مقدمه

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏مقدمه‏

‏‏مردم فریبی سیاستمداران یا سیاستمداران مردم فریب ویژگی کهن دموکراسیهاست.‏‎ ‎‏بسیاری از اندیشمندان کلاسیک بر این صفت، هم در سطح نظر و هم در سطح عمل،‏‎ ‎‏تأکید کرده اند. مشهور است که یک سناتور مجلس سنای امریکا زمانی گفته است:‏‎ ‎‏همان طور که بازرگانان به تجارت کالا می پردازند، من هم به تجارت آرا مشغولم. در پرتو‏‎ ‎‏تبلیغات وسیع و جریان سازیهای فکری و عاطفی که اغلب در دموکراسیها وجود دارد،‏‎ ‎‏رأی دهندگان از موضع عمل خلاق خارج و به رفتار زیستی نزدیک می شوند. مارکس‏‎ ‎‏احتمالاً در این مورد درست می اندیشید که در جوامع بورژوایی، رأی دهندگان بر اثر‏‎ ‎‏همین جریان سازیها، خالی از خواسته های واقعی خود می شوند و در حالت از خود‏‎ ‎‏بیگانگی به پای صندوقهای رأی می روند. در دموکراسیهای کاذب، تقریباً همیشه‏‎ ‎‏در ارتباط میان رهبران و انتخاب کنندگان، عنصر آگاهی غایب است؛ به بیان دیگر رهبران‏‎ ‎‏بر حسب خواسته های واقعی انتخاب نمی شوند.‏

‏‏     اندک اند رهبرانی که مردم را به خواسته های واقعی شان که در پس روزمرگیها نهان‏‎ ‎‏است متنبه می گردانند و از آن اندک تر رهبرانی اند که هم ملت را آیینه وجود خود‏‎ ‎‏می سازند و هم خود آیینه نمایش ملت می شوند. به نظر می رسد که امام خمینی(س) در‏‎ ‎‏رأس همین اندک رهبران قرار می گیرند. بدیهی ترین نتیجه این است که مردم ایران در‏‎ ‎‏ذهن و دل حضرت امام از جایگاه حساس و بلندی برخوردارند. از این روست که تأمل و‏
‏‎

‎‏تعمق بیشتری در خصوص ارتباط امام ـ این فرزانه عصر ـ و مردمی که آرمانهای ایشان را‏‎ ‎‏به تحقق رساندند ضرورت می یابد. تدوین مجموعه ای که اینک فرا روی شماست،‏‎ ‎‏تمهیدی بر اجابت همین ضرورت است. ‏

‏‏     آنچه از ابتدا روشن است اینکه از دیدگاه امام خمینی(س) مردم و حکومت اسلامی‏‎ ‎‏جدای از یکدیگر نیستند. در این راستا ایشان به نقش محوری مردم در شکل گیری‏‎ ‎‏حکومت تأکید می کنند و می فرمایند: «از حقوق اوّلیه هر ملتی است که باید سرنوشت و‏‎ ‎‏تعیین شکل و نوع حکومت خود را در دست داشته باشد.»‏‎[1]‎

‏‏    ‏‏امام(س) از اراده و حضور مردم به عنوان عامل اساسی در مشروعیت مردمی‏‎ ‎‏حکومت یاد می کنند و بر این اساس هرگونه دیکتاتوری را برخلاف اسلام تلقی و رد‏‎ ‎‏می کنند. بدین جهت است که ایشان، در پاسخ به دلیل مخالفت خود با سلطنت مشروطه‏‎ ‎‏و شاه، چنین بیان می دارند: «ارادۀ ملت نقشی در روی کارآمدن شاه نداشته، بنابراین‏‎ ‎‏سلطنت وی از اساس غیرقانونی و از مشروعیت برخوردار نیست».‏‎[2]‎

‏‏    ‏‏در نظام اسلامی همه مردم موظفند که بر امور جامعه اسلامی نظارت داشته باشند‏‎ ‎‏کلّکم راع‏‏. چه آگاهی مردم و مشارکت و نظارت و همگامی آنها با حکومت منتخب‏‎ ‎‏خویش، خود بزرگترین ضمانت حفظ امنیت در جامعه می باشد و این مطلب می تواند‏‎ ‎‏مؤید این نکته نیز باشد که وجدان عمومی بهتر از هر فرد و جناحی خیر و صلاح خود را‏‎ ‎‏تشخیص می دهد.‏

