ریشه یابی تاریخ عاشورا و تطبیق آن با سیره امام خمینی(س)

‏‏ریشه ‏‏یا‏‏بی تاریخ عاشورا و تطبیق آن با سیر‏‏ۀ‏‏ امام خمینی(س)‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ آیةالله حائری شیرازی‏

‏‏ ‏

‏‏من ابتدای بحث خودم را برا‏‏ی‏‏ ریشه یابی تار‏‏یخ‏‏ عاشورا و تطبیق آن با سیره حضرت امام از زمانها‏‏ی‏‏ دور‏‏ ‏‏آغاز می کنم. حجاج وقتی به حج مشرف می شوند در بین «صفا‏‏» ‏‏و «مروه‏‏»‏‏، «سعی‏‏» ‏‏می کنند. وقتی ما ریشۀ این «سعی» را بررسی می کنیم، می بینیم ابراهیم ‏‏(ع)‏‏ مأمور شده همسرش  هاجر را با نوزاد او - اسماعیل - در صحرا‏‏ی‏‏ بی آب و علف (مکه کنونی‏‏) ‏‏زمین بیت الله قرار بدهد و برگردد. این زن نه آبی داشت و نه غذا‏‏یی‏‏، لذا برای حفظ جان فرزند و خودش آنچه در توانش بود انجام داد تا اینکه به بالا‏‏ی‏‏ دو کوهی که در نزدیکش بود (صفا و مروه‏‏)‏‏ برود و خبر‏‏ ‏‏بگیرد. ‏

‏‏آیا در این صحرا انسانی هست یا نه؟ بعد برگردد و ببیند از زیر پای اسماعیل چشمه ای جوشیده است. ابراهیم(ع) به آن چشمه جوشان گفت: «زم زم»، یعنی آرام آرام! و این زمزم تاکنون برقرار است. خوب، وقتی حاجی سعی بین صفا و مروه می کند، کار  هاجر را تکرار می کند. یعنی کار ابراهیم را که برای رضای خداوند، زن و فرزند نوزادش را در آن بیابان رها کرد تأیید می کند و یا به اصطلاح امروز پای این کار را امضا می کند و اعلام می دارد که راه درست و کار صحیح آن بود که ابراهیم کرد. عمل ابراهیم و  هاجر را به عنوان اقدام بزرگ و مهمی مورد تصدیق قرار می دهد و آن را امضا می کند. در حقیقت، آیۀ ‏‏«اَلَّذینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهٍمْ»‏‏ را که در سورۀ حمد به صورت کلی از آن یاد می شود به عنوان مصداق بارز و روشن آنجا می بیند. در سورۀ حمد نمازگزار از خداوند می خواهد که در راه کسانی که خدا به آنها نعمت داده قرار گیرد: ‏‏«اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیم صِّراطَ الَّذینَ اَنْعَمْتَ ‏
‏‎

‏‏حج نشان دهند‏‏ۀ‏‏ رضا و سخط الهی است. در این باره مثالی بیاوریم. هر حاجی این روزها یک میلیون تومان خرج می کند تا به مکه برود. او وقتی به «منا» رسید جمرات را «رمی « می کند‏‏؛ ‏‏همان جمراتی را که ابراهیم رمی کرد. یعنی کار ابراهیم را ادامه می دهد. ابراهیم  کی این کار را کرد؟ وقتی شیطان خواست با او وارد مذا‏‏کر‏‏ه شود و ابراهیم را وسوسه کند آنچنان که آدم وحوا را و‏‏سو‏‏سه کرده بود. قرآن به حاجی آموزش می دهد، و‏‏ ‏‏آنکه از ابراهیم یاد‏‏ ‏‏بگیر‏‏ی‏‏: ‏‏«قَدْ کانَتْ لَکُمْ اُسوَة حَسَنَهٌ فی اِبراهیمَ وَ الذینَ مَعَهُ»‏‏ (الممتحنه / 4) شما می توانید از ابراهیم و مؤمنین به ابراهیم مثل هاجر پیروی بکنید. همین «رمی جمره» نوعی تأسی است و با این کار به ابراهیم تأسی می کنید، و از باب قانون ‏‏«اِنَّما یَجْمَعُ النّاسَ الرّضا»‏‏ با ابراهیم هم صدا می شود، همراه می شود و در قیامت با او محشور می شود. وقتی حاجی گوسفند قربانی می کند، به تاریخ این کار برمی گردد که ابراهیم مأمور شد فرزند خودش را ذبح کند و خداوند با ذبح قوچی اکتفا کرد و هدیۀ او را پذیرفت: ‏‏«وَ فَدَیناهُ بِذِبْحِ عَظیمٍ»‏‏ ‏‏ (‏‏صافات / ‏‏107)‏‏ وقتی حاجی هم به اقتدای به ابراهیم گوسفند ذبح می کند به این معنی است که اگر مأمور شده بودم فرزندم را هم مثل ابراهیم ذبح می کردم. او رضا‏‏ی‏‏ خود را اعلام می کند تا با ابراهیم در این مرحله هم صدا شود‏‏؛ ‏‏هم خط شود و جزو امت او شود و او را هم «ابراهیمی» صدا کنند. ‏

‏‏بعد از اینکه این جریان تاریخی را نگاه کردیم، می آییم در عاشورا. در عاشورا چنین مشاهده می کنیم که ابراهیم چه انجام می دهد؟ ابراهیم(ع) زن و بچه خودش را در صحرا‏‏یی‏‏ قرار می دهد که نه آبی و نه غذا‏‏یی ‏‏نه ذی روحی درآنجاست. اما ‏
‏‎

‏‏این جریان عاشورا ‏‏و‏‏ این تاریخ را بیاوریم روی حضرت امام خمینی. 1300 سال ‏‏پیش‏‏ درختی را که حضرت امام حسین(ع)‏‏ ‏‏در‏‏ ‏‏محرم سال 61 غرس کرده بود سالها گذشت تا از خاک درآمد و رویش کرد. امام خمینی(س) شروع کردند به آبیاری این درخت، برای اینکه بالنده شود. عاشورا را به طور جد‏‏ی‏‏ مطرح می کردند، رعایت می کردند و تشویق می کردند. این روش امام حسین(ع) نیز بود. این حرکت در عالم کار کرد روی انسانها. ‏
‏‎

‏‏امام بهره برداری اصیل خودش را از عاشورا کرد. کاری که امام کرد این بود که در مسیر ‏‏«ایاک نعبد و ایاک نستعین»‏‏ حرکت کرد. تنها از خدا حرف شنوی داشته باشد، همه جائرین را رد کند و به هیچ چیز جز اتکای به خدا نیندیشد. این بود که می بینیم در 15 خرداد نه نیرویی، نه لشکری، نه قدرتی، اما توکل می کرد به خدا و حرفش را می زد. وقتی از زندان آزاد شد، بعد از مدتی خود او بود که روضه 15 خرداد را خوانده بود و نشان داد که روضه خوانی از ایثار جدا نیست. اگر بنا باشد ایثار انبیا محفوظ بماند باید روضه خوانی باشد. اگر بناست کاری که ابراهیم کرده ماندگار باشد در تاریخ، باید در حج گنجانده شود. اگر بناست آنچه حسین بن علی(ع) کرده فراموش نشود پس باید روضه خواند و سنت مرثیه خوانی تعطیل نشود، که اول روضه خوان، زینب کبری بود؛ فرزند او حضرت سجاد(ع) بود. و اولین مجلس های روضه در دارالاماره یا بازار کوفه یا دارا الخلافه شام بود. این حرکت و پیشرفتی که این کار داشت به امام این فرصت را داد که به دلیل فوق العادگی امت و نه تنها فوق العادگی امام، چون فقط امام فوق العاده نبود، امت هم فوق العاده بود. امام در وصیتنامۀ خودش اینها را مقایسه کرد با اهل مدینه و اهل عراق و گفت اهل مدینه چه می کردند با رهبرشان و اهل عراق چه کردند با وصی بزرگ آن رهبر، اما این مردم چه می کنند؟ امام یک بار فرمود که: امت من، یاران من، در کجای تاریخ دیده شده که زن با بچه بغل به میدان توپ و تانک بیاید؟ اینها همه ثمرات آنچه در کربلا اتفاق افتاده بود، است. آموزشی بود که از ابراهیم یاد گرفته بود، و درسی که از حج گرفته شده بود. خدا کار ابراهیم را بالنده کرد تا میوه ای داد و جریان عاشورا، عمل عاشورا ‏
‏‎

