مقدمه
بی تردید یکی از نتایج انقلاب اسلامی که بر عظمت و دورانسازی آن افزود، باز احیایی فرهنگ اسلامی در ایران و جهان است. این تحول آشکار، ابعاد مختلفی دارد. از میان مهمترین و تأمل برانگیزترین موضوعات فرهنگی احیا شده، احیای مفاهیم و واژگان اصیل اسلامی است. یک درون بینی موفق و راهگشا از پدیدۀ انقلاب اسلامی، هنگامی میسّر است که بتوانیم واژگان و مفاهیمی که در پرتو بازاندیشی فضای مفهومی جدید انقلاب اسلامی (علم سیاست جدید) به دست آمده است را درک نماییم.
دو مفهوم استضعاف و استکبار در رأس این مفاهیم قرار می گیرند. این مفاهیم در سیاست انقلاب اسلامی علاوه بر آنکه از بابت بازاحیایی مجددشان اهمیت دارند، هر یک از آنها دارای معانی بکر و فحواهای تازه ای هستند که تا کنون در علم سیاست قدیم و حتی علوم سیاسی مدرن مورد توجه قرار نگرفته اند.
استضعاف در قرآن و نیز در تجربۀ انقلاب اسلامی اولاً، دارای یک روح جمعی است و ثانیاً، فحوای رابطۀ ویژه ای میان انسان و خداوند را در خود دارد. از این رو، احیای دو مفهوم استکبار و استضعاف گویای شدت گرایش توحیدی و دینی در انقلاب اسلامی و آحاد سازنده آن است.
کتاباستضعاف و استکبار از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه VII
استکبار، آنگونه که از قرآن کریم بر می آید، مفهومی است که در هنگام بی اعتنایی فرد به عبودیت و سر برتافتن وی از بندگی خداوند خلق می شود مستکبر همواره در برابر خداوند کبر می ورزد نه در مقابل همنوع خود؛ همچنانکه اصطلاح مستضعف نیز نه در برابر همنوع خود که مستکبر باشد، بلکه در برابر خداوند معنا می یابد. مستکبرین و مستضعفین در ارتباط بلاواسطه با هم قرار ندارند؛ خداوند در میانۀ آنان قرار دارد؛ یعنی هر یک از دو گروه، پس از وصف موضع آنان در قبال ظهور انبیا و در قبال خداوند، به صورت مرتبط با هم در قرآن مورد ذکر قرار می گیرند. همچون مستضعف، مستکبر نیز بر حسب انحراف از محور یا اصل جایگاه خلیفة الهی انسان مشخص می شود. مستضعف فردی است که از جایگاه خلیفة الهی به ضعف گراییده و سقوط کرده است. مستضعف از ظرفیتهای انسانی خود در برابر مصادر جور تهی شده است. به همین منوال، مستکبر فردی است که برعکس جایگاهی فراتر جانشینی خداوند (خلیفة الهی) برای خود می طلبد و گویی می خواهد صفت کبریایی خداوند را مال خود کند.
بنابراین، پیکار مستضعفین با مستکبرین بر اساس تضاد طبقاتی نیست؛ بلکه یک مبارزه اصولی و برخاسته از پایه های فکری اعتقادی است که ریشه در دین دارد. به این معنا که بین دستگاههای استکباری و حکومتهای الهی، همواره یک تقابل ذاتی وجود دارد به نحوی که تاریخ بشر همواره شاهد جنگ و ستیز مستکبرین با مستضعفین و پیکارگران راه حق و دشمنی و کینه آنها نسبت به نهضتهای الهی بوده است؛ به همین خاطر مبارزه با مستکبرین و سلطه جویان و طغیانگران در رأس برنامۀ انبیا، جهت پیشبرد اهداف الهی قرار داشته و فرستادگان حق در این مبارزه ذره ای سازش و مسامحه نکرده و یک قدم نیز از مواضع اصولی خود عقب ننشسته اند.
بدین جهت، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران نیز در طول نهضت الهی خود به مبارزه اصولی با مستکبرین و اعلام حمایت از مستضعفان و کوخ نشینان
کتاباستضعاف و استکبار از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه VIII
برخاسته، و انقلاب اسلامی ایران را یکی از نمودهای عینی مبارزۀ حق گویان با مستکبرین می دانند.
امام(س) معتقد بودند که انقلاب اسلامی ایران در عصر حاضر می تواند الگو برای دیگر مردم محروم و مستضعف، بویژه مسلمانان جهان شود که مرعوب غول استکبار نشوند و بدانند که حرکت توده های مستضعف به خوبی قادر است آنان را از تخت جبروتشان پایین بکشد تا اینکه آفتاب ولایت از افق مکه معظمه و کعبه آمال محرومان و مستضعفان طلوع نموده، و تحقق عملی به وعده حق تعالی بخشند.
در «علم سیاست جدید» انقلاب اسلامی، تقریباً همه واژگان و از آن جمله استضعاف و استکبار، در ارتباط با خداوند و تجربۀ معنوی جدید تعریف می شوند و مشخصتر، در متن جنبش یا نهضتی از جنس نهضتهای انبیا معنا می یابند. «علم سیاست جدید» در تجربۀ انقلاب اسلامی، عمدتاً ناظر بر تعاریف جدیدی از روابط قدرت و معناهای جمعی جدیدی از عدالت، دولت، جهان و غیره؛ است و مجموعاً حاکی از حرکتی آغازگونه و تأسیسی، به سوی خداوند و بندگی اوست؛ اما علم سیاست جدید یا گفتمان جدید قدرت، این بار در خدمت سلطۀ فاعل انسانی یا توجیه گر این سلطه نیست. گفتمان جدید قدرت در انقلاب اسلامی، که اغلب مستقیم یا غیرمستقیم از آیات قرآنی مستفاد است، گویای میل دسته جمعی به بندگی خداوند یا به تعبیر فوکو، تجربه معنوی جدید است. ترجیح عمومی مستضعف به رنجبر یا تحت ستم یا کارگر (که الهامی از ادبیات مارکسیستی را در خود حمل می کند) یا مستکبر بر ظالم، ستمگر یا سرمایه دار و امپریالیست، به خوبی این اراده را بازنمایی می کند.
شایسته است روشنفکران ارگانیک نظام جمهوری اسلامی و ناظران تحلیلگری که انقلاب اسلامی و رهبری امام، حس ستایش و تحسین آنان را برانگیخته است، به گفتمان قدسی قدرت در انقلاب اسلامی توجه بیشتری نموده، و بی تأمل در رواج آن بکوشند.
کتاباستضعاف و استکبار از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه IX
ویژگیهای این مجموعه:
1ـ این مجموعه که در گروه اجتماعی حوزه معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام(س) استخراج و تنظیم شده، مشتمل بر شش فصل است.
2ـ در تنظیم این مجموعه کوشیده ایم عبارتها را با توجه به پیام صریح و اصلی آنها ذیل نزدیکترین عنوان انتخابی بیاوریم و از تکرار آنها در سایر عناوین به استثنای موارد معدود خودداری کنیم؛ لذا محققین محترم برای احصای نقطه نظرات حضرت امام در خصوص هر عنوان، نمی توانند به موارد ذکر شده ذیل همان عنوان اکتفا نمایند، بلکه مراجعه به سایر عناوین این مجموعه اجتناب ناپذیر است.
3ـ فهرست عنوانها و مآخذ کلام امام (س) در پایان این مجموعه آورده شده که راهنمای مناسبی برای دسترسی به مطالب و مآخذ مورد نیاز محققان است.
4ـ در تنظیم قطعات منتخب داخلی هر یک از فصول و عنوانهای فرعی، ترتیب و توالی تاریخی صدور آنها از طرف حضرت امام ملاک بوده، نه توالی منطقی مطالب.
5ـ برای هر یک از قطعات منتخب، جمله یا عنوانی در نظر گرفته شده است که عبارت آن لزوماً عین عبارت حضرت امام نیست؛ لذا محققان محترم توجه داشته باشند که این عناوین نباید به حضرت امام منتسب گردد.
6ـ تاریخها در ذیل هر قطعه و مآخذ براساس صحیفه امام تنظیم یافته است.
معاونت پژوهشی
مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (س)
کتاباستضعاف و استکبار از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه X