موضوعی) دفتر سوم، ص 9
• . همان، ص 81
• . همان، ص 5
• . همان، ص 75
• . همان، ص 65
• . همان، ص 73
• . همان، ص 74
• . همان، ص66
• . همان، ص 83
• . همان، ص 66
• . همان، ص 69
• . همان، ص 68
• . همان، ص 69
• . همان، ص 71
• . همان
• . همان، ص 83
• . ولایت فقیه، امام خمینی، ص 180
• . همان، ص 181
• . همان
• . همان، ص 22
• . تبیان (آثار موضوعی) دفتر سوم، ص 91
• . همان
• . همان
• . همان، ص 17
• . همان، ص 18
• . همان، ص 70
• . حماسه حسینی، شهید مطهری (جلد 3)، ص 73
• . تبیان (آثار موضوعی) دفتر سوم، ص 43
• .  همان، ص 24
• . حماسه حسینی، شهید مطهری (جلد سوم)، ص 74
• . همان، (جلد اول)، ص 82
• . همان، ص 65
• . جمهوری اسلامی، 11 تیر 71
• . تبیان (آثار موضوعی)، دفتر سوم، ص 55
• . همان، ص 56
• . ولایت فقیه، امام خمینی، ص 181
• . ده گفتار، شهید مطهری، ص 221
• . تبیان (آثار موضوعی) دفتر سوم، ص 25
• . جمهوری اسلامی، 11 تیر 71
• . کیهان، 4 خرداد 74
• . جمهوری اسلامی، 22 خرداد 73
• . حماسه حسینی، شهید مطهری، جلد سوم، ص 84
• . تبیان (آثار موضوعی) دفتر سوم، ص 37
• . ده گفتار شهیدمطهری، ص 312
• . حماسه حسینی،  جلد سوم شهید مطهری، ص 256
• . همان، ص 191
• . ده گفتار شهیدمطهری، ص 220
• . تبیان (آثار موضوعی) دفتر سوم، ص 71
• . همان، ص 69
• . همان، ص 67
• . همان، ص 66
• . همان، ص 67
• . کیهان، 20 خرداد 74
• . تبیان (آثار موضوعی) دفتر سوم، ص 53
• . همان، ص 52
• . همان، ص 48
• . همان، ص 5
• . همشهری، 4 مهر 74
• . تبیان (آثار موضوعی)، دفتر سوم، ص 25
• . ولایت فقیه، امام خمینی، امیرکبیر 1360، ص 9
• . تبیان (آثار موضوعی) دفتر سوم، ص 84