مبانی تصمیم گیری و دیدگاههای امام خمینی نسبت به روابط بین الملل
دکتر عیوضی
مقدمه
مقوله تصمیم گیری در گستره تاریخ و در موضوعات مختلف فردی و اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، نظامی و در شرایط عادی، بحرانی و اضطراری جوامع مقوله ای اساسی و مهم می باشد. اهمیت تصمیم گیری در حیات سیاسی ملّتها، زمانی بیشتر خواهد بود که کشوری به استقلال سیاسی و اقتصادی نایل آید و مدیریّت نظام وظیفۀ اخذ تصمیمات مناسب در برهه های خاص را بر عهده داشته باشد. در واقع تصمیم گیری معرّف رفتار و عمل سیاسی انسانهاست؛ و نظریات و توصیه های سیاسی مدیریّت نظام، در قالب تصمیمات سیاسی تأثیر گذار است. تصمیم گیری سیاسی از این حیث حائز اهمیت است که تصمیم گیرنده از حیث زمانی و فرصت مورد نیاز محدودیت دارد؛ در حالی که واقعیت پدیده ها و قضایای سیاسی، پیچیده و پیش بینی شده است. کالبد شکافی مسائل تصمیم گیری سیاسی و متغیّرات مؤثّر بر آن و ارکان اجزای یک انتخاب سیاسی، موضوعات قابل توجّهی در زندگی سیاسی محسوب می شود. دانش سیاسی امروزه در این زمینه گامهای ابتدایی را پیموده است و علمای سیاسی بر پایۀ نظریه تصمیم گیری عقلایی و تصمیمات آماری به ضرورت پردازش مقوله تصمیم گیری در سیاست، توجّه وافر دارند. یکی از سطوح تحلیل سیاست بین الملل، بررسی رفتار دولتها بر
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 151
پایۀ ارزیابی تصمیماتی است که سیاستگزاران در زمینه های مختلف اتّخاذ می کنند. بدین ترتیب روش تصمیم گیری، یکی از چهارچوبهایی است که برای بررسی روابط بین الملل می تواند مورد توجّه قرار گیرد. در این مقاله سعی بر این است که تصمیم گیری سیاسی امام خمینی در نظام بین الملل مورد بررسی قرار گیرد.
مبانی تصمیم گیری در منظر امام خمینی
مبانی تصمیم گیری از دیدگاه امام که در جریان مبارزات سیاسی و دوران پر نشیب و فراز پس از انقلاب تکوین یافت، حاوی شاخصهای عمده ای است چون: سنجیده بودن، سرعت و دوام، شکست ناپذیری، آرام و قاطع در برابر حوادث. این شاخصها زبانزد خاص و عام است و دوستان و دشمنان امام به این امر اعتراف دارند.
در تئوری تصمیم گیری مبحثی تحت عنوان گرایشها و روحیات تصمیم گیرندگان سیاسی مطرح است و صاحبنظران نسبت به آن ابراز عقیده نمودند. در این قسمت از بحث، گرایشها و روحیات تصمیم گیرندگان از دیدگاه امام خمینی بررسی خواهد شد.
- تصمیمات امام، ترجمان آیات و روایات و سنت پیامبر و ائمه می باشد که پس از نزدیک به یک قرن تعلیم و تعلّم، تزکیه و تهذیب و فراگیری و تدریس شاخه های مختلف علوم اعم از: فلسفه، عرفان، فقه و اصول تحقق یافته است.
- اهمیت موضوع تصمیم گیری در بیانات امام به برداشت از سیاست و رابطه دین با سیاست مرتبط بود. چرا که با قبول این فرض که سیاست از دیانت و یا دیانت از سیاست جدا نمی باشد، عدم اهتمام انسان به امور کشور اسلامی را به منزلۀ گناه و نافرمانی تلقی می نمود.
- امام خمینی در نگرش خویش نسبت به تصمیم گیری بین بینشها و گرایشها رابطه مستحکمی قائل بود. به عقیده امام، سرچشمه معضلات بشر تنها در ناحیه عدم آگاهی آنها نسبت به مسائل اجتماعی خلاصه نمی شود، بلکه علل اساسی مشکلات جامعه عدم تهذیب و تزکیه و فقدان گرایشهای معنوی است.
