بررسی اخلاق سیاسی حضرت امام خمینی(ره) در برخورد با گروههای غیررسمی
□ سید کمال واعظی
1 ـ پیدایش و ماهیت گروههای غیررسمی در دوران انقلاب اسلامی ایران
پیدایش گروههای غیررسمی در دوران تاریخ معاصر ایران را باید مقارن با نهضت مشروطیت، مورد توجه قرار داد. در واقع در این دوران بود که به علت ایجاد فضای باز سیاسی که در واقع بیشتر ناشی از بی نظمی و عدم اقتدار دولتهای حاکم بود، افراد توانستند به ایجاد چنین تشکلهایی اقدام نمایند. البته بیشتر گروههایی که در این دوره ها شروع به فعالیت تشکیلاتی نموده اند، غالباً از احزاب سیاسی بوده اند.
آنچه که در بررسیهای تاریخی به دست می آید آن است که این گروهها اعم از چپ گرا، ملی و یا سیاسی و حتی مذهبی ـ ملی هیچگاه نتوانستند، حتی تا حدودی به
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 287
اهداف خود دست یابند. به عبارت دیگر میتوان گفت این گروهها، حتی آن گروههایی که به اقدامات نظامی نیز متوسل شدند، نتوانستند امکان تغییر در سیر روند امور اجرایی کشور و یا حتی ایجاد زمینه های مناسب برای تغییرات بعدی را فراهم نمایند. علت این امر را باید در دو چیز جستجو کرد:
1 ـ اختلافات و کشمکشهای سیاسی که به علت عدم بلوغ فکری و کوتاه فکری رهبران این گروهها، در بین تشکلهای مختلف غیررسمی در ایران وجود داشته است. تاریخ فعالیت این گروهها همواره پر از انشعابها، ترور شخصیتها و مسائلی از این قبیل بوده است. به طوری که اگر اسناد، جراید، کتابها و بیانیه های هر یک از این احزاب به اصطلاح سیاسی را بررسی نماییم، به خوبی در می یابیم که کوشش حقیقی برای وصول به اهداف سازمانی در این گروهها بسیار ناچیز بوده و در عوض بیشتر حجم این مطالب مربوط به مسائل اختلافی و تفرقه انگیز و در واقع رقابتی ناسالم بوده است. به طوری که حتی در رابطه با بعضی از گروههای ملی و مذهبی معتبر در ایران نیز این امر به وضوح مشخص است.
و نکته دوم اینکه، بیشتر احزاب و گروههای تشکیلاتی در این دوران یا اینکه اصلاً مخالف دین و مذهب و نقش روحانیت اصیل در اداره کشور بوده اند و یا در نهایت، صرفاً یک نقش خاص برای مذهب و روحانیان قائل بوده و معتقد به شعار جدایی دین از سیاست بوده اند که بالطبع هرگونه تلاش چنین گروههایی به علت عدم وجود پایگاه مناسب در جامعه نمی توانسته است از موفقیت چندانی برخوردار باشد و جالب اینکه این گروهها با آن همه تفاخر علمی که داشته اند، هیچگاه به بررسی بیشتر جامعه ای که در آن به فعالیت مشغول بوده اند، نپرداخته اند.
بدون شک در تاریخ انقلاب اسلامی ایران نیز اگر نقش معجزه آسای و در واقع فراحزبی امام خمینی و شیوه های رهبری صرفاً اسلامی ـ که هیچ گونه قرابتی با فعالیتهای سیاسی و حتی مذهبی آن زمان کشور نداشت ـ نمی بود و زمام امور انقلاب حتی بعد از پیروزی به این گروهها سپرده می شد، نه تنها انقلاب اسلامی اینگونه تبلور نمی یافت، بلکه به طور یقین نامی از نظام جمهوری اسلامی ایران نیز باقی نمانده بود.
گواه صادق بر این مدعا، وضعیت چند سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است. زمانی که هر روز یک گروه و یا تشکیلات اعلام وجود می نمود و عملاً در مقابل انقلاب و
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 288
دیگر گروهها می ایستاد. بدون شک در چنین جوی فقط وجود امام خمینی بود که توانست کشتی انقلاب را در میان این طوفان به سلامت به ساحل نجات برساند.
پیدایش گروههای غیررسمی در دوران انقلاب اسلامی را باید از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داد. دیدگاه اول، مربوط به گروههایی می باشد که بروز و پیدایش آنها ناشی از تمایلات فردی و یا گروهی برای ایجاد تشکلهای سازمان یافته می باشد که به علت تمایل به تغییر حکومت و صرفاً برای در رأس قرار گرفتن، اقدام به تشکیل گروههای غیررسمی نموده اند.
دیدگاه دوم، مربوط به گروههایی است که بروز و پیدایش آن ناشی از روند شکل گیری انقلاب اسلامی بوده و اعضای مؤسس و عضو آن، صرفاً از آن جهت که عقیده و باور داشته اند که با وجود چنین تشکلهایی، می توان روند انقلاب اسلامی را سرعت بخشید و یا اینکه بعد از پیروزی باعث انسجام و نظم ساختاری آن گردید. چنین گروههایی را تشکیل داده اند.
در رابطه با دیدگاه اول باید گفت، ماهیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی هر حکومت به هر حال باعث خواهد شد تا افرادی که به نوعی از طرز عمل نظام حاکم رضایت ندارند به نوعی در برابر آن موضعگیری نمایند. این موضعگیریها می تواند به دو صورت سازمان یافته و یا صرفاً واکنش فردی صورت پذیرد. شکل سازمان یافته، در مراحل نهایی تکامل خود به صورت یک گروه غیررسمی درآمده و به فعالیتهایی تشکیلاتی مشغول می شود. اهداف این فعالیتهای تشکیلاتی، می تواند موضوعی باشد به این معنی که هدف عالی آن تغییر در نحوه انجام یک سری از امور و یا نحوه اداره کشور در سطح خرد بوده و به هیچ وجه دارای سیاستهای انقلابی نمی باشد، بلکه صرفاً اعتقاد به رفورمیسم دارد. و یا اینکه دارای اهداف کلی بنیادگرا می باشد. به این معنی که خواهان تغییر کلی سیستم و روند اداری آن به معنای کامل کلمه می باشد. منظور چنین گروههایی در معنای اخیر در نهایت دستیابی به قدرت مطلقه است.
این گروهها اگرچه در راستای وصول به این اهداف شعارهایی بر اساس یک مرام یا عقیده خاص را نیز ممکن است، دستاویز قرار دهند؛ ولیکن غالباً بعد از وصول به اهدافشان از فعالیتهای خود کاسته و کمتر به شعارهای دوران مبارزاتی خود وفادار می مانند و تجربه نشان داده است که در غالب موارد حتی بر خلاف این شعارها نیز عمل می کنند.
