مقدمه
مردم فریبی سیاستمداران یا سیاستمداران مردم فریب ویژگی کهن دموکراسیهاست. بسیاری از اندیشمندان کلاسیک بر این صفت، هم در سطح نظر و هم در سطح عمل، تأکید کرده اند. مشهور است که یک سناتور مجلس سنای امریکا زمانی گفته است: همان طور که بازرگانان به تجارت کالا می پردازند، من هم به تجارت آرا مشغولم. در پرتو تبلیغات وسیع و جریان سازیهای فکری و عاطفی که اغلب در دموکراسیها وجود دارد، رأی دهندگان از موضع عمل خلاق خارج و به رفتار زیستی نزدیک می شوند. مارکس احتمالاً در این مورد درست می اندیشید که در جوامع بورژوایی، رأی دهندگان بر اثر همین جریان سازیها، خالی از خواسته های واقعی خود می شوند و در حالت از خود بیگانگی به پای صندوقهای رأی می روند. در دموکراسیهای کاذب، تقریباً همیشه در ارتباط میان رهبران و انتخاب کنندگان، عنصر آگاهی غایب است؛ به بیان دیگر رهبران بر حسب خواسته های واقعی انتخاب نمی شوند.
اندک اند رهبرانی که مردم را به خواسته های واقعی شان که در پس روزمرگیها نهان است متنبه می گردانند و از آن اندک تر رهبرانی اند که هم ملت را آیینه وجود خود می سازند و هم خود آیینه نمایش ملت می شوند. به نظر می رسد که امام خمینی(س) در رأس همین اندک رهبران قرار می گیرند. بدیهی ترین نتیجه این است که مردم ایران در ذهن و دل حضرت امام از جایگاه حساس و بلندی برخوردارند. از این روست که تأمل و
کتابجایگاه مردم در نظام اسلامی ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه VII
تعمق بیشتری در خصوص ارتباط امام ـ این فرزانه عصر ـ و مردمی که آرمانهای ایشان را به تحقق رساندند ضرورت می یابد. تدوین مجموعه ای که اینک فرا روی شماست، تمهیدی بر اجابت همین ضرورت است.
آنچه از ابتدا روشن است اینکه از دیدگاه امام خمینی(س) مردم و حکومت اسلامی جدای از یکدیگر نیستند. در این راستا ایشان به نقش محوری مردم در شکل گیری حکومت تأکید می کنند و می فرمایند: «از حقوق اوّلیه هر ملتی است که باید سرنوشت و تعیین شکل و نوع حکومت خود را در دست داشته باشد.»
امام(س) از اراده و حضور مردم به عنوان عامل اساسی در مشروعیت مردمی حکومت یاد می کنند و بر این اساس هرگونه دیکتاتوری را برخلاف اسلام تلقی و رد می کنند. بدین جهت است که ایشان، در پاسخ به دلیل مخالفت خود با سلطنت مشروطه و شاه، چنین بیان می دارند: «ارادۀ ملت نقشی در روی کارآمدن شاه نداشته، بنابراین سلطنت وی از اساس غیرقانونی و از مشروعیت برخوردار نیست».
در نظام اسلامی همه مردم موظفند که بر امور جامعه اسلامی نظارت داشته باشند کلّکم راع. چه آگاهی مردم و مشارکت و نظارت و همگامی آنها با حکومت منتخب خویش، خود بزرگترین ضمانت حفظ امنیت در جامعه می باشد و این مطلب می تواند مؤید این نکته نیز باشد که وجدان عمومی بهتر از هر فرد و جناحی خیر و صلاح خود را تشخیص می دهد.
ایشان با اعتقاد به نبوغ سیاسی و معرفتی مردم اعلام می دارند: «در ایران اسلامی مردم تصمیم گیران نهایی تمامی مسائلند». و در جای دیگر با عنایت به تجلی خواسته های مردم در شعار استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی می فرمایند: «سیاست ما همیشه بر مبنای آزادی، استقلال و حفظ منافع مردم است که این اصل را هرگز فدای چیزی نمی کنیم».
کتابجایگاه مردم در نظام اسلامی ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه VIII
از منظر امام حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش از ضرورتهای نظام جمهوری اسلامی است، لذا شوراها به عنوان یکی از روشن ترین نمودهای جلوۀ حاکمیت مردم توسط امام در ایران اسلامی بنیان نهاده شد: «در جهت استقرار حکومت مردمی در ایران و حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش که از ضرورتهای نظام جمهوری اسلامی است، لازم می دانم بی درنگ به تهیه آیین نامه اجرایی شوراها برای ادارۀ امور محل شهر و روستا در سراسر ایران اقدام و پس از تصویب به دولت ابلاغ نمایید تا دولت بلافاصله به مرحله اجرا درآورد».
نقش مردم از دیدگاه امام(س) تا حدی است که ایشان کل ارکان اجرایی و حکومتی را از یک سو و مردم را از سوی دیگر در جهت تعامل و تعادل و در راستای یکدیگر قرار می دهند؛ و از آنجا که انقلاب اسلامی ایران برخلاف سایر انقلابها متکی به توده های مردم است؛ جایگاه و نقش مردم از اساسی ترین موضوعاتی است که در مجموعۀ حاضر به آن پرداخته می شود.