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 152
- امام خمینی از شخصیّتهای سیاسی خاص بود که شخصیّت علمی وی محبوس در یک بُعد نمی شد؛ بلکه در زمینه های مختلف فلسفی، فقه، اصول، عرفان و اخلاق عملی توانمند بودند. این موضوع باعث می شد که دیدگاههای امام در حوزه های مختلف به یکدیگر نزدیک شود و مبانی تصمیم گیریهای سیاسی وی را شامل شود. بعنوان مثال، شخصیّت عرفانی امام در مسائل سیاسی و تصمیمات سیاسی متجلّی بود. آنجا که قدم اوّل در بهبود وضعیت مظلومین و مسلمانان را یقظه و بیداری معرفی می کند.
آنجا که می فرماید ملّتی که بخواهد سر پای خود بایستد و اداره خودش را خودش بکند، لازم است که اوّل بیدار شود در سیر الی الله، هم اهل معرفت گفته اند که یقظه و بیداری منزل اوّل است.
- اهمیت روحیه و تحوّل روحی در تصمیم گیری. امام در این رابطه و اهمیت روحیه در تصمیم گیری ملّتها و مبارزه سیاسی و در رابطه با تحلیل انقلاب اسلامی، مبنی بر نقدیه «تحوّل روحی» و «انقلاب» درونی بارها اشاره نمودند. ایشان در اهمیت تحوّل روحی در تصمیم گیری می فرمایند: «انسان دارای روحی است و جسمی، آنکه انسان به او انسان است، روح انسان است نه جسم انسان ... «لب انسان، روح انسان است».
تأکید امام این است که جسم انسان تنها ابزاری است در استخدام روح و مبدأ و منشأ تمام فعالیتهای انسان، روح انسان است، روح است که درک می کند، اراده می کند؛ و در نهایت تصمیم گیری می کند.
- تصمیم گیریهای حضرت امام(س) بر پایۀ اعتماد به خداوند، اعتماد به نفس، اعتماد به مردم بود. یعنی اتکا به مثلث اعتمادی که قاعدّه آن حسن ظن و اعتماد به خداوند و به تبع آن اعتماد به نفس و به مردم بود. امام بارها به اعتماد سه گانه اشاره داشتند.
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 153
ارکان تصمیمگیری سیاسی
صاحبنظران علم سیاست در تبیین نظریۀ تصمیم گیری، ارکانی را برای تصمیم گیران بر می شمارند که بدون توجّه به آنها تصمیم گیران در عرصه سیاسی ناتوان و عقیم خواهد بود.
در این قسمت به اختصار این ارکان مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت:
اطلاعات:
رکن نخست تصمیم گیری سیاسی اطلاعات می باشد. اطلاعات در واقع علائم و نشانه هایی است که در یک تصمیم گیری سیاسی، راه حلها و راهکارهای سیاسی را میسر می سازد. اطلاعات، وسیله ای است که بین تصمیم گیرنده و واقعیات محیط پیوند و ارتباط برقرار می کند تا قدرت برخورد فرد با پدیده ها را مشخص سازد.
تحلیل و ارزیابی
تحلیل و ارزیابی از ارکان مهم در امر تصمیم گیری سیاسی است. منظور از تحلیل این است که اخبار و اطلاعات به دست آمده کنار هم قرار گیرند؛ لازم است این امر با توجّه به فرمولهای خاص و گرفتن نتایج ممکن و کشف مجهول بر اساس معلومات انجام شود؛ منظور این است که اطلاعات به دست آمده از محیط به فرد تصمیم گیرنده منتقل شود و در دستگاه ذهن او وارد و عملیات تجزیه و تحلیل بر روی آنها صورت گیرد. بر این اساس مفهوم تحلیل، قرابت بسیاری با تصمیم گیری دارد. اهمیت تحلیل اطلاعات به این علت است که در مسیر راه تصمیم گیری راهها و انتخابهای متعددی وجود دارد. فرد تصمیم گیرنده با یکی از آنها را انتخاب کند این انتخاب دارای تبعاتی در سطح محیط بین المللی و داخلی خواهد بود که می تواند نتایج مهمی به دنبال داشته باشد؛ لذا
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 154
تصمیم گیرنده باید نسبت به اطلاعات موجود که از خارج به دست آمده، تفکیک نماید و با ارزیابی کردن راههای مختلف اقدام نماید.
