امام و امت
دانش پژوهان دوره های تخصصی و فراگیر معاونت آموزشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (نمایندگی قم) در معیت مسئولین این نمایندگی، اخیراً با حضرت آیت الله جوادی آملی دیدار کردند. در ابتدای این دیدار، حجت الاسلام و المسلمین عبداللهی (سرپرست دفتر قم) طی سخنانی با تشکر از آیت الله جوادی آملی و تبریک عید سعید غدیر به ایشان گفت: این ایام مصادف است با زمان تقدیم نامه تاریخی حضرت امام به گورباچف، با دست مبارک حضرت استاد جوادی. از ویژگی های مکتب حیات بخش شیعی، پرورش عالمان بزرگ است که احیاء جوامع بشری و تقویت نفوس پاک و طیبی را سرلوحه زندگی حیاتبخش خود قرار داده اند، آنان خود جهانی محرّک و متحرک هستند و در پرتو نور آنان هدایت بشری محقق می گردد.
وی افزود: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام (دفتر قم) از بدو تأسیس یعنی سال 1370، به منظور تحقیق و پژوهش در آثار تخصصی حوزوی امام در جهت ترویج آثار امام، فعالیت خودش را شروع کرد که اوایل، مؤسسه فعالیت خود را بر