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 289
و اما در رابطه با گروههای نوع دوم باید گفت که این نوع گروهها در واقع یکی از خصوصیات منحصر به فرد انقلاب اسلامی هستند. چرا که در کمتر انقلابی می توان مشاهده کرد که افراد صرفاً به خاطر ادای وظیفه مذهبی و شرعی اقدام به تشکیل گروه کرده باشند. البته باید به این مطلب اذعان نمود که بعضی از این گروهها اگر چه در ابتدا با چنین نیاتی تشکیل نشده اند؛ ولیکن در مراحل بعدی به علت نفوذ افراد ناصالح و یا به علت اتخاذ مواضع غیر اصولی و گاه غیر سنجیده که باعث ایجاد تنش در نظام جمهوری اسلامی می گردید، مورد طرد نظام و یا حتی هواداران خود قرار گرفته و از ادامه فعالیت بازماندند.
به هر حال، باید گفت که انقلاب و بویژه رهبری آن از گروههای غیررسمی، مثبت و سازنده به نحو مطلوب استفاده کرده است و بدون شک این امر ناشی از سازگاری ساختاری این گروهها با انقلاب اسلامی است.
2 ـ استراتژی و شیوه عمل امام
2 ـ 1 ـ چگونگی ارتباط و تأیید
چگونگی کاربرد گروههای غیررسمی با توجه به ماهیت سازمان و یا در بعد کلان آن در یک کشور می تواند، از تفاوتهای بنیادین و اساسی، لااقل در جنبه اجرایی برخوردار باشد. در یک سازمان نظامی، وجود گروههای غیررسمی و فعالیت آنها امری کاملاً بعید به نظر می رسد و در عین حال در سطح کلان در یک کشور که دارای مدیریت اقتدارگرا است، در مقایسه با یک حکومت جمهوری که مبتنی بر اصول دموکراسی است، کمتر می توان آثار و نتایج ناشی از فعالیت گروه غیررسمی را مشاهده نمود.
باید اذعان نمود که حضرت امام شیوه خاص و منحصر به فردی را در رابطه با چگونگی و اشکال کاربرد گروههای غیررسمی به کار برده اند که کمتر در دیگر نظامهای اجرایی قابل مشاهده می باشد. این نحوه کاربرد حضرت امام را باید در بنیان عقیدتی فکری ایشان در رابطه با سیاست اسلامی جستجو نمود.
حضرت امام تا همان حد که معتقد به رعایت نظم، سلسله مراتب قدرت و اقتدارگرایی حکومت بوده اند، در عین حال به ضرورت ایجاد زمینه برای فعالیتهای مردمی سازمان یافته و یا غیرمنظم ایمان داشته و خود از بانیان آن بودهاند. از این رو ایشان با یک
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 290
ژرفنگری عمیق روند تشکیل، شکل گیری و فعالیتهای گروههای مختلف غیررسمی را در دوران انقلاب اسلامی مدنظر داشته و آنها را که ادامه فعالیتشان را به صلاح اسلام و کشور می دانسته اند، مورد حمایت قرار داده و در یک شکل کاربردی به رسمیت شناخته اند.
بنابراین، باید گفت نوع کاربرد ایشان در رابطه با هر گروه متفاوت بوده و بستگی به اهمیت ارزشهای تشکیلاتی و آثار و نتایج این گروهها داشته است.
اشکال کاربرد حضرت امام را می توان در موارد زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار داد:
الف ـ تأیید قطعی
حضرت امام، غالب گروههایی را که براساس دیدگاه اول تکوین یافته و سازماندهی شده اند، مورد تأیید قطعی خود قرار داده و از آنها حمایت کرده اند. این گروهها عمدتاً گروههایی هستند که در دوران قبل از پیروزی انقلاب تشکیل یافته و دارای اهداف غالباً اسلامی بوده و در جهت این آرمان خواهان خلع ید از حکومت حاکم بوده اند.
این گروهها بعد از دوران انقلاب اسلامی به فعالیتهای خود ادامه داده و تا مقطعی که احساس می کرده اند ضرورت ادامه فعالیت وجود دارد، به تلاشهای سازمان یافته خود ادامه داده اند. بعضی از این تشکلها به طور مستقیم به فعالیتهای سیاسی و انقلابی مشغول بوده و بعضی دیگر به عنوان گروههای صرفاً مذهبی ـ فرهنگی به طور غیرمستقیم، مرام ضدیت با حکومت حاکم و همچنین ضرورت حمایت از حکومت اسلامی را اتخاذ کرده اند.
این گروهها عبارتند از:
1 ـ انجمنهای اسلامی؛
2 ـ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم؛
3 ـ حزب جمهوری اسلامی؛
4 ـ خانوادۀ شهدا؛
5 ـ دانشجویان مسلمان پیرو خط امام؛
6 ـ روحانیت مبارز تهران؛
7 ـ سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی؛
8 ـ عشایر.
ب ـ تأیید مشروط و صنفی
حضرت امام در رابطه با بعضی از گروههای غیررسمی به طور صریح اعلام حمایت
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 291
قطعی ننموده اند، بلکه ادامه فعالیت آنها را مشروط به عدم تخطی از یک سری اصول پذیرفته شده انقلاب و کشور دانسته اند. باید توجه داشت که این گروهها غالباً از گروههایی هستند که از نقش عمده و مهمی در دوران انقلاب اسلامی برخوردار نبوده و به صورت گروههای خرد که همواره در اقلیت سیاسی و فعالیتی بوده اند، باید مورد توجه قرار گیرند.
حضرت امام در پیامها و سخنرانیهای خود نسبت به این گروهها اگر چه آنها را از ادامه فعالیت منع نکرده اند و حتی در بعضی از اوقات به ادامه فعالیت تشویق نموده اند؛ ولیکن در عین حال لزوم تبعیت آنها را از اصول اسلام و انقلاب متذکر شده اند. شاید علت این امر امکان انحراف جزئی و یا مقطعی بوده است که حضرت امام در رابطه با این گروهها احساس می کرده اند.
البته باید توجه داشت که به هر حال چنین شرطی از دیدگاه امام در رابطه با کلیه گروهها مصداق داشته است؛ ولیکن به هر حال شرایط سیاسی و فرهنگی اقتضا می کرده است که در رابطه با این گروهها چنین برخوردی اتخاذ شود.
اگر چه تعداد چنین گروههایی بسیار اندک است؛ ولیکن می توان به موارد زیر اشاره نمود:
1 ـ سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی؛
2 ـ نهضت آزادی ایران (خارج از کشور) ؛
3 ـ اقلیتهای مذهبی.
ج ـ نفی
ماهیت وجودی و فلسفه سیاسی بعضی از گروههای غیررسمی در انقلاب اسلامی ایران کاملاً با توجه به ضدیت با نظام اسلامی شکل و تکوین یافته است. بدیهی است که فعالیت چنین گروههایی از دیدگاه رهبری مقتدرانه یک انقلاب نمی تواند، هیچ گونه توجیهی داشته باشد. از این رو ما همواره شاهد آن بوده ایم که حضرت امام با صلابت کامل در برابر فعالیت چنین گروههایی از خود واکنش نشان داده و ادامه فعالیت آنها را به هیچ وجه جایز ندانسته اند.
البته باید توجه داشت که مخالفت قطعی حضرت امام با فعالیت چنین گروههایی ناشی از مخالفت ایشان با فعالیتهای سازنده تشکیلاتی و گروهی در جامعه نبوده است، چرا که بررسی تاریخ انقلاب نشان می دهد که حضرت امام خود از بانیان و مشوقان ایجاد
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 292
چنین گروههایی بوده اند؛ ولیکن نکته مهم آن است که حضرت امام مصلحت نظام اسلامی را بر هر چیز ترجیح داده و فعالیت هر گروه غیررسمی و حتی رسمی را تا مادامی معقول و قابل حمایت می دانسته اند که در راستای حفظ نظام، تقویت و تثبیت لااقل بلندمدت آن باشد.
از این رو حضرت امام بعضی از این گروههای غیررسمی را که از آغاز در مسیر انقلاب نبوده اند، طرد کرده اند. به معنای دیگر تمام گروههایی که حضرت امام از ادامه فعالیت آنها جلوگیری کرده اند، گروههایی بوده اند که با توجه به بررسی تاریخی دارای ضدیت با اسلام و حتی با تمامیت کشور و اقتدار سیاسی آن بوده اند.
از مهمترین این گروهها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
1 ـ حزب توده؛
2 ـ جبهه ملی؛
3 ـ سازمان مجاهدین خلق ایران؛
4 ـ حزب انقلاب اسلامی.
2 ـ 2 تعیین خط مشی و اصول
حضرت امام در رابطه با تمامی گروههای غیررسمی که به نحوی با فعالیت آنها موافق و ادامه کار آنها را یک ضرورت می دانسته اند، یک نوع دستور کار و خط مشی و اصول کلی را ترسیم نموده اند. به عبارت دیگر، حضرت امام قبل از هر چیز سعی کرده اند با ارائه یک ساختار اصول بنیادین این گروهها را ملزم به تبعیت از یک سری اصول قابل قبول و مورد تأیید اسلام و انقلاب اسلامی نمایند.
این امر را باید ناشی از آن دانست که از دیدگاه ایشان فعالیت یک گروه غیررسمی تنها در صورتی می تواند مورد تأیید و پشتیبانی رسمی حکومت باشد و به عبارت دیگر به آن اجازه فعالیت داده شود که برای متصدیان امر محرز شود که گروه رسمی فوق الذکر نه تنها برخلاف مصلحت نظام فعالیت نمی کند، بلکه خود عاملی برای ثبات و استقرار نظام می باشد و می تواند در چالشهای مختلف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و حتی نظامی یک پشتوانه قابل قبول برای نظام تلقی گردد.
از این رو است که، حضرت امام ادامه فعالیت و در نهایت تأیید گروههای غیررسمی
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 293
را منوط به حرکت آنها در خط اسلام می بینند و در همین راستا سعی می نمایند که برای آنها خط مشی و اصول مشخص ترسیم نمایند که بارزترین نمونه آن را می توان در رابطه با انجمنهای اسلامی و اصول و اهداف ترسیم شده امام برای آنها مشاهده نمود.
2 ـ 3 ـ ماهیت عمل به عنوان یک وظیفه
حضرت امام در فرمایشات مختلف خود خطاب به گروههای غیررسمی به ماهیت عمل این گونه گروهها اشاره کرد و تصریح کرده اند که وجود چنین گروههایی در یک جامعه، هیچ گاه نباید دارای جنبه های ناشی از مقاصد فردی و یا گروهی باشد، بلکه ضرورت دارد تا این گروهها به علت احساس یک نیاز و وظیفه به تشکیل چنین گروههایی اقدام کرده باشند. به عبارت دیگر، از دیدگاه حضرت امام تشکیل دهندگان گروههای غیررسمی واقعاً باید با یک احساس ملی و مذهبی نسبت به تشکیل گروه غیر رسمی اقدام کنند و اعتقاد داشته باشند که وجود چنین گروههایی برای ایفای هر چه بهتر وظایف مذهبی و ملی است. از این رو حضرت امام با چنین دیدگاهی، تمام کشور را یک گروه غیررسمی و مردم را اعضای آن گروه غیررسمی می دانند. گروه غیررسمی که در واقع رسمی ترین تشکل و مافوق هر گروه رسمی دیگر است.
بنابراین، از دیدگاه امام تشکیل گروه غیررسمی یک وظیفه دینی و ملی بوده و وجود آن لازم و ضروری است و تشکیل دهندگان هر گروه غیررسمی مطلوب نظام، ملزم به حضور در صحنه هستند و در این رابطه دارای مسئولیت شرعی هستند.
2 ـ 4 ـ نحوه تشکیل ساختار و عضوگیری
حضرت امام حساسیت خاصی در مورد چگونگی عضوگیری گروههای غیررسمی داشته اند، به طوری که مهمترین موردی که ایشان همواره به گروههای غیررسمی فعال و مفید نظام تذکر می داده اند، رعایت تمامی جوانب لازم در انتخاب اعضای گروه بوده است. از دیدگاه حضرت امام، مهمترین عامل انحراف یک گروه غیررسمی نفوذ افراد منحرف در گروه است که حتی می تواند خط مشی اصلی و تعیین شده گروه را نیز تغییر دهد. از این رو هر گروه غیررسمی ملزم به شناخت افراد داوطلب برای عضویت در گروه است.
این شناخت از نظر امام باید در دو بعد صورت گیرد. یک بعد، وضعیت فعلی شخص
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 294
داوطلب، خصوصیات، روحانیت، طرز فکر، سلوک عملی و نحوه موضعگیریهای شخص در وضعیت فعلی است و مسأله دیگر که دارای اهمیت خاص است، بررسی سوابق افراد می باشد. امام به مسأله سابق فکری و فعالیت افراد توجه خاصی داشته و آن را از مهمترین اصول در هنگام عضوگیری قلمداد نموده اند.
از طرف دیگر، حضرت امام با یک ژرفنگری خاص به مسأله ای مهم اشاره کرده اند و آن اینکه ایشان اعتقاد داشتند در رابطه با اعضای مسئول و رده بالای گروه که خط دهنده اصلی برای یک گروه غیررسمی هستند، هر دو شرط یعنی هم وضعیت فعلی و هم سوابق برای احراز لازم است؛ ولیکن در مورد افراد و اعضای عادی گروه که دارای قدرت تصمیم گیری کلان نیستند؛ شرط وضعیت فعلی، احرازش کافی بوده و لازم نیست سوابق قبلی مورد توجه قرار بگیرد. البته این مسأله در مواردی است که سابقه گذشته شخص دارای مسأله خاصی نبوده باشد. از این رو می بینیم که ایشان یکی از دلایل تأیید حزب جمهوری اسلامی را شناخت دقیقی می دانند که خودشان از مسئولان اصلی گروه داشته اند و از این رو آن را یک گروه غیررسمی مثبت و سازنده ارزیابی نموده اند.
2 ـ 5 ـ لزوم اتحاد و پیوستگی
یکی از مسائل بسیار مهم که حضرت امام در رابطه با نحوه فعالیت گروههای غیررسمی بر آن تأکید خاص داشته اند، مسأله اتحاد و یکپارچگی گروههای غیررسمی است. حال سؤالی که مطرح می شود، این است که از دیدگاه ایشان اتحاد و پیوند گروههای غیررسمی چگونه باید تحقق پذیر و ایشان با مطرح کردن چنین موضوعی چه هدفی را دنبال می کرده اند؟
در پاسخ باید گفت که اتحاد و یکپارچگی گروههای غیررسمی از دیدگاه حضرت امام در دو جنبه مورد توجه بوده است:
1 ـ در جنبه اول و به عبارت دیگر در اولین مرحله منظور حضرت امام از اتحاد و پیوند در بین گروههای غیررسمی لزوم حفظ نظام و جلوگیری از ایجاد هرگونه بحران در نظام بوده است. از این رو با توجه به این دیدگاه ایشان اعتقاد داشتند که گروههای غیررسمی نباید به نحوی فعالیت کنند که در عمل یکدیگر را کنار بزنند و به اصطلاح دارای رقابت مخرب با یکدیگر باشند، بلکه لازم است تا همواره با هم تفاهم داشته باشند بنابراین، می توان
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 295
گفت منظور ایشان از اتحاد و یکپارچگی در مرحله اول عدم وجود تفرقه در بین گروههای غیررسمی بوده است، چرا که به نظر ایشان مانع اصلی برای فعالیتهای مطلوب این گروهها، همانا تفرقه و رقابت ناسالم بوده است.
2 ـ در مرحله بعد، حضرت امام به این مسأله با نگرش عمیقتر نگریسته و گروههای غیررسمی را توصیه به اتحاد و یکپارچگی سازمانی می نمایند. باید توجه داشت که این خود امر مهم و قابل توجهی است که حضرت امام سعی می کنند، به نوعی گروههای غیررسمی را که در یک حوزه و محدوده مشخص کاری به فعالیت مشغولند به راستایی هدایت نمایند که همگی به صورت یک تشکل سازمان یافته منسجم فعالیت کنند. البته منظور از این اتحاد صرفاً اتحاد در فرماندهی و تصمیم گیری است. به عبارت دیگر آنطور که از قراین سخنان امام هویداست، ایشان بیشتر ترجیح می دادند تا گروههای هم راستا و هم نام و یا گروههایی که از لحاظ ماهیت فعالیت، شخصیت حقوقی، حوزه کاری و نوع اعضا در یک ردیف هستند با هم یکی شده و دارای یک الگوی خاص حرکت و نظام رهبری مشخص باشند.
از این رو می بینیم که ایشان در پاسخ به اتحادیه انجمنهای اسلامی اروپا که در این رابطه جویای نظر ایشان شده بودند، موافقت خود و لزوم آن را اعلام می نمایند. و همچنین به جامعه روحانیت کشور توصیه به عدم دودستگی و لزوم اتحاد می نمایند.
2 ـ 6 ـ تعیین نقش و حوزه مسئولیت
یکی از مهمترین وظایفی که حضرت امام برای گروههای غیررسمی قائل بوده اند، نقش نظارتی بوده است که این گروهها می بایست در رابطه با امور جاریه کشور داشته باشند. از دیدگاه حضرت امام گروههای غیررسمی که دارای ساختگاه صحیح و اهداف تعیین شده مناسب اسلامی باشند، وظیفه دارند به نحو احسن بر نحوه فعالیت گروههای رسمی نظام، نظارت مشورتی و نه مداخله ای داشته باشند و همواره در این گونه صحنه ها حضور داشته باشند، حضرت امام لزوم حضور در صحنه این گروهها را برای نظارت بر امور الزامی می دانسته اند و از این رو تأکید خاصی بر جنبه نظارتی این گروهها داشته اند.
البته باید توجه داشت که حضرت امام اعتقاد داشتند، حوزه فعالیت گروههای غیررسمی باید کاملاً مشخص و از قبل تعیین شده باشد و گروهها خود را ملزم به تبعیت کامل از آن بدانند و به هیچ وجه از حوزه وظایفی که بر عهده آنها گذاشته شده است خارج
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 296
نشوند.
حضرت امام در دیدگاه کلی خود مخالف دخالت گروههای غیررسمی در امور اجرایی بوده اند. از این رو ایشان همواره در حالت ثبات که دیگر نهادهای رسمی و قانونی قادر به ایفای وظیفه خود هستند، معتقد به عدم دخالت این گروهها در امور اجرایی بوده اند. ولیکن در عین حال در مواردی که به علت شرایط خاص اجتماعی و یا سیاسی تنها گروههای غیررسمی قادر به ایفای نقش مورد نیاز انقلاب و کشور بوده اند، از مداخله آنها پشتیبانی کرده و بعضاً در برابر موضع مخالف و گاه انتقادآمیز گروههای رسمی از آنها حمایت کرده اند. ولیکن در عین حال می بینیم که بعد از طی یک دوره انتقالی و زمانی که ایشان نهادهای رسمی کشور را دارای صلاحیت برای تعاقب امر می بینند، با تشکر از گروههای غیررسمی حق ادامه کار را و پیگیری مسائل را برای گروههای رسمی و تعیین شده قانون قائل بوده اند.
3 ـ تبدیل گروه غیررسمی به رسمی
3 ـ 1 ـ مبانی
تجربه تاریخی و بررسیهای علمی نشان می دهد که گروههای غیررسمی که به مدت طولانی توانسته اند به نحو مطلوب و فعال به فعالیتهای تشکیلاتی خود ادامه دهند. بعد از مدت زمان قابل توجهی ـ لااقل از لحاظ کیفی ـ و با احراز و یا دارا بودن شرایط مشخصی توانسته اند، تبدیل به یکی از گروههای رسمی نظام شده و بعضاً به عنوان یکی از مهمترین نهادهای رسمی یک نظام ادامه حیات دهند. در گروههایی غیررسمی که موفق میشوند این تبدیل را به خوبی انجام دهند، غالباً خصوصیات زیر قابل مشاهده می باشد:
1 ـ این گروهها غالباً با اهداف سازنده و گروه پسند (در یک اجتماع، مردم پسند) فعالیتهای پیوسته خود را آغاز می کنند.
2 ـ انحراف از اهداف اولیه و قابل قبول گروه در این تشکلها کمتر اتفاق می افتد.
3 ـ ثبات رهبری و مدیریت در این گروهها قابل توجه می باشد.
4 ـ این گروهها در زمانی که گروه غیررسمی هستند، از نقش عمده و مهمی در جامعه و یا گروه برخوردار هستند.
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 297
5 ـ از حمایت رهبران بلندپایه گروههای رسمی نظام برخوردار هستند.
3 ـ 2 ـ ضرورت تبدیل
ضرورت تبدیل یک گروه غیررسمی به گروه رسمی را باید ناشی از شرایط و مقتضیات محیطی تلقی نمود. البته این به آن مفهوم نیست که شرایط محیطی امکان تبدیل یک گروه غیررسمی را به رسمی ممکن می سازد، بلکه قبل از هر چیز باید گفت، این شرایط و مقتضیات محیطی بوده است که یک گروه رسمی را مجبور نموده برای انجام فعالیت مطلوب در قالب یک گروه رسمی تشکیل ساختار دهد. به عبارت دیگر، منظور آن است که بیشتر گروههای غیررسمی که بعد از مدتی تبدیل به گروههای رسمی می شوند در زمان تشکیل نیز می توانسته اند به عنوان یک گروه رسمی اعلام وجود نمایند؛ ولیکن به علت شرایط و مقتضیات، ناگزیر از آن بوده اند که در آغاز تشکیل، شکل غیررسمی به خود بگیرند. ولیکن به هر حال ضرورت ناشی از نیاز جامعه و نهادهای رسمی جامعه به وجود ساختار قانونی این گروهها در کنار دیگر نهادهای رسمی، ایجاب نموده است که این گروهها ساختار رسمی به خود بگیرند.
این ضرورتها را می توان تحت عناوین زیر مورد اشاره قرار داد:
1 ـ ضرورت سیاسی؛
2 ـ ضرورت اقتصادی؛
3 ـ ضرورت اجتماعی؛
4 ـ ضرورت نظامی و انتظامی.
بررسی تاریخ انقلاب اسلامی نشان می دهد که گروههای غیررسمی که در دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تبدیل به گروههای رسمی شده اند، همگی دارای نقاط مشترک زیر بوده اند:
1 ـ همگی از پایه مذهبی و ملی برخوردار بوده اند. به این معنی که اراده ملی با انگیزه های مذهبی در تشکیل آنها مؤثر بوده اند.
2 ـ همگی به نوعی دارای پشتیبانی ضمنی و یا قطعی رهبری انقلاب یعنی حضرت امام بوده اند و یا اینکه خود حضرت امام جرقه اول تشکیل چنین گروههایی را در بین مؤسسان گروه ایجاد کرده اند.
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 298
3 ـ مدت زمانی که این گروهها به عنوان گروه غیررسمی به فعالیت مشغول بوده اند، بسیار کوتاه بوده است.
4 ـ همگی این گروهها در دوران فعالیت خود به صورت غیررسمی منشأ خدمات ارزنده ای بوده اند، به طوری که مسئولان اعطای ساختار رسمی به چنین گروههایی را برای ادامه حیات نظام ضروری و یا لااقل مهم قلمداد کرده اند.
5 ـ این گروهها دارای جنبه اجرایی و انتظامی بوده اند.
3 ـ 3 ـ زمان تبدیل
موقعیت زمانی تبدیل گروه غیررسمی به رسمی را باید از دو دیدگاه مورد تجزیه و تحلیل قرار داد:
1 ـ تبدیل گروه غیررسمی به رسمی در یک نظام با ثبات که گروه غیررسمی در آن ابتدا با انگیزه های مخالف سیاستهای جاری نظام حاکم تشکیل شده است.
2 ـ تبدیل گروه غیررسمی به رسمی در یک نظام تازه تأسیس و نوپا بعد از ثبات قابل قبول نظام جدید.
ـ گروه غیررسمی در یک نظام مقتدر در ابتدا با اهدافی نه چندان خوشایند نظام حاکم تشکیل می شود ولیکن بعد از طی مراحلی تبدیل به گروه رسمی می گردد. علت این تبدیل را باید ناشی از دو امر تلقی نمود:
اول اینکه، نظام حاکم برای حفظ ثبات خود ناگزیر از تفاهم و قبول فعالیتهای گروه غیررسمی و بالطبع اعطای ماهیت رسمی به آن است، به عبارت دیگر، اهداف و سیاستهای نظام و سیاستهای نظام حاکم تا حد ممکن به ارزشهای گروه غیررسمی نزدیک می شود. نمونه بارز این نوع را می توان در کنگره ملی افریقا و جنبش همبستگی مشاهده نمود، که در واقع دولت حاکم به علت فشارهای خارجی و داخلی ناگزیر از قبول رسمی و قطعی آنها گردید.
دوم اینکه گروه غیررسمی، برای حفظ ثبات خود ناگزیر از کنار آمدن با دولت حاکم می شود و از اهداف خود عقب نشینی می کند و به عنوان یک گروه رسمی از طرف نظام حاکم پذیرفته می شود.
بدیهی است زمان تبدیل در چنین شرایطی زمانی خواهد بود که نظام حاکم یا گروه
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 299
غیررسمی به علت ضرورتی که خود احساس می کند از اهدافش عقب نشینی می کند. این ضرورتها در مرحله اول، احساس ناشی از نیاز به حفظ ثبات و موجودیت حتی به صورت مقطعی است.
ـ زمان تبدیل گروه غیررسمی به گروه رسمی در یک نظام تازه تأسیس با توجه به شرایطی که قبلاً مورد اشاره قرار گرفت، آنگاه خواهد بود که از نظر نظام تازه تأسیس امکان اداره آن گروه به صورت رسمی برای نظام امکان پذیر شده باشد و از طرف دیگر نوع فعالیتهای آن گروه به نحوی باشد که ادامه بهینه آن منوط به وجود یک قالب تشکیلاتی رسمی باشد. بدیهی است مدت زمان این فرایند با توجه به وضعیت اجتماعی، تشکیلاتی و سیاسی هر نظام تازه تأسیس متفاوت خواهد بود. بدیهی است هر چه میزان نظم گیری تشکیلاتی یک نظام سریعتر انجام پذیرد، زمینه تبدیل گروه غیررسمی به گروه رسمی زودتر فراهم خواهد شد.
3 ـ 4 ـ چگونگی تبدیل
نحوه تبدیل گروههای غیررسمی به رسمی در نظام جمهوری اسلامی ایران از فرآیند ساده و در عین حال منظم برخوردار بوده است. این امر را باید ناشی از موارد زیر دانست:
1 ـ فلسفه پیدایش و اهداف مؤسسان این گروهها غالباً در راستای اهداف عالیه نظام بوده است.
2 ـ فعالیتهای انجام شده توسط این گروهها مورد تأیید و موافقت مسئولان بوده است.
3 ـ رهبری انقلاب خود از حامیان وجود و ادامه فعالیت چنین گروههایی بوده اند.
چگونگی تبدیل این گروهها به گروههای رسمی را باید به این نحو توضیح داد که این گروهها بعد از طی یک دوره کوتاه فعالیت موفق و البته بدون ساختار سازمانی رسمی و مصوب، به نحوی توانسته اند نظر موافق مسئولان نظام را به خود جذب نمایند که مسئولان برای بهینه کردن و حداکثر نمودن توانایی و ظرفیت این گروهها، تبدیل آنها به گروه رسمی را به صلاح و ضروری قلمداد کرده اند.
در نظام جمهوری اسلامی ایران روند تبدیل این گروهها را می توان در نمودار زیر مورد اشاره قرار داد:
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 300
3 ـ 5 ـ ساختار سازمانی بعد از تبدیل و تفاوت گروه رسمی جدید با گروه رسمی معمولی
ساختار سازمانی یک گروه رسمی جدید که قبلاً به عنوان یک گروه غیررسمی شناخته می شده است تا حد زیادی وابسته به ساختار تشکیلاتی حاکم بر گروه قبل از مرحله تبدیل و در مرحله بعد زمینه ای است که انجام فرآیند تبدیل را ممکن ساخته است.
در رابطه با ساختار سازمانی گروههای غیررسمی که در دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به گروههای رسمی تبدیل شده اند، باید گفت که این گروهها از لحاظ ساختار جدید تا میزان قابل توجهی تابع شرایط و ساختار تشکیلاتی زمان غیررسمی خود بوده و حتی تاکنون نیز آن را حفظ کرده اند، البته باید توجه داشت که این نه به آن معنی است که گروه جدید در برابر تغییر از خود واکنش نشان داده و خود را با الگوهای قابل قبول و معمول گروههای رسمی هماهنگ نکرده است. بلکه این مسأله ناشی از همان زمینه تبدیلی است که برای این گروهها فراهم شده است. به عبارت دیگر؛ اگر مردم و خود نظام خواهان تبدیل این گروهها به گروههای رسمی بوده اند به علت وجود یک سری خصوصیاتی بوده که در این گروهها وجود داشته و به همین دلیل مورد علاقه مردم و مسئولان بوده است. از این رو ضرورت داشته است که این خصوصیات همچنان توسط آن حفظ شود.
از جمله خصوصیاتی که در این گروههای رسمی جدید همانند دوره غیررسمی بودن کماکان حفظ شده است، می توان به موارد زیر اشاره نمود:
1 ـ پایین بودن میزان تخلفات در مقایسه با دیگر سازمانها و نهادها؛
2 ـ وجود روابط انسانی بهتر بین افراد بویژه میان کارکنان سطح پایین با سطح میانی و فوقانی؛
3 ـ تأکید بسیار زیاد بر تعهد همراه تخصص؛
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 301
4 ـ امکان ترفیع شغلی بدون طی مراحل اداری معمول در سازمانهای سنتی؛
5 ـ بیشتر بودن میزان خلاقیت کاری و نوآوری شغلی؛
6 ـ کمتر بودن قوانین دست و پا گیر و اداری و وجود یک الزام مذهبی در حل مشکلات ارباب رجوع.
3 ـ 6 ـ چگونگی مدیریت گروه رسمی جدید
چگونگی مدیریت یک گروه که به تازگی شکل رسمی به خود گرفته است، در واقع ناشی از شرایط تبدیل و تغییر گروه غیررسمی به گروه رسمی است. بدین ترتیب که اگر گروه غیررسمی جهت حفظ بقای خود ناچار از کنار آمدن با نظام حاکم شده باشد، بالطبع نوع و اسلوب مدیریت نیز در گروه رسمی جدید برای جلب نظر موافق نظام، با گذشته متفاوت خواهد بود و اگر گروه رسمی جدید ناشی از نیاز نظام و با اهداف سازنده مورد علاقه نظام تأسیس شده باشد، بالطبع تا حد زیادی نحوه مدیریت خود و شیوه های ارزشی خود را حفظ خواهد نمود.
در جمهوری اسلامی ایران گروههای غیررسمی که در نهایت تبدیل به گروههای رسمی شده اند از گروههای غیررسمی مورد اشاره اخیر بوده اند، بدین معنی که تا میزان قابل توجهی معیارهای ارزشی خود را حفظ کرده اند و بالطبع از این رو سبکهای مدیریتی این گروهها تا حدود زیادی از روند قبلی خود تبعیت کرده است.
باید گفت جز در مواردی که شیوه های مدیریتی این گروهها دارای نقاط ضعف قابل توجهی از لحاظ ارزشی و یا اجرایی بوده است و ضرورت حفظ ساختار منظم تشکیلاتی و یا مصالح نظام اقتضای تغییر آن را می کرده است، دیگر جنبه های مشهور مدیریتی این گروهها هنوز در اعمال مدیریت این گروهها مشهود می باشد.
از جمله نکات ضعفی که این گروهها بعد از تبدیل به گروه غیررسمی به اصلاح آن مبادرت کرده اند، موارد زیر می باشد:
1 ـ عدم یکپارچگی سازمانی؛
2 ـ عدم رعایت سلسله مراتب اداری؛
3 ـ تخطی از وظایف تعیین شده و دخالت در حوزه وظایف دیگر سازمانها و نهادهای رسمی؛
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 302
4 ـ متأثر بودن از تحولات سیاسی داخلی و خارجی؛
5 ـ تعدد ارتباطات افقی و عمودی؛
6 ـ عدم توجه دقیق به نظام حقوقی مناسب؛
7 ـ عدم وجود سیستم پاداش و تنبیه در موارد ملموس.
بنابراین باید گفت، نظام مدیریتی این سازمانها و نهادها دارای تفاوتهای قابل توجه با نظام مدیریتی دیگر سازمانها و نهادهای رسمی است که در واقع باعث افزایش کارآیی مطلوب و مورد انتظار در رابطه با آنها می شود. در رابطه با بافت مدیریتی نیز مشاهده می شود که مسئولان رده بالای این گروهها از افرادی هستند که در دوران غیررسمی بودن این گروهها نیز به عنوان افراد مسئول اجرایی رده بالا شناخته شده بوده اند.
3 ـ 7 ـ یک نمونه موردی
کمیته های انقلاب اسلامی از نمونه های بارز گروههای غیررسمی در دوران انقلاب اسلامی و تبدیل آن به گروه رسمی در فاصله کوتاهی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است. هسته آغازین فعالیت چنین گروهی را باید در نیازهای انتظامی و گاهی نظامی یک انقلاب در ابتدای پیروزی و در دوران شکل گیری بعد از انقلاب قلمداد نمود.
این گروهها در ابتدا با وظایفی چون حفاظت از حضرت امام در هنگام ورود به میهن، مراسم استقبال و حفاظت از محل اقامت امام و همچنین دیگر شخصیتهای ممتاز انقلاب در قبل و بعد از پیروزی انقلاب و همچنین امور انتظامی مربوط به شرایط آغازین انقلاب، فعالیت خود را آغاز کردند.
اگرچه حضرت امام با توجه به جو موجود در ابتدا قصد داشتند، زمینه فعالیت نهادهای قانونی و انتظامی کشور را فراهم نمایند ولیکن با توجه به وضعیت نابسامان موجود در ابتدای انقلاب، ادامه فعالیت این نهاد را مفید تشخیص داده و ادامه فعالیت آن را جایز دانستند. این نهاد بعداً جنبه قانونی به خود گرفت.
اولین اشاره و تأیید ضمنی حضرت امام از این گروه (در اشاره مستقیم) در پیامی بود که در تاریخ 23 / 11 / 57 (یک روز بعد از پیروزی انقلاب) خطاب به ملت ایران صادر فرمودند و در آن ضرورت فعالیت و تجهیز چنین گروههایی را لازم قلمداد نمودند. در مرحلۀ بعدی در مورخ 27 بهمن 1357، حضرت امام در دیدار خصوصی با جمعی از
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 303
دانشگاهیان از این نیروها با عنوان قوای ملی تعبیر کردند و کار آنها را خوب ارزیابی کردند.
در مورخ 9 / 12 / 75 (هفده روز پس از پیروزی انقلاب) امام در اعلامیه ای که در آستانه ترک تهران به سوی قم صادر می نمایند. با تشکر از کمیته ها از آنها می خواهند، ادامه فعالیتهای خود را به قوای دولتی تسلیم نمایند و از ادامه فعالیت خودداری نمایند.
ولیکن در مورخ 29 / 1 / 58 حضرت امام سرپرست و مسئولان کمیته های چهارده گانه انقلاب اسلامی تهران را به حضور پذیرفته و ضمن ارائه مقدمه ای از علت تشکیل کمیته ها در ابتدای انقلاب و تشکر از زحمات آنها، با ذکر این نکته که هنوز مشکلات قابل توجهی برای حفظ نظم انقلاب مشهود است، بر ضرورت کار کمیته ها تأکید کردند و وجود کمیته ها را تا آن زمان که این توطئه ها وجود داشته باشد، لازم دانسته و دولت را ملزم به همکاری با آنها نمودند.
بعد از این مرحله کمیته های انقلاب به جمع ارگانهای انتظامی کشور افزوده شد که عمدتاً مبارزه مستمر با عوامل اغتشاش و حرکتهای ضد انقلابی و مبارزه با مفاسد اجتماعی و قاچاق مواد مخدر بر عهده آنها نهاده شده بود. این جدایی وظایف تا زمان تصویب طرح ادغام نیروهای انتظامی در سال 1369 به اعتبار خود باقی بود. بر اساس طرح مزبور، کمیته های انقلاب و شهربانی و ژاندارمری تحت عنوان نیروهای انتظامی در یکدیگر ادغام شدند.
4 ـ تبیین سبک رهبری حضرت امام در رابطه با گروههای غیررسمی
در رابطه با تبیین سبک رهبری حضرت امام در رابطه با گروههای غیررسمی همانطور که در ابتدای این تحقیق نیز اشاره گردید، باید گفت که ادعای تبیین کامل و جامع مفاهیمی اینچنین که از یک طرف دارای گستردگی موضوعی و از سوی دیگر دارای ابعاد مذهبی و فرهنگی است، نمی تواند جنبه عینی داشته باشد. بنابراین، آنچه که در این تحقیق به عنوان بیان سبک رهبری حضرت امام در رابطه با گروههای غیررسمی ارائه می گردد، صرفاً بیان نتایجی است که در این تحقیق حاصل شده است و نه ارائه کامل یک الگوی مشخص.
از این رو برای تعیین سبک رهبری حضرت امام در ابتدا باید گفت، در این تحقیق
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 304
مشخص گردید که حضرت امام قبل از هر چیز اعتقاد به تعیین خط مشی و اصول برای گروههای غیررسمی داشته و لازم می دانستند مسئولان رده بالای نظام برای این افراد خط مشی های مشخص ترسیم نمایند.
نکته بعدی اینکه، حضرت امام سعی داشتند تا جوی را ایجاد نمایند تا افرادی که اقدام به تشکیل گروههای غیررسمی می نمایند، بر این عمل به عنوان یک وظیفه نگاه نمایند و نه بعنون یک وسیله برای رسیدن به اهداف مادی، سیاسی و حتی ملی.
بحث مهم دیگری که یکی از ابعاد مهم در سبک رهبری حضرت امام باید تلقی گردد، اهمیت نحوه تشکیل ساختار و عضوگیری در این گروهها است. با این اشاره که در سبک رهبری حضرت امام نهایت دقت و اهمیت را برای نوع خصوصیات اعضای گروه مشاهده می کنیم. بنابراین، یکی از ابعاد مهم در سبک رهبری حضرت امام اهمیت نحوه عضوگیری و مسائل تشکیلاتی این گروهها می باشد.
بنابراین، سبک رهبری حضرت امام خمینی را باید در قالب الگوی زیر بیان نمود.
«الگوی رهبری حضرت امام خمینی در رابطه با گروههای غیررسمی، الگویی است مبتنی بر اصول اسلامی در جهت حمایت از گروههای غیررسمی موافق با حاکمیت نظام اسلامی که توأم با تبیین وظایف، تأکید بر نوع عضوگیری، تأکید بر نقش نظارتی و در نهایت ایجاد فرصت برای تبدیل گروههای غیررسمی اجرایی به گروههای رسمی می باشد.»
نتایج کلی تحقیق
1 ـ قبل از هر چیز در این تحقیق مشخص گردید که کارایی گروههای غیررسمی در یک نظام به هیچ وجه نباید نادیده و غیر مهم تلقی گردد، بلکه چه در سطح خرد سازمانی و یا سطح کلان کشوری، گروههای غیررسمی می توانند سهمی مهم را در دستیابی یک سازمان یا نظام به اهداف عالی مورد نظر ایفا نمایند.
2 ـ در بررسی سبک رهبری حضرت امام در رابطه با گروههای غیررسمی مشخص گردید که ایشان از رهبرانی هستند که به لزوم وجود و شکل گیری گروههای غیررسمی در یک نظام اعتقاد و باور دارند و در مواردی لازم می دانند که مسئولان رده بالای اجرایی نظام از تشکیل چنین گروههایی حمایت و اسباب تشکیلاتی لازم را برای فعالیت بهینه آنها فراهم نمایند.
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 305
3 ـ بررسی سبک رهبری حضرت امام نشان می دهد که ایشان جداً خواستار تعیین چارچوب وظایف و حیطه عمل مشخص برای گروههای غیررسمی هستند.
4 ـ هرگونه تخطی از وظایف منطقی و معقول گروه غیررسمی که خلاف موجودیت نظام باشد از دیدگاه امام نابخشودنی و مستحق شدیدترین برخورد ممکن است.
5 ـ از دیدگاه امام گروههای غیررسمی می توانند به فعالیت مطلوب خود ادامه دهند که هر چه بیشتر از پایگاه مردمی برخوردار باشند.
6 ـ وجود الزام مذهبی و اعتقاد کامل به دین مبین اسلام و التزام عملی به آن حتماً باید در گروههای غیررسمی فعال نظام اسلامی مشهود باشد.
7 ـ کارگزاران نظام باید اجازه دهند هر گروه غیررسمی لااقل یک مدت آزمایشی را از لحاظ فعالیت طی کنند و سپس در مورد آن تصمیم گیری نمایند.
8 ـ باید ترتیبی اتخاذ شود تا رهبران و مسئولان بلند پایه هر گروه غیررسمی با مسئولان اجرایی کشور تماس داشته، نقطه نظرات خود را از یک مجرای مطمئن به آنها منتقل نمایند.
9 ـ حضرت امام در سبک رهبری خود سعی کرده اند، بعضی از مأموریتها و وظایف ویژه را به گروههای غیررسمی شناخته شده و موفق محول نمایند.
10 ـ حضرت امام قائل به تبدیل گروههای غیررسمی اجرایی به گروههای رسمی بر اساس یک برنامه ریزی مشخص، ولیکن در عین حال کوتاه مدت بوده اند.
11 ـ حضرت امام بر ضرورت حفظ جنبه غیررسمی این گروهها و تشکلها تأکید داشته و اعتقاد داشتند که گروههای غیررسمی تازه رسمی شده، باید همچنان الگوهای موفق کاری خود را حفظ نمایند.
نتایج تفصیلی تحقیق
در بررسی تفصیلی دیدگاههای حضرت امام دربارۀ گروههای غیررسمی در این تحقیق نتایج زیر بدست آمد:
1 ـ نوع سازمانی گروههای غیررسمی که حضرت امام در طول نهضت آنها را مورد توجه قرار داده اند. (به صورت به حضور پذیرفتن در ملاقاتهای عمومی یا خصوصی از طریق مکاتبه) به صورتهای زیر بوده است:
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 306
الف) اسلامی ـ صنفی
ب) ملی ـ نظامی
ج) عقیدتی ـ سیاسی
د) عقیدتی ـ مذهبی
ه ـ ) صنفی ـ حرفه ای
و) آرمانی
ز) ملی ـ سیاسی
2 ـ گروههای اسلامی ـ صنفی با بیش از 142 مورد بیشترین میزان توجه امام و گروههای ملی ـ سیاسی با دو مورد در کمترین میزان توجه امام قرار داشته اند.
3 ـ در رابطه با اشاره صریح امام به گروههای غیررسمی باید گفت که ایشان در بیش از 123 مورد، گروههای غیررسمی مخالف نظام، 69 مورد گروههای رسمی موافق و مورد تأیید نظام، 21 مورد از گروههای غیررسمی کشورهای خارجی و 9 بار به گروههای غیررسمی معروف در طول تاریخ اشاره نموده اند.
4 ـ از لحاظ توزیع زمانی بیشترین میزان اشاره حضرت امام به گروههای غیررسمی در سال 1358 با 58 بار اشاره بوده است که این نشان دهنده اهمیت توجه به این گروهها در ابتدای شکل گیری یک انقلاب و یا نهضت می تواند باشد و کمترین میزان آن در سال 1367 با 1 مورد می باشد.
5 ـ در مورد نوع ارتباط حضرت امام با گروههای غیررسمی باید گفت که ایشان در 23 مورد در رابطه با گروههای غیررسمی شخصاً مکاتبه کرده اند و در بیش از 85 مورد این ارتباط هنگام به حضور پذیرفتن در هنگام سخنرانی بوده است.
6 ـ 12 مورد از اشاره های حضرت امام به گروههای غیررسمی در قبل از انقلاب اسلامی و 101 مورد آن بعد از انقلاب اسلامی صورت گرفته است.
در این رابطه باید ذکر شود که انجام چنین تحقیقی قبل از هر چیز تأکید بر وجود چنین مسأله ای و اهمیت آن در امر مدیریت و رهبری یک جامعه بوده است. که بالطبع بررسی جامع و گسترده چنین موضوعی حتی در قالب صرفاً فردی امری ناممکن به نظر می رسد، چه رسد به آنکه خواسته باشیم الگوهای اسلامی و عقیدتی را نیز در کنار آن مورد توجه قرار داده باشیم. افزون بر این باید گفت، هنوز که هنوز است مبحث گروههای غیررسمی در
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 307
سازمان در ادبیات مدیریت کمتر مورد توجه قرار گرفته و چارچوب آن مشخص نشده است. تعدد نظریات موجود که حتی در تعریف ماهیتی این موضوع وجود دارد، دلیل بر این مدعی است.
و از همه مهمتر در جایی که اسم اسلام و دین پیش می آید، آدمی سعی می کند کمی محتاط تر عمل نماید. چرا که هرگونه اظهارنظر شخصی در این رابطه فقط نمی تواند جنبه ارائه یک نظریه داشته باشد. بنابراین، در این گونه موارد محقق در نهایت می تواند بگوید، استفاده از گروههای غیررسمی در این قالب مغایرتی با تعالیم اسلامی ندارد. لذا ارائه یک الگو به عنوان الگوی اسلامی، استفاده از گروههای غیررسمی، شاید تا حدی صحیح نباشد. همانند شورای نگهبان قانون اساسی که هیچگاه مطابقت یک اصل را با اسلام تأیید نمی کند بلکه عدم مغایرت آن را تأیید می نماید. که تفاوت این دو بسیار است.
بنابراین، در نهایت باید گفت این تحقیق هیچگاه نمی تواند چهارچوب و الگوی اسلامی سبک ولایت فقیه را که از شئون الهیه است، در برخورد با گروههای غیررسمی مشخص نماید. بلکه تنها سعی داشته، وجود، اهمیت، ضرورت و بیان تجربیات موفق یک اسلام شناس آگاه را در این زمینه بیان نماید.
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 308
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 309
پی نوشتها:
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 310
کتابمجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 311