آینده نگری
آینده نگری، رکن دیگری از تصمیم گیری سیاسی است. نگرش تصمیم گیرنده به آینده به دو قسمت قابل تقسیم میباشد: نخست، اهداف و مقاصد دوم، پیش بینی حوادث پدیده ها و جریانات سیاسی. توضیح اینکه تصمیم گیرنده از سویی به اهداف آرمانی، برنامه ها، ایده آلها، گروههای انسانی از سویی در بعد عملی و نظری و از سوی دیگر در بعد مثبت و منفی بر رفتار سایر واحدها تأثیر می گذارند. از این رو در تمامی تصمیم گیریهای سیاسی به نقش سیاسی آنها توجّه دارند و همواره خواهان فداکاری این گروهها در راه تأمین استقلال و آزادی هستند.
3- ملّتها: ملّتها یکی از واحدهای روابط بین الملل می باشند که همواره مورد توجّه امام بودند و به علت جایگاه رفیع آنها در تغییر و تحوّل بین المللی، همواره مورد تمجید و ستایش امام قرار داشتند.
شماها منتظر این نباشید که دولتهای شما برای شما کار بکنند... امتها خودشان باید به فکر خودشان باشند... اگر بخواهید به مشکلات خودتان پیروز بشوید... ملّتها باید قیام بکنند.
4- حکومتها: حکومتها مشکلترین بازیگران سیاسی نظام بین الملل هستند که به نمایندگی از کشور و ملّت خود با سایر واحدهای روابط بین الملل در تماس هستند و بر رفتار یکدیگر تأثیر می گذارند. امام خمینی در اطلاعات بین المللی و ارزیابی و تحلیل حوادث و رخدادهای نظام جهانی و نیز دشمن شناسی از قابلیتهای بالایی برخوردار بودند و دربارۀ حکومتهای جهان تحلیل و ارزیابی جامع و دقیقی داشتند.
در بیانات امام، مخالفت، کارشکنی و هجوم نظامی کشورهای بزرگ به نهضت اسلامی
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 155
ایران، دفاع چین و امریکا و شوروی از سرکوب ملّت استقلال طلب ایران توسط شاه، اعمال سلطه و ظلم و غارت مخازن مسلمین جهان توسط امریکا در طول نیم قرن گذشته، بعنوان ام الفساد قرن حاضر، اقدامات حکومتهای مدعی اسلام بر خلاف مصالح کشورشان با نزدیک شدن و وابستگی به اسرائیل و امریکا و کمک به صدام، گوشه ای از اقدامات آشکار حکومتها در روابط بین الملل معرفی شده است و نشانگر قابلیت تحلیل و ارزیابی امام و درک اطلاعاتی بالای آن حضرت نسبت به واقعیات حوزۀ بین المللی است.
«همه فسادهای دنیا زیر سر این قدرتهای بزرگ است و الا این کوچکها اهمیتی ندارند».
5- بلوکها: بلوکها مجموعه ای از واحدها و بازیگران روابط بین الملل هستند که قادر به حرکت هماهنگ و منسجم برای تعقیب اهداف مشترک و اتخاذ استراتژی واحد در جهت تأثیر گذاری بر سایر بازیگران هستند. جهان سرمایه داری و کمونیزم و جهان اسلام نمونه هایی از این بلوکها هستند. در بیانات امام توقیف دارایی یک کشور و ممانعت از حق طلبی یک ملّت، جلوگیری از تشکیل شورای امنیت توسط غرب.تجاوز و جنایت شرق تجاوزگر و غرب جنایتکار نسبت به ملل مستضعف جهان نمونه هایی از اقدامات و اثرات مستقیم و بارز این بلوکها می باشد.
6- سازمانهای بین المللی: این سازمانها به صورت سازمانهای دولتی – غیر دولتی، جهانی – منطقه ای، سیاسی، نظامی و فرهنگی بروز کرده، و بر رفتار سایر واحدها اثر می گذارند. تحلیل و ارزیابی امام از سازمانهای دولتی اینگونه است که سازمانهایی که توسط دولتهای بزرگ تشکیل شده، در جهت تأمین منافع خودشان عمل می کنند.از
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 156
اینرو سازمان ملل و حقوق بشر و امثال اینها برای منافع ملّتها از جمله فلسطین قدمی برنداشتند. در اندیشۀ امام خمینی بازیگران بعنوان واحد تأثیر گذار بر رفتار سایر واحدها در روابط بین الملل از اهمیت بالایی برخوردار هستند. امام در تصمیم گیری سیاسی با استفاده بهینه از ارکان اساسی تصمیم گیری سیاسی، خط مشی دقیق و جامعی نسبت به مسائل مربوط به سازمانهای بین المللی اتخاذ نمودند.
روندهای بین الملل
روندها یا فرآیندهای روابط بین الملل دومین متغیر مستقل یا عنصر عمده نظام بین المللی است. ابعاد و حوزه های روابط، لزوم و علل روابط، نوع و چگونگی روابط، ماهیت روابط و اهداف بازیگران روابط مؤلفه های اساسی روندهای نظام بین الملل هستند که امام خمینی با این مؤلفه ها با دقت و ظرافت برخورد نموده اند؛ و در نگرشی جامع، شناختی به روندهای روابط در همه ابعاد از طریق بیانات و مکتوبات خود داشتند. حوزه های گوناگون روانی، عقیدتی، اخلاقی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بر اساس ابعاد انسانی در روابط بین واحدهای نظام بین الملل در نظر گرفته شده است و با توجّه به توزیع ناهمگون منابع طبیعی، فطرت اجتماعی انسان، حکم عقل و سفارشات شرع، ایجاد و گسترش روابط میان واحدهای نظام بین الملل ضروری است.
ما باید با ملّتها و دولتها رابطه پیدا کنیم، آنها را که می توانیم ارشاد کنیم و از آنهایی که نمی توانیم ارشاد کنیم، سیلی نخوریم. بنابراین، من به شما سفارش می کنم که در هر جا و در هر کشوری که هستید رابطه تان را محکم کنید و رفت و آمد داشته باشید.
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 157
قانون حاکم بر روابط بین الملل
قانون حاکم بر روابط و قاعدّه عملکرد نظام بین الملل، متغیر مستقل دیگری از نظام بین الملل محسوب می شود. روش تصمیم گیری سیاسی امام در قبال قوانین بین المللی، نشان دهندۀ بینش عمیق امام نسبت به مسائل بین المللی است. امام ضمن بر شمردن قوانین و قواعد مورد ادعای بازیگران بین المللی، اعلام می دارد که قواعد و قوانین مورد ادعای بازیگران، بیانگر قانون کنونی حاکم بر روابط آنها نیست، باید با توجّه به واقعیات موجود و در روابط آنها به قانون و قاعدۀ نظام بین الملل پی برد و خط مشی سیاسی و دولتها را بر پایۀ واقعیتها قرار داد. در دوران معاصر، منطق ظالم در روابط بین الملل، راهنمای عمل و اقدام بازیگران بین المللی و حاکمان روابط بین الملل گشته است؛ لذا قانونی ظالمانه و غیر انسانی بر عملکرد نظام بین الملل حاکم است. صحنۀ روابط بین الملل یک صحنۀ تنازع بقاست با گستردگی خاص خود. حفظ استقلال، آزادی و ارزشهای انسانی و داشتن یک زندگی شرافتمندانه در چنین محیط پرآشوبی، نیازمند هرگونه لوازم پیشرفت مادی و معنوی است تا نیل به مقاصد متعالی برابر یک حرکت مردمی آسان شود. امام با اشاره به صحنۀ پیچیدۀ روابط بین الملل خطاب به مجلس شورای اسلامی می فرمایند:
«مجلس امروز مواجه است با دنیای پرآشوب صنعتی و سیاسی پیچیده و فرهنگهای غربی و شرقی و صحنه های تنازع بقای بین المللی؛ و چنین مجلسی باید انباشته از مطلعین و دانشمندان و مستضعفان در هر رشته باشد».
ساختار روابط بین الملل
ساختار روابط بین الملل یکی دیگر از متغیرهای مستقل و از عناصر عمدۀ نظام بین الملل می باشد که عبارت است از روابط نهادینه شده در بین بازیگران در مدت زمان طولانی از دیدگاه امام خمینی. همچنان که روندها بر حسب ابعاد انسان، در حوزه های مختلف جریان می یابد، می توان ساختارهای گوناگونی به تعداد ابعاد انسانی تصور نمود.
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 158
ساختار چیزی جز روابط نهادینه شدۀ روندها نیست. قانون ضد انسانی بدتر از جنگل و ماهیت ظالمانۀ روابط و روندها، نتیجتاً موجب پیدایش ساختاری با همین ماهیت خواهد بود، امروزه ساختار استکباری مبین ساختار کلی نظام بین المللی است. ساختارهای جزئی و فرعی ارعاب، اغفال، افساد، اسارت و ... بیانگر ساختارهای روانی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظامی روابط بین الملل کنونی از دیدگاه امام است. «لازم است تصمیم گیرندگان با توجّه به شرایط موجود در نظام قانونمند بین الملل و ساختارهای فوق الذکر ارائۀ طریق نمایند. یکی از موارد مهم ساختاری، ایجاد ساختار روانی است که مستلزم تصمیم، عزم، خودیابی و کسب استقلال روحیواحدهای مرعوب برای مقابله با ایجاد کنندگان ساختار ارعاب در نظام و روابط بین الملل می باشد تا ساختار اطمینان و آرامش، جایگزین ساختار ارعاب گردد».
محیط روابط بین الملل
محیط بین الملل آخرین متغیر مستقل در نظام بین الملل است. نظامبین الملل با محیط خود دارای تأثیر متقابل می باشد. از این رو عطف توجّه به محیطی که نظام بین الملل در درون آن واقع گردیده، «حائز اهمیت است. عالم هستی مرکب از طبیعت و ماورای طبیعت است و انسان در حال سیر از عالم طبیعت به عالم ماورای طبیعت است و عاقبت آن، منوط به خدایی یا شیطانی بودن عمل انسان است».
قدرت و کنترل قدرت
قدرت و کنترل قدرت از جمله متغیرهای وابسته نظام بین الملل بشمار می رود. قدرت در نظام بین الملل بمعنای توانایی تأثیر بر رفتار دیگران است. امام خمینی در رابطه با
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 159
ضرورت دستیابی به قدرت و استفادۀ کاربردی آن در امر تصمیم گیری سیاسی می فرمایند:
«ضعیف، همیشه محکوم است. ضعیف، محکوم سرنیزه است. محکوم قلمهایی است که این قلمها از سرنیزه بدتر است. محکوم این است که ابرقدرتها هر چه دلشان می خواهد بگویند و هر کاری می خواهند سر این ضعفا، این ممالک ضعیف بیاورند و آنها هم صحه بگذارند».
قدرت بازیگران نظام بین الملل از سه منبع طبیعی، انسانی و ماورای طبیعی سرچشمه می گیرد.
تأکید امام بر سه منبع اصلی نظام بین المللی نمایانگر بینش فکری عمیق و جامع ایشان نسبت به منابع اصلی قدرت می باشد. از دیدگاه امام، صحراها، دریاها و کشورهای بسیار وسیع ذخایر زیر زمین فراوان مانند اورانیوم، مس، نفت، موقعیت سوق الجیشی خودکفایی اقتصادی، بنیۀ قوی دفاعیو ... بیانگر منابع طبیعی قدرت کشورها می باشند.
از دیدگاه امام اتکال بنفس، روحیه قوی، استقلال روحی، فرهنگ مستقل کار و کوشش، خودیابی و یافتن خویشتن، استقلال روحی، مهارت و نیروی انسانی ماهر و... از جمله منابع انسانی هستند. منابع ماورا طبیعی نیز عبارتند از: ایام الله که روز قدرت نمایی خداست، تأییدات غیبی الهی و انجام امور خارق العاده، پیروزی به واسطۀ رعب الهی، رحمت خدا و... وجود چنین منابع قدرتی در وجود امام خمینی باعث گردید تا در تصمیم گیریهای سیاسی مهم، اینگونه با قاطعیت عمل نماید.