‏‏ مردم ما هر دو امتحان را در زمان امام خمینی پس دادند. سیر‏‏ۀ‏‏ عملی او این بود که در  زمانی که شرایط مثل حسن بن علی(ع) باشد شجاعت حسنی داشته باشد، و تردید در آنچه می کند نکند. و برا‏‏ی‏‏ وجاهت اسلام، وجاهت خودش را دفن می کند. امام این وجاهت دفن شده مثل حبه است: ‏‏«... سَبْعَ سَنٰابِلَ  فی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِأئَةُ حَبَّه...»‏‏ (بقره / 261) هفتصد برابر به او وجاهت دیگر داد. امام در هر مرحله ای وجاهت خودش را فدای وجاهت خدا، وجاهت اولیا و وجاهت اسلام می کرد. امام این نبود که برای اینکه خودش کسب وجهه کند وجاهت دین را از بین ببرد. این سیرۀ او بود که مقابله کند به آنچه مربوط به خودش هست و خرج کند و به خدا توکل کند. بعد خدا صلاح دید و بیشتر داد. خدا داد، اما امام برای این کار و برای کسب وجهه کاری نمی کرد. امام به ما نشان داد که صلح حسنی به همان اندازه مهم است که جهاد مهم است. او به مردم آموزش داد که با ولی امرشان در قیام، قیام کنند و در قعود قعود کنند. و این معنای این است که مردم آمادۀ پذیرش امام اند. اگر قبول قطعنامه واقع نمی شد یک طرف سکۀ اطاعت که اطاعت در قیام است ضرب خورده بود. یک طرف دیگر این سکه در قبول قطعنامه کامل شد و مردم در هر دو امتحان پیروز از آب در آمدند که لایق امام، بهترین است. بعد از امام، چون در امام ویژگیهای خاصی بود، «ولی» آمد که امتحان بشوند مردم با او چه خواهند کرد. امام دربارۀ او گفته بود: مجتهد عادلی است. مردم نگفتند که این معلومات و اطلاعات آن را ندارد. مردم دیدند که در این امتحان کسانی که از رهبر مسن تر بودند دست او را برای تبرک می بوسیدند که ولی امر ماست. همان کاری که علی بن جعفر با فرزند برادرزاده خودش می کرد. دست امام جواد(ع) را در هفتاد سالگی خودش، دست آن 9 ساله را می بوسید این مرحله هم مرحلۀ دومی بود. مرحلۀ سومی بود از امتحانات مردم. حال آن کسانی که عاشورا را یاد می کنند حتماً به این امید است که امضا کنند جریان عاشورا را تا حسینی بشوند.» [انما یجمع الناس الرضا و السخط] اینکه به ما آموزش دادند که بگویید: ‏‏«یا لَیْتَنا کُنّا مَعَکَ‏‏» ‏‏با این «ا‏‏ی‏‏ کاش‏‏» گفتن‏‏ از صمیم قلب، انسان در این صف قرار‏‏ ‏‏بگیرد ‏‏خو‏‏ب است. امام هم چون از همین سیره بود نباید ‏‏گذ‏‏اشت که سیر‏‏ۀ‏‏ او فراموش شود، رحلت او فرامو‏‏ش شود‏‏. ‏

‏‎ ‎