‏‏     ایشان با اعتقاد به نبوغ سیاسی و معرفتی مردم اعلام می دارند: «در ایران اسلامی‏‎ ‎‏مردم تصمیم گیران نهایی تمامی مسائلند».‏‎[3]‎‏ و در جای دیگر با عنایت به تجلی‏‎ ‎‏خواسته های مردم در شعار استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی می فرمایند: «سیاست‏‎ ‎‏ما همیشه بر مبنای آزادی، استقلال و حفظ منافع مردم است که این اصل را هرگز فدای‏‎ ‎‏چیزی نمی کنیم».‏‎[4]‎

‏
‏‎

‎‏    ‏‏از منظر امام حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش از ضرورتهای نظام جمهوری‏‎ ‎‏اسلامی است، لذا شوراها به عنوان یکی از روشن ترین نمودهای جلوۀ حاکمیت مردم‏‎ ‎‏توسط امام در ایران اسلامی بنیان نهاده شد: «در جهت استقرار حکومت مردمی در ایران‏‎ ‎‏و حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش که از ضرورتهای نظام جمهوری اسلامی است،‏‎ ‎‏لازم می دانم بی درنگ به تهیه آیین نامه اجرایی شوراها برای ادارۀ امور محل شهر و‏‎ ‎‏روستا در سراسر ایران اقدام و پس از تصویب به دولت ابلاغ نمایید تا دولت بلافاصله به‏‎ ‎‏مرحله اجرا درآورد».‏‎[5]‎

‏‏    ‏‏نقش مردم از دیدگاه امام(س) تا حدی است که ایشان کل ارکان اجرایی و حکومتی را‏‎ ‎‏از یک سو و مردم را از سوی دیگر در جهت تعامل و تعادل و در راستای یکدیگر قرار‏‎ ‎‏می دهند؛ و از آنجا که انقلاب اسلامی ایران برخلاف سایر انقلابها متکی به توده های‏‎ ‎‏مردم است؛ جایگاه و نقش مردم از اساسی ترین موضوعاتی است که در مجموعۀ حاضر‏‎ ‎‏به آن پرداخته می شود.‏

‏‏     امام خمینی(س) احترام و تواضع به مردم را همواره به مسئولان گوشزد نموده و‏‎ ‎‏به صراحت می فرمایند که بدون مردم در انجام کاری موفقیت حاصل نمی آید. به همین‏‎ ‎‏جهت امام حفظ مردم را عظیم ترین پشتوانه و سرمایه برای پیشبرد و نیل به اهداف بلند‏‎ ‎‏انقلاب می دانند.‏‎[6]‎

‏‏    ‏‏از مجموعۀ رهنمودهای ایشان چنین استنباط می شود که پس از اتکا و اتّکال به خدا،‏‎ ‎‏محور اصلی و نقش آفرین در پیروزی انقلاب و شکل گیری حکومت اسلامی در ایران‏‎ ‎‏حضور و پشتیبانی مردم بوده است که امام همواره بر آن تأکید داشته اند. امروز نیز که‏‎ ‎‏قویترین پشتوانه انقلاب و نظام همان مردمند بدون تردید حفظ وحدت و حضور دائمی‏‎ ‎‏آنها اصل مهم و کارساز در تداوم و بقای نظام و انقلاب اسلامی خواهد بود.‏

‏‏     نکته شایان ذکر در اینجا این است که تأکیدات مستمر و ماهوی حضرت امام بر نقش‏‎ ‎‏مردم، گویای اصالت گرایشهای مدرن مردم سالارانه (دموکراتیک) در ایشان نیست. اولاً‏
‏‎

