نگرش روحانیون به خود
حجت الاسلام والمسلمین مهریزی (محقق و پژوهشگر) در همایش "روحانیت، نگرشها و نگارشها" طی سخنانی به بیان تعدد دیدگاهها و نگرش ها به نهاد روحانیت در تاریخ معاصر ایران پرداخت و برخی از نگرش های روحانیون به خود را بیان کرد.
حجت الاسلام والمسلمین مهریزی دراین باره گفت: طیف های مختلفی بخصوص در این صد ساله از تاریخ معاصر ایران درباره روحانیت نظر داده اند. شاید هفت هشت قشر راجع به روحانیت حرف و تحلیل دارند، درست یا نادرستش را کاری نداریم.
وی افزود: اما روحانیت برای اینکه بتواند جایگاهش را در مسیر درستی قرار دهد باید این نگاهها را دریافت و تحلیل کند. خود روحانیون اولین کسانی اند که راجع به روحانیت نقد و اظهار نظر کرده اند. در دوره معاصر دانشگاهیان، ادبا، توده های عمومی مردم، سیاستمداران، پادشاهان، خاورشناسان، روشنفکران مذهبی و غیر مذهبی درباره روحانیت سخن گفته اند و گردآوری این دیدگاهها و تحلیل آنها قابل توجه است.
وی با اشاره به فرصت اندک سخنرانی ادامه داد: قدیمی ترین نقدها و ارزیابی ها از روحانیت را خود روحانیون داشته اند. شاید قدیمی ترین کتاب را ملاصدرا نوشته است. سال 1037 ه. ق "رساله سه اصل" ملاصدرا که میان آثارش اثر فارسی او به شمار می آید در نقد روحانیت
حضورج. 76صفحه 247
است. در ضمن رساله "سه اصل" ایراداتی را که به صنف روحانیون وارد می شود بازگو می کند. بعد از او شاگردش فیض کاشانی است. منتهی فیض کاشانی در لابه لای آثارش به این موضوع می پردازد.
مهریزی ادامه داد: فرد دیگری که تقریباً به صورت قابل توجه درباره روحانیون و آفاتشان صحبت کرده مرحوم نراقی در جامع السعادت است. ایشان آنجا که مغرورین را ذکر می کند، ایشان را به هفت طایفه تقسیم می کند و از این هفت طایفه، دو طایفه به روحانیون بر می گردد. می فرماید: "طایفه سوم از اهل غرور و غفلت اهل علمند و مغرورین این طایفه بسیارند. " و ادامه می دهد: "طایفه چهارم وعاظ و اهل منبرند. " جالب است حدود ده صفحه از چاپ قدیمی این کتاب که در قطع وزیری است مرحوم نراقی به این بخش اختصاص داده است که من برخی از تکه های قابل توجه اش درباره اهل علم می خوانم: "یک عده اکثر عمر خود را صرف علم کلام و مجادلات نموده و اکثر اوقات خود را صرف تعلیم آداب منازعه رسانیده... فرقه دیگری هستند که کمال را منحصر در عبارت فهمی می دانند و روزگار عزیز خود را صرف فهمیدن مطالب غیر که صحت آنها معلوم نیست می کنند، بلکه گاه است از برای عبارتی وجوه بسیار و بی شمار پیدا می کنند و مدت های مدید از عمر را به دانستن احتمالات عبارت مخالف مذهبی یا فلان صرف می کنند طایفه دیگر اوقات خود را مصروف بر تعلم صرف و نحو و معانی و بیان و شعر می کنند. گروهی دیگر هستند که مشغول علم شرعیت می شوند و لکن بر فن معاملات از علم فقه اختصار می کنند و فروع نادره و شاذه در آن تتبع می کنند و از علم عبادات و اخلاق و اشتغال به طاعات دور می افتند و فرقه دیگر بر فن معاملات و عبادات هر دو سعی می کنند ولکن از قدر ضرورت از آنها تجاوز می کنند و در مسایل غیر مهمه و فروع اوقات را صرف می کنند واز آنچه مقصود از علم شریعت است که تهذیب اخلاق باشد باز می مانند. "
وی در ادامه افزود: تا آنجا که مرحوم نراقی آخرین قسمت را ذکر می کند: "فرقه دیگر هستند که پا بر مسند حکومت و شرع نهاده و خود را مفتی یا قاضی یا صدرالاسلام می نامند" و بعد توضیح می دهد: "فی الجمله اصناف مغرورین اهل علم بسیار است و کسی که تأمل کند
حضورج. 76صفحه 248
می داند که تبلیس و تدلیس و افعال ذمیمه و صفات رذیله بعضی از ایشان به جایی منتهی شده که وجود ایشان ضرر اسلام و مسلمین و موجب خرابی دین مبین، مردن ایشان نفع ایمان و بر طرف شدن ایشان باعث استقامت امر مؤمنان است چه ایشان دجال دین و علمدار لشکر شیاطین اند. "مرحوم نراقی در بخش دیگر نیز می گوید: "طایفه چهارم هم واعظان اند و اهل غرور و غفلت ایشان نیز بسیارند. "
مهریزی ادامه داد: جالب است که توجه شود قدیمی ترین و اولین صنفی که روحانیت را نقد کرده خود روحانیون هستند. نگاه بیرونی به روحانیون و دریافت دیدگاهها، عیب ها و ایرادها و آسیب ها یکی از چیزهایی است که می تواند روحانیت را در مسیر اهداف دینی و رسالت راستینش مستقیم بدارد.
