مقدمه
شهادت از جمله مفاهیم والایی است که ویژۀ قیامها و انقلابهای مکتبی و الهی است. انقلاب ما نیز از این قاعده مستثنا نبوده، بلکه با بهره گیری از فرهنگ غنی و متعالی اسلام، شهادت را که می رفت به دست فراموشی سپرده شود، روح و حیاتی تازه بخشید. نباید از نظر دور داشت که در جامعۀ ما استمرار فرهنگ شهادت، ریشه در سوگواریهای منبعث از قیام عاشورا داشته و احیای آن به دست مصلحان دین، با غبارروبی از چهرۀ تابناک قهرمانان صحنۀ کربلا صورت گرفته است. اگر سنت روضه خوانی و مراسم سوگواری نبود، شاید هرگز خاطره ای از حماسۀ حسینی باقی نمی ماند و لذا هرگز نمونه ای عینی و مجسم از شهید و شهادت که به مدد آن بتوان پای در میدان جهاد نهاد و پایمردی و جانفشانی کرد در دست نبود.
شهادت در این قاموس فدا کردن جان خویش در راه ارزشهای الهی و دستیابی به حیاتی ابدی است؛ به همین دلیل اگر کسی فاقد مایه های معنوی باشد، شهادت طلبی او معنایی نخواهد داشت. این خداباوری و معاداندیشی است که به شهادت معنا می دهد و از آنجا که در این نوع جهان بینی، شهید به حیاتی بالاتر و لایزال دست می یابد، جان نثاری اش معقول است؛ وگرنه عاقلانه نیست که کسی برای دستیابی به رفاه و زندگی دنیایی خود یا دیگران، از جان خویش درگذرد. شهادت و شهادت طلبی، میوۀ شجرۀ طیبۀ اعتقاد به «احدی الحسنیین» است که یکی از دو پیروزی را برای مجاهدان در راه
کتابایثار و شهادت در مکتب امام خمینی (س)صفحه IX
خدا نوید می دهد.
به فرمودۀ حضرت امام خمینی(س) مقام شهادت، اوج بندگی و سیر و سلوک در عالم معناست و نهایت ایمان، همانا ایمان عاشقانه است شهادت ارثی است که از اولیا به ما می رسد. شهید خورشیدی است که بر انقلاب پرتو می افکند و شهادت چراغ هدایت ملتهاست. این ملت با عشق به شهادت، پیش رفت و این نهضت را به پیروزی رساند. اینکه ملت شهادت را خواست و گرایش به زندگی دنیوی را کنار گذاشت، تحولی بود فرخنده که همواره باید آن را پاس داشت و نگذاشت با سرد و کمرنگ شدن شعله فروزان عشق و شهادت، علایق دنیوی و مادی آنها را مسخ کرده، از این سستی و فتور، خونهای پاک شهدا هدر رود.
اما سخن در این است که این پیامهای الهی و سرودهای رهایی را که به عنوان میراث عاشورای حسینی در کلام و پیام امام تجلی کرده بود چه کسانی شنیدند و به جان دریافتند؟ به عبارت دیگر طلایه داران جانبازی و شهادت در این انقلاب و دفاع هشت ساله از کدامین قبیله بودند؟ بی هیچ اغراق و تعارفی، بار اصلی بر دوش طبقات محروم و مستضعف بود. پس چه جای شگفتی است اگر پیشوای مستضعفان بفرماید: «یک تار موی این کوخ نشینان و شهید داده ها به همه کاخ نشینان جهان، شرف و برتری دارد» و از همین جاست که می توان گفت: چه مسئولیتی بزرگتر و سنگین تر از رسیدگی به بازماندگان این از جان گذشتگان و پیشتازان عشق و شهادت؟ خدمتی که ارزشش از هر خدمتی بیشتر و در حکم خدمت به نبی اکرم(ص) است. بدیهی است که شهادت در راه خدا چیزی نیست که بتوان آن را با سنجشهای بشری و انگیزه های مادی ارزیابی کرد، لیکن مراقبت دلسوزانه از حال خانواده های شهدا و خدمتگزاری و احترام به ایشان یک تکلیف الهی است. و این موضوع در حد امتیاز لفظی و عرفی کافی نبوده، بلکه باید در متن قانون و در عمل پیاده شود تا آنجا که، باید مصلحت پابرهنه ها و شهید داده ها، بر مصلحت مرفهین بی درد، مقدم باشد.
کتابایثار و شهادت در مکتب امام خمینی (س)صفحه X
اما نزد امام، دفتر فیض شهادت، پرونده مختومه ای نیست که خدمت به خانواده شهدا آخرین برگ آن باشد؛ بلکه برای آن عارف واصل، فرهنگ شهادت چشمه پرفیضی است که فرزندان شهدا مظهر تراوش فیوضات آن محسوب می شوند و از این جهت می فرمایند:
چه افتخاری بالاتر از اینکه ما در تداوم انقلاب، ذخیره های عظیمی چون فرزندان محترم شهدا داریم که حضورشان یادآور رشادتها و فداکاریهای رادمردانی است که به برکت خونهای پاک آنان، انقلاب اسلامی بارور گردیده است، آنان بار امانت پدرانشان را که میراث عزت و افتخار است، به خوبی بر دوش کشیده، با جدیت به تحصیل علم و کسب معرفت می پردازند. بنابراین بر دست اندرکاران و مسئولین کشور است که بیش از پیش به امور فرهنگی این عزیزان اهتمام نمایند، باشد که این شجره طیبه به بالندگی خود ادامه دهد و بشریت از ثمره پربرکت آن بهره مند گردد.