امام خمینی(س) احترام و تواضع به مردم را همواره به مسئولان گوشزد نموده و به صراحت می فرمایند که بدون مردم در انجام کاری موفقیت حاصل نمی آید. به همین جهت امام حفظ مردم را عظیم ترین پشتوانه و سرمایه برای پیشبرد و نیل به اهداف بلند انقلاب می دانند.
از مجموعۀ رهنمودهای ایشان چنین استنباط می شود که پس از اتکا و اتّکال به خدا، محور اصلی و نقش آفرین در پیروزی انقلاب و شکل گیری حکومت اسلامی در ایران حضور و پشتیبانی مردم بوده است که امام همواره بر آن تأکید داشته اند. امروز نیز که قویترین پشتوانه انقلاب و نظام همان مردمند بدون تردید حفظ وحدت و حضور دائمی آنها اصل مهم و کارساز در تداوم و بقای نظام و انقلاب اسلامی خواهد بود.
نکته شایان ذکر در اینجا این است که تأکیدات مستمر و ماهوی حضرت امام بر نقش مردم، گویای اصالت گرایشهای مدرن مردم سالارانه (دموکراتیک) در ایشان نیست. اولاً
کتابجایگاه مردم در نظام اسلامی ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه IX
امام به مردم ایران و سپس به ملتهای مسلمان منطقه و جهان نظر داشتند نه به مردم در معنای کلی و انتزاعی آن، که موضوع گرایشهای فلسفی یا پردازشهای ایدئولوژیکی قرار می گیرد، بنابراین نگرش ایشان به مردم خاص و واقعی بود نه دکترین مآبانه؛ دوم اینکه از منظر ایشان یعنی در ولایت فقیه، فرض دوگانگی ملت با دولت، یا تخاصم میان آن دو مطرح نبود. امام این ارتباط را تکمیلی تلقی می کردند. سوم اینکه دیدگاهی آرمانی نسبت به وفاق جمعی داشتند، به همین دلیل تشکیل سازمانهای داوطلبانه با هدف کسب قدرت و امتیاز به ضرر دولت یا دیگر سازمانهای اجتماعی را برنمی تافتند. و در یک کلام، در درون جامعه، امام به همکاریها نظر داشتند نه به تنازعات هر چند قانونی. اما به هر حال این تأکیدات در حدی هست که جدایی دیدگاه امام را از دیدگاه سنتی ای که اعتبار چندانی برای آرای مردم قائل نیست، نشان دهد.
مقدمه را با سخنی از یادگار و فرزند گرانقدر امام راحل که فرمود: «بزرگترین درس امام و انقلاب به همه ما این است که هرگز از مردم جدا نشویم»، به پایان می بریم و علاقه مندان به مطالعه تفصیلی تر ابعاد اندیشه حضرت امام را به مجموعه حاضر ارجاع می دهیم.
ویژگیهای این مجموعه
1. در تنظیم این مجموعه کوشیده ایم عبارتها را با توجه به پیام صریح و اصلی آنها در ذیل نزدیکترین عنوان بیاوریم و تا حد امکان از تکرار آنها در دیگر عناوین خودداری کنیم؛ لذا برای دریافت دیدگاههای امام پیرامون یک موضوع نمی توان به موارد ذکرشده ذیل همان عنوان اکتفا کرد و مراجعه به دیگر عناوین مجموعه اجتناب ناپذیر است.
2. از آنجا که ترتیب و تفکیک موضوعات این مجموعه توسط خود حضرت امام(س) صورت نگرفته به ناچار جمع آوری و تنظیم آنها به صورت فعلی دارای کاستیهایی اجتناب ناپذیر است که مسئولیت آن بر عهدۀ تنظیم کنندگان می باشد.
کتابجایگاه مردم در نظام اسلامی ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه X
3. در تنظیم قطعات منتخب داخلی هر یک از فصول و عناوین فرعی، ترتیب و توالی تاریخی صدور آنها از سوی حضرت امام ملاک بوده است نه توالی منطقی مطالب؛ و در خصوص وصیتنامه سیاسی ـ الهی، تاریخ قرائت.
4. تاریخ صدور پیامها و سخنرانیهای حضرت امام مأخوذ از مجموعه صحیفه امام و دیگر آثار ایشان در ذیل هر قطعه ذکر و مشخصات کامل مآخذ براساس شماره مسلسل در انتهای کتاب آورده شده است.
در پایان لازم می دانیم از پژوهشگر محترم جناب آقای علی اکبر کمالی و کلیه افرادی که ما را در به ثمر رساندن این اثر یاری داده اند، تشکر و قدردانی نماییم. از خداوند متعال عزت و اقتدار همه مسلمانان جهان را خواهانیم.
معاونت پژوهشی
مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (س)
کتابجایگاه مردم در نظام اسلامی ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه XI
کتابجایگاه مردم در نظام اسلامی ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه XII