مهریزی در پایان افزود: کتابی که چاپ می شود از پانزده مقاله تشکیل شده است و شامل تحلیل شخصیت های دوران معاصر است دیدگاه های افرادی نظیر حضرت امام، شهید بهشتی، شهید مطهری، امام موسی صدر و مرحوم فضل الله را تشریح می کند. ولی جای تحلیل و دیدگاه اصناف دیگر در مورد روحانیت خالی است که باید در آثار دیگر پر شود.
دانشگاهها در زمینه ترویج اندیشه های حضرت امام خمینی از حوزه های علمیه پیشی گرفته اند. حجت الاسلام والمسلمین موسوی مسؤول نمایندگی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در قم در این همایش گفت: اگرچه حوزه های علمیه در باب اینگونه جلسات مخصوصاً در ارتباط با موضوع مهم منشور روحانیت حضرت امام(س) باید از همه پیش قدم تر باشند اما کمتر اینگونه است؛ حوزه های علمیه می بایست در باب این موضوع جلسه و سمینار داشته باشند و در رابطه با تک تک مواد این منشور بحث کنند چرا که این منشور همانند یک نقشه راه برای روحانیت است؛ اما متأسفانه اینگونه نیست و حوزه های علمیه کمتر به مبانی و اندیشه ها و افکار حضرت امام(س) توجه نشان می دهند و این نقص بسیار بزرگی است.
حجت الاسلام و المسلمین موسوی ادامه داد: حضرت امام در حوزه های بسیار مظلوم است الآن که نسل شاگردان حضرت امام حاضر هستند اینگونه است چنانچه یک نسل نیز بگذرد
حضورج. 76صفحه 249
متأسفانه کاملاً غافل خواهیم شد؛ لذا کاملاً ضرورت دارد هر کسی به سهم خودش نسبت به اینکه در ارتباط با بیانات و اندیشه های امام وظیفه و دین خود را ادا کند تا در دوره ها و نسل های بعدی روحانیون و طلاب جوان که دوران امام را درک نکرده اند از این چشمه زلال و افکار بلند بهره مند شوند.
موسوی با اشاره به تلاش های نمایندگی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در قم برای ترویج اندیشه های حضرت امام(س) در حوزه های علمیه گفت: می توان گفت در این زمینه متأسفانه و یا خوشبختانه دانشگاهها از حوزه های علمیه پیشی گرفته اند. در برخی از دانشگاه ها رشته هایی پیرامون اندیشه های حضرت امام تأسیس شده است، وصیتنامه حضرت امام جز مواد درسی قرار گرفته است اما در حوزه های علمیه به هیچوجه این چنین نیست. وی با اشاره به دیدار اعضای این دفتر با علما و بزرگان حوزه ادامه داد: در خواست کرده ایم که برخی از آثار و اندیشه های امام در مقاطع مختلف جز مواد درسی قرار بگیرد و علی رغم اینکه در جلسه می پذیرند و تأیید می کنند و حتی برخی احساسی می شوند و بعضاً تأسف می خورند که چرا اینگونه نیست اما قدم عملی ندیده ایم که در این جهت برداشته شود؛ اما عکس آن را دیده ایم. مراکزی در قم وجود دارند که خودشان را مدافع افکار امام می دانند و حتی بحث های عبور از امام (س) را مطرح کنند.
وی با اشاره به دو وظیفه و ماموریت اصلی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) دفتر قم در حوزه پژوهش و آموزش افزود: در بخش پژوهش علاوه بر بازسازی، تصحیح و ویرایش کتب و تقریرات درسی حضرت امام (س) که اولویت اولمان است آثاری که پیرامون حضرت امام(س) و آثار ایشان چه درسها و تقریرات و چه تألیفات مستقل خدماتی انجام می دهیم. در طول سال بیش از پنجاه عنوان کتاب تدوین و منتشر می کنیم. مجموعه آثار فقهی حضرت امام در حدود شصت جلد آماده است و به تدریج در حال چاپ است و تا سال آینده مجموعه آثار فقهی حضرت امام در قالب این شصت جلد به صورت منسجم و منقح در اختیار پژوهشگران خواهد بود. اقدام دیگر تدوین دانشنامه حضرت امام خمینی است که حدود هزار مدخل را شامل می شود و
حضورج. 76صفحه 250
امیدواریم ظرف دو سال آینده منتشر شود.
موسوی در ادامه با اشاره به فعالیت های این دفتر درحوزه آموزش افزود: در حوزه آموزش نیز در دو مقطع دوره های آموزشی داشته ایم که دوره کوتاه مدت شش ماهه و دوره بلند مدت دو ساله است و در پی آن هستیم تا به عنوان یک مرکز تخصصی از حوزه علمیه قم برای خواهران و برادران مجوز دریافت کنیم و به طلاب عزیزی که مشتاقانه بدون دریافت مدرک در این دوره ها شرکت می کنند مدرک کارشناسی ارشد اعطا کنیم. کتابخانه تخصصی و پژوهشی مؤسسه نیز که آرشیو بسیار ارزشمندی است در اختیار همگان است تا بتوانند در حوزه تحقیق و پژوهش از آن استفاده کنند.
موسوی در پایان آمادگی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) را برای انتشار تألیفات و پژوهش ها و پایان نامه های مرتبط با حضرت امام و اندیشه های ایشان اعلام نمود.
حضورج. 76صفحه 251