با این تلقی از شهادت است که باید ملتمسانه دعا کرد:
«خداوندا، دفتر و کتاب شهادت را همچنان به روی مشتاقان باز بگذار و ما را هم از وصول به آن محروم مکن».
ویژگیهای این مجموعه
این مجموعه که در حوزه معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) استخراج و با همکاری کارشناسان مرکز پژوهشهای فرهنگی «بنیاد شهید انقلاب اسلامی» تنظیم شده و به مناسبت برگزاری دومین کنگره بین المللی امام خمینی و فرهنگ عاشورا منتشر می گردد، مشتمل بر هفت فصل است:
فصل اول که عنوان «فرهنگ شهادت» یافته است به مفهوم ایثار و شهادت، مقام، اهداف، آثار و برکات شهدا اشاره دارد و پرداختن به حالات شهدا و ادعیه و جملاتی که همدلی امام را نسبت به شهدا نشان می دهد، از آخرین مباحث این فصل به شمار
کتابایثار و شهادت در مکتب امام خمینی (س)صفحه XI
می رود.
فصل دوم به خانواده شهدا اختصاص یافته که در ضمن آن به خاستگاه اجتماعی شهدا و ایثارگران و مقام خانواده شهدا اشاره شده است؛ توصیه به خانواده شهدا و وظایف ما نسبت به آنان آخرین مباحث آن را تشکیل می دهد.
فصل سوم سایر ایثارگران یعنی جانبازان، آزادگان و مهاجرین جنگ تحمیلی را مطرح می کند.
فصل چهارم به بستر تاریخی ایثار و شهادت ـ که سرچشمۀ کوثر شهادت در انقلاب اسلامی محسوب می گردد ـ پرداخته شده است و در این فصل قیام عاشورا به عنوان تبلور فرهنگ شهادت جایگاه ویژه ای یافته است. هر چند مجموعه مباحث مربوط به قیام عاشورا در مجلد جداگانه ای از طرف این مؤسسه منتشر شده است، ولی بخشی از آن مجموعه نیز در این فصل آورده شده است.
فصل پنجم به ایام الله خونبار در انقلاب اسلامی ایران اختصاص دارد.
در فصل ششم، اسوه های شهادت عصر حاضر از زبان امام معرفی شده اند؛ لازم است اشاره کنیم در این فصل منحصراً به ذکر مباحثی پرداخته ایم که حضرت امام بعد از شهادت آن عزیزان مطرح کرده اند و از آوردن مطالبی که مربوط به قبل از شهادت آنان بوده خودداری شده است.
فصل هفتم به فتاوا و استفتائات مربوط به احکام شهید و شهادت اختصاص دارد و از مجموعه استفتائات، صرفاً به آن دسته که حاوی حکم و نظر معینی بوده اکتفا شده است. لذا سؤالها و پاسخهایی که مضمون نسبتاً مشابهی داشته اند حذف گردیده است.
در تنظیم این مجموعه حتی الامکان کوشیده ایم عبارتها را با توجه به پیام صریح و اصلی آنها ذیل نزدیکترین عنوان انتخابی بیاوریم و از تکرار آنها در سایر عناوین خودداری کنیم؛ به همین دلیل در بسیاری از موارد ممکن است مطلبی که ذیل یک عنوان خاص آمده است، حاوی پیامی مربوط به عنوان دیگر نیز باشد که به استثنای موارد معدود، در عنوان بعدی تکرار نشده است؛ لذا محققین محترم برای احصای نقطه نظرات حضرت امام در خصوص هر عنوان نمی توانند به موارد ذکر شده ذیل همان
کتابایثار و شهادت در مکتب امام خمینی (س)صفحه XII
عنوان اکتفا نمایند بلکه مراجعه به سایر عناوین این مجموعه اجتناب ناپذیر است.
علاوه بر انتخاب عناوین و سرفصلهای مطالب این کتاب، برای هریک از قطعات منتخب نیز جمله یا عنوانی در نظر گرفته شده است که عبارت آن لزوماً عین عبارت حضرت امام نیست، هر چند کوشش شده است به تعابیر امام نزدیک باشد؛ لذا خوانندگان و محققان محترم باید توجه داشته باشند که عناوین هر یک از قطعات منتخب که با حروف سیاه نگاشته شده است از تنظیم کنندگان این مجموعه می باشد و نباید به حضرت امام منتسب گردد.
در تنظیم قطعات منتخب داخلی هر یک از فصول و عناوین فرعی، ترتیب و توالی تاریخی صدور آنها از طرف حضرت امام ملاک بوده است، نه توالی منطقی مطالب.
از آنجا که حضرت امام در مباحث خود پیرامون حوادث خونبار هفتم تیر و هشتم شهریور 1360 به شخصیت شهدای برجسته این دو حادثه اشارات مکرری دارند، آوردن مطالب مربوط به این حوادث و شهدای آن به طور مجزا مقدور نبود؛ لذا مطالب مورد نظر، ذیل حوادث مذکور آورده شد و در فصل مربوط به هر یک از اسوه های شهادت، مباحث مربوط به شهید بهشتی، شهید محمدمنتظری، شهید رجایی و شهید باهنر، به آن مباحث ارجاع داده شد.
از خداوند متعال می خواهیم تا حضرت روح الله ، امام شهیدان انقلاب اسلامی را در جوار سیدالشهداء، حضرت حسین بن علی ـ علیه السلام ـ و دیگر صالحان و شهیدان، میزبان فرزندان ایثارگر خود قرار دهد و به ما نیز توفیق شرکت در این محفل انس را عنایت فرماید.
معاونت پژوهشی
مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (س)
کتابایثار و شهادت در مکتب امام خمینی (س)صفحه XIII
کتابایثار و شهادت در مکتب امام خمینی (س)صفحه XIV