«من به تمام دنیا با قاطعیت اعلام می کنم که اگر جهانخواران بخواهند در مقابل دین ما بایستند، ما در مقابل همه دنیای آنان خواهیم ایستاد و تا نابودی تمام آنان از پای نخواهیم
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 160
نشست، یا همه آزاد می شویم و یا به آزادی بزرگتری که شهادت است می رسیم و همانگونه که در تنهایی و غربت و بدون کمک و رضایت احدی از کشورها و سازمانها و تشکیلات جهانی انقلاب را به پیروزی رساندیم و همان گونه که در جنگ نیز مظلومانه تر از انقلاب جنگیدیم و بدون کمک حتی یک کشور خارجی، متجاوزان را شکست دادیم، به یاری خدا باقیماندۀ راه پر نشیب و فراز را با اتکای به خدا تنها خواهیم پیمود و به وظیفۀ خویش عمل خواهیم کرد».
در نظام بین المللی برای تعدیل این منابع از حالت بالقوه به حالت بالفعل استفاده از دو دسته ابزار ضرورت دارد».
الف: مادی
ب: معنوی
امام خمینی با بیاناتی چون «تجهیزات دنیایی و دینی»، ابزار و ساز و برگهای مادی و معنوی، سلاحهای مدرن نظامی و خشم انقلابی و مقدّس ملّتها و... ابزارهای اعمال قدرت را مورد تأکید قرار می دهند. از دیدگاه ایشان این ابزارهای مادی و معنوی در عرصه های گوناگون سیاست، اقتصاد، فرهنگ در راستای اهداف بازیگران بین المللی به کار گرفته می شود. این ابزارها در عرصه های مورد نظر با شیوه های گوناگون به کار می رود و از خشونت تا همکاری قابل تصور است که ترور اشخاص و شخصیّتها، تجاوز و دفاع، برائت و تبلیغات نشانگر این شیوه هاست.
یکی از مبانی عمده تصمیم گیری امام در عرصه های اعمال قدرت، دستیابی به حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور بود.
«باید ایرانی بسازیم که بتواند بدون اتکا به امریکا و شوروی و انگلستان، این
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 161
جهانخواران بین المللی، استقلال سیاسی، نظامی، فرهنگی، اقتصادی خویش را به دست گیرد و روی پای خود بایستد و هویت اصیل خویش را به جهان عرضه کنند».
شیوه های اعمال قدرت از طریق مانور نظامی و سیاسی، مداخله، مبارزه، شرارت و بهانه جوییهای تجاوزگرانه، فتنه و جاسوسی، تبلیغ، تبیین، ارشاد و ... بیانگر شیوه های به کارگیری قدرت می باشد.
از سخنان امام خمینی نتیجه گیری خواهد شد که برای ایجاد ساختار توحیدی انسانی و ایجاد تعادل و ثبات در روابط بین الملل، باید به عناصر قدرت توجّه کرد. بازیگرانی که از منابع قدرت خویش غافل هستند، باید در فعلیت بخشیدن به عوامل و عناصر قدرت خویش بکوشند و در این راستا وحدت مستضعفین و جهان اسلام را سرلوحه کار خود قرار دهند.
تحوّل، تغییر، تعادل و ثبات در روابط بین الملل
وجود دگرگونیهای کمی و کیفی در روابط بین الملل، نشانگر متغیرهای وابستۀ دیگری در نظام بین الملل است که شامل تعادل و عدم تعادل، ثبات و بی ثباتی، تحوّل و تغییر می گردد. تعادل در نظام بین الملل بمعنای قرار گرفتن همۀ متغیرهای مستقل و وابسته در جای خود است. حال اگر تمام اجزای روابط بین الملل دارای چنین توازن و قرار گرفتن در جای مناسب خود باشند نظام بین المللی در حال تعادل است و در غیر اینصورت دچار عدم تعادل خواهد گشت. امام خمینی روابط بین الملل را در حالت تعادل دانسته، و حفظ
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 162
آن حالت و بالاتر از آن تقویت و تحکیم آن را ضروری می دانند.
«ما امیدواریم که تعادل دنیا به خطر نیفتد. برای اینکه ما به هیچ طرفی از دو طرف شرق و غرب تمایلی نداریم و ما با همه، روابط علی السویه داریم و با همه، رفتار عادلانه داریم».
ثبات و بی ثباتی
ثبات در نظام بین الملل به معنای آرامش، صلح و روابط مسالمت آمیز بازیگران می باشد و ناآرامی جنگ و روابط خصمانۀ آنان به منزلۀ بی ثباتی در روابط بین الملل خواهد بود. در منظر امام، ثبات و آرامش نظام بین الملل، از آنجا که نظامی انسانی است باید آرامش انسانی باشد نه مانند آرامش یک حیوان در مقابل یک انسان.
از جمله عوامل بی ثباتی در نظام بین الملل که باعث ناآرامی روابط بین الملل در زمان حاضر است حضور آشکار نظامی قدرتها و ابرقدرتها در مناطق حساس جهان است.
امروزه اگر قدرتهای استکباری در مناطقی چون افغانستان و... نبودند، آرامش و ثبات برقرار بود؛ لذا برای ایجاد آرامش انسانی در نظام بین الملل باید از طریق نابودی عوامل بحران زا و جنگ افروز کوشیده تا یک نظام بین الملل با ثبات به وجود آید.
تحوّل و تغییر
تحوّل و تغییر از متغیرهای وابستۀ نظام بین الملل محسوب می شود. تحوّل به معنای دگرگونی کیفی و ماهوی و تغییر به معنای دگرگونی کمی و صوری در روابط بین الملل تحوّل و تغییر در نظام بین الملل در دو جهت بوده است.
الف) انحطاط و توحش
ب) اعتلا و تمدن
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 163
از دیدگاه امام بی تفاوتی و غفلت، خواب مرگبار، خوف و هراس غربزدگی و شرقزدگی و بن بست ایدئولوژیک. نشانگر تحوّل منفی در روابط بین الملل است. آشتی ملّتها و دولتها، بیداری، خواستن و توانستن، آگاهی، اراده و امید نشاندهندۀ تحوّل مثبت در بازیگران نظام بین الملل و در نهایت، روابط بین الملل فرهنگ استعماری، عدم استقلال فکری، عدم پرورش صحیح، عدم رشد سیاسی، خودخواهی، به زندان کشیدن جناحهای آزادیخواه و استقلال طلب، فرنگی مآبی و خودباختگی، نوکری اجانب... نشانۀ انحطاط و توحش است و آزادیخواهی، استقلال، وظیفه شناسی، کمالات انسانی و نفسانی، عظمت روح، رشد در همه ابعاد مادی و معنوی انسانی، نشانه ترقی، اعتلا، تمدن و پیشرفت بازیگران در روابط بین الملل است.
نتیجه گیری:
اهمیت و جایگاه تصمیم گیری سیاسی ضرورت توجّه صاحبنظران به این مقوله اساسی را هر چه بیشتر فراهم نموده است. در منظر امام، تصمیم گیری سیاسی از اهمیت بالایی برخوردار است. الزام به دخالت در سیاست و مسائل سیاسی و اهتمام به امور مسلمین به عنوان یک تکلیف شرعی و اعتقاد به ایجاد تحوّل انقلابی برای بدست گرفتن قدرت و تصمیمات و مقدرات کشور به دست مردم ایران و نیز استفاده از الفاظ با مفاهیم خاص همچون اراده، تصمیم گیری، مصمم، تهذیب، انگیزه، رشد سیاسی، استقلال و ... همگی اهتمام امام به مسائل تصمیم گیری سیاسی و تصمیم گیرنده را می رساند. مبانی تصمیم گیریهای سیاسی امام بر پایۀ اصول و معیارهایی قرار داشت که در این قسمت بررسی شد. سپس ارکان اساسی تصمیم گیری سیاسی؛ یعنی اطلاعات، تحلیل و ارزیابی آینده نگری، دشمن شناسی، افکار عمومی و حساسیتهای مردمی بررسی شد. اطلاعات یکی از متغیرهای مهم تصمیم گیری و وسیله ارتباط و اتصال فرد به محیط خارجی است. امام خمینی اطلاعات غلط، کم اطلاعی، بی اطلاعی را بر تصمیم گیری افراد مؤثر می دانند. گام بعدی پس از اطلاعات، تحلیل و ارزیابی اطلاعات می باشد؛ یعنی کنار هم
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 164
چیدن آنها و تلاش در راه کسب مجهولات و توجیه آنان از میان معلومات... تحلیل پایگاه و بنانی نظری تصمیم گیری سیاسی است. توجّه به تحلیل و نیز خطر تحلیلهای غلط، جایگاه خاصی در بیانات و مکتوبات امام خمینی را به خود اختصاص داده است. یکی دیگر از ارکان تصمیم گیری، آینده نگری است که عبارت است از: نوع نگاه و نگرش فرد به آینده. مبانی نظری پیش بینیهای امام خمینی با تکیه بر نظریات ایشان در شاخه های مختلف علوم دلالت بر آینده نگری داشت. دشمن شناسی از ارکان دیگر تصمیم گیر می باشد. این رکن چه در اتخاذ تصمیم و چه در مطالعه تصمیمات دیگران در گذشته حائز اهمیت است. امام خمینی به مقدمه دشمن شناسی عنایت فراوان داشت به طوری که حجم عظیمی از اظهارات و مکتوبات ایشان اختصاص به این امر دارد. وی تشخیص درست از دشمن را از لوازم اجتهاد در مسائل اجتماعی و سیاسی می دانست که رهبریت جامعه می بایست از آن بهره مند باشد والاّ قدرت اداره جامعه را نخواهد داشت. رکن دیگر تصمیم گیری سیاسی، افکار عمومی و حساسیتها بود. تصمیم گیرنده برای شروع حرکت سیاسی و تداوم و بقای آن نیاز به جذب افکار عمومی و حمایت و تأثیر و پشتیبانی مردم است.
پس از کسب نتایج بدست آمده از ارکان اساسی تصمیم گیری و بررسی خصایص مورد نظر در شخصیّت رهبری امام خمینی، جایگاه تصمیم گیری سیاسی در یکی از عرصه های مهم تصمیم گیری؛ یعنی روابط بین الملل بررسی شد. در این قسمت با بررسی جامع متغیرهای مستقل و متغیرهای وابسته در نظام بین الملل یعنی بازیگران، ساختار، روندها، محیط، قدرت، مدیریّت و کنترل قدرت ثبات، تغییر و تحوّل دیدگاه امام خمینی نسبت به هر یک بیان گردید. نتیجه ای که امام خمینی نسبت به متغیرهای مورد نظر داشتند نمایانگر کمال مطلوب ارکان اساسی تصمیم گیری سیاسی، در وجود ایشان بود. شناخت اوضاع حاکم بر نظام بین المللی از سوی امام، باعث گردید تا وی با بصیرت و بینایی لازم و تحلیل منطقی و حساب شده در قبال متغیرهای عمده نظام بین الملل، تصمیمات سیاسی دقیق و مؤثری اتخاذ نمایند. این امر ناشی از بینش و گرایش الهی امام و روابط متقابل بین
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 165
آنها بود.
مطالعه در باب تصمیمات سیاسی امام در روند انقلاب اسلامی و پس از پیروزی، دلالت دارد بر انسجام عملی در امر تصمیم گیری. محورهای اصلی تصمیم گیری سیاسی امام خمینی دربارۀ نظام بین المللی به اختصار و در یک جمع بندی نهایی به شرح ذیل است:
ـ برقراری روابط حسنه با کشورهای جهان و عدم مداخله در امور یکدیگر؛
ـ فریاد رسی به منادیان یا للمسلمین در اقصی بلاد دنیا؛
ـ برائت از مشرکان و قیام ناس در هر زمان و مکانی و تقویت سیاست نه شرقی – نه غربی؛
ـ تأسیس حکومت جهانی اسلام؛
ـ برابری عرب و عجم، سیاه و سفید و اخوت و برادری مومنین در اقطار عالم و کمک به یکدیگر؛
ـ احترام به وطن و زادگاه؛
ـ وحدت بین مسلمین بلکه شریعت و رفع فتنه از کل عالم؛
ـ رها کردن بشر از تمام اغلال و بردگیها.
کتابمجموعه مقالات نهمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س)صفحه 166