‎‏امام به مردم ایران و سپس به ملتهای مسلمان منطقه و جهان نظر داشتند نه به مردم در‏‎ ‎‏معنای کلی و انتزاعی آن، که موضوع گرایشهای فلسفی یا پردازشهای ایدئولوژیکی قرار‏‎ ‎‏می گیرد، بنابراین نگرش ایشان به مردم خاص و واقعی بود نه دکترین مآبانه؛ دوم اینکه از‏‎ ‎‏منظر ایشان یعنی در ولایت فقیه، فرض دوگانگی ملت با دولت، یا تخاصم میان آن دو‏‎ ‎‏مطرح نبود. امام این ارتباط را تکمیلی تلقی می کردند. سوم اینکه دیدگاهی آرمانی نسبت‏‎ ‎‏به وفاق جمعی داشتند، به همین دلیل تشکیل سازمانهای داوطلبانه با هدف کسب قدرت‏‎ ‎‏و امتیاز به ضرر دولت یا دیگر سازمانهای اجتماعی را برنمی تافتند. و در یک کلام، در‏‎ ‎‏درون جامعه، امام به همکاریها نظر داشتند نه به تنازعات هر چند قانونی. اما به هر حال‏‎ ‎‏این تأکیدات در حدی هست که جدایی دیدگاه امام را از دیدگاه سنتی ای که اعتبار‏‎ ‎‏چندانی برای آرای مردم قائل نیست، نشان دهد.‏

‏‏     مقدمه را با سخنی از یادگار و فرزند گرانقدر امام راحل که فرمود: «بزرگترین درس‏‎ ‎‏امام و انقلاب به همه ما این است که هرگز از مردم جدا نشویم»،‏‎[7]‎‏ به پایان می بریم و‏‎ ‎‏علاقه مندان به مطالعه تفصیلی تر ابعاد اندیشه حضرت امام را به مجموعه حاضر ارجاع‏‎ ‎‏می دهیم.‏

‏‏ ‏

‏‏ویژگیهای این مجموعه‏

‏‏     ‏‏1. در تنظیم این مجموعه کوشیده ایم عبارتها را با توجه به پیام صریح و اصلی آنها در‏‎ ‎‏ذیل نزدیکترین عنوان بیاوریم و تا حد امکان از تکرار آنها در دیگر عناوین‏‎ ‎‏خودداری کنیم؛ لذا برای دریافت دیدگاههای امام پیرامون یک موضوع نمی توان به‏‎ ‎‏موارد ذکرشده ذیل همان عنوان اکتفا کرد و مراجعه به دیگر عناوین مجموعه‏‎ ‎‏اجتناب ناپذیر است.‏

‏‏     2. از آنجا که ترتیب و تفکیک موضوعات این مجموعه توسط خود حضرت‏‎ ‎‏امام(س) صورت نگرفته به ناچار جمع آوری و تنظیم آنها به صورت فعلی دارای‏‎ ‎‏کاستیهایی اجتناب ناپذیر است که مسئولیت آن بر عهدۀ تنظیم کنندگان می باشد.‏

‏
‏‎

‎‏     3. در تنظیم قطعات منتخب داخلی هر یک از فصول و عناوین فرعی، ترتیب و توالی‏‎ ‎‏تاریخی صدور آنها از سوی حضرت امام ملاک بوده است نه توالی منطقی مطالب؛ و‏‎ ‎‏در خصوص وصیتنامه سیاسی ـ الهی، تاریخ قرائت.‏

‏‏     4. تاریخ صدور پیامها و سخنرانیهای حضرت امام مأخوذ از مجموعه ‏‏صحیفه امام‏‏ و‏‎ ‎‏دیگر آثار ایشان در ذیل هر قطعه ذکر و مشخصات کامل مآخذ براساس شماره مسلسل‏‎ ‎‏در انتهای کتاب آورده شده است.‏

‏‏در پایان لازم می دانیم از پژوهشگر محترم جناب آقای علی اکبر کمالی و کلیه افرادی که‏‎ ‎‏ما را در به ثمر رساندن این اثر یاری داده اند، تشکر و قدردانی نماییم. از خداوند متعال‏‎ ‎‏عزت و اقتدار همه مسلمانان جهان را خواهانیم.‏

‏‏ ‏

‏‏معاونت پژوهشی                                      ‏

‏‏مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (س) ‏

‎

‏‎ ‎

‏‎

‎

• )) صحیفه امام؛ ج 4، ص 367.
• )) همان؛ ج 5، ص 173.
• )) همان؛ ج 16، ص 266.
• )) همان؛ ج 4، ص 364.
• )) همان؛ ج 7، ص 167.
• )) همان؛ ج 16، ص 491.
• )) مأخوذ از سخنان مرحوم حاج سید احمد خمینی در دیدار با مسئولان وزارت کشور؛ 28 / 9 / 1370.