امام خمینی
فراتر از عالم، روشنفکر و انقلابی
اقبال صدیقی
مترجم: سید وحید ابطحی
اشاره
مقاله ای که به نظر خوانندگان گرامی می رسد به قلم آقای اقبال صدیقی، اخیراً در نشریه Crescent International چاپ شده است.
خوانندگان عزیز توجه دارند که این مقاله کوتاه در فضای خارج از کشور و منطبق با برداشتهای نویسنده به رشته تحریر در آمده است.
از سال 1989 تا به حال مسلمانان در ماه ژوئن و در سراسر جهان سالروز رحلت حضرت امام خمینی را با ایراد سخنرانی و برپایی مجالس دعا برگزار می نمایند. امام خمینی در چهارم ژوئن 1989 یعنی یک دهه بعد از انقلاب اسلامی ایران که به رهبری ایشان به ثمر نشست دیده از جهان فرو بستند. عموماً سخنرانی ها و آثار نویسندگان در برگیرندۀ ابعاد معمولی و عمومی زندگی و شخصیت حضرت امام می باشد و سخن تازه ای به میان نمی آید. لذا این سخنرانیها و مقالات غالباً فاقد نکات مهم و کلیدی بوده و قادر نیست تا مخاطب را به تفکر و تعمق وادارد. همچنین احتمال آن می رود که با گذشت زمان اینگونه مطالب فراموش شده و از یادها برود چرا که مردم مایلند ابعاد ویژۀ زندگی و شخصیت حضرت امام را مورد بررسی و تأمل قرار دهند، ابعادی که نسبت به بقیه بیشترین نفوذ و تأثیر را به روی آنها داشته است. متأسفانه در بسیاری از موارد لحاظ نمودن این
حضورج. 64صفحه 261
رویکرد نه تنها باعث محدود شدن افکار شده بلکه موجب می گردد تعالیم واقعی آن حضرت و ارزش تاریخی آنها به درستی معرفی نشده و حتی مورد تحریف واقع شود.
مثلاً در ایام سالگرد بسیاری از مراکز مُجری و برگزار کننده مراسم از مراکز شیعه به حساب می آیند. اینگونه مراکز امام را یک عالم شیعه دانسته و افتخار آنها این است که حضرت امام به عنوان بزرگترین رهبر اسلامی عصر حاضر از بطن یک جامعه شیعی و یا مراکز اسلامی و عملی شیعه به پا خاسته است. از آنجا که در مجامع شیعه علما کانون اصلی به حساب می آیند، بسیاری از سخنرانیها درباره شخصیت و زندگی حضرت امام توسط ایشان ارائه می شود. در این سخنرانیها اگرچه از امام به عنوان رهبری سیاسی نام برده می شود، ولی پیشینۀ ایشان به عنوان عالمی شیعه پُر رنگ تر و برجسته تر می نماید. حتی زمانی که صحبت منحصراً بر روی موفقیتهای سیاسی ایشان متمرکز گردیده است، شکل گیری ابعاد شخصیتی ایشان از فروتنی و تقوی گرفته تا الهیات و فلسفه در هیأت یک عالم شیعه مورد تأکید واقع می شود. اگرچه دلیل آن منطقی به نظر می آید، اما ممکن است به مبالغه و زیاده روی از این بُعد خاص در شخصیت ایشان منجر شود. کسی که در اجتماع شیعیان شرکت می جوید ممکن است این احساس بر او عارض شود که موفقیّت امام تماماً ریشه در شیعه بودن ایشان دارد و اینکه مجالس بزرگداشت آن حضرت به مجالس خودستایی از مذهب شیعه مبدّل گشته و القاکننده آن است که عدم موفقیت مسلمانان دیگر و کم رنگ بودن نقش آنها در انقلاب اسلامی ناشی از شیعه نبودن آنها می باشد. این مسأله باعث می شود حضرت امام و الگوی شخصیتی ایشان به طور صحیح معرفی نشده و مسلمانان غیر شیعه در تهجّر و انزوا قرار گیرند. همچنین می تواند موجب کاسته شدن و تقلیل یافتن ابعاد مهمی در زندگی امام باشد از قبیل: گرایش ایشان به مذهب تشیّع و فهم عمیق و کاملشان از تاریخ مسلمانان و یا عدم رضایت ایشان از برخی شیعیان و مؤسسات تابعه و همفکری با اندیشه مندانی چون دکتر علی شریعتی.
از طرفی برخی از مسلمانان ایرانی و غیرشیعه که در مقام تحسین از امام بر آمده اند، راه را اشتباه رفته و از مسیر صحیح منحرف گشته اند. از نظر آنها شیعه بودن امام اتفاقی بوده و ارتباطی با وجهه انقلابی و بینش سیاسی ایشان ندارد. آنها امام را بخشی از یک خط سیر اسلامی دانسته که
حضورج. 64صفحه 262
در برگیرندۀ مردانی چون جمال الدین افغانی، حسن البنا و مولانا مؤدودی نیز می باشد. در واقع هدف اصلی آنها کم اهمیت جلوه دادن پیشینۀ مذهبی امام به عنوان یک عالم و روحانی شیعه بوده تا بتوانند با نسبت دادن امام به گروههای غیرشیعه از تهجّر و انزوا در آیند. این گروه نیز همانند گروه اول از شناخت واقعی امام غافل مانده و باعث انزوای خودشان و مخاطبانشان و محروم ماندن از تعالیم و آموزه های زندگی ایشان گشته اند.
دکتر کلیم صدیقی، دانشمند فقید، در رسالۀ خود با عنوان «فرایندهای خطا، انحراف، اصلاح و تلاقی در اندیشۀ سیاسی مسلمانان 1989» اندیشه و موفقیت امام را در راستای خط سیر تاریخی هر دو گروه شیعه و سنّی می داند. او در آثار و نوشته های خود شخصیت حضرت امام را از منظر تاریخی مورد تحلیل قرار داده و خود را تنها به ابعاد سطحی زندگی ایشان محدود نساخته اند.
از نظر او موفقیت امام بواسطۀ ظهور ایشان در ابعاد مختلف حاصل گردیده است؛ یعنی امام به عنوان یک عالم در سنّت اسلامی و از بالاترین منظر اندیشه مندی روشنفکر برخاسته از متن جامعۀ اسلامی و امام به عنوان رهبری سیاسی که با تغییر حکومت پس از استعماری پایه های اولین جامعه اسلامی را در عصر حاضر بنا نهاد.
لذا شناخت دکتر کلیم از امام شناختی صحیح بوده و در معرفی ابعاد شخصیتی ایشان به مخاطبان نیز به بهترین وجه عمل نموده است. و این دقیقاً همان مرتبه ای از شناخت می باشد که در یادمان زندگی امام و شناخت واقعی از شخصیت ایشان باید بدان دست یازیم.
حضورج. 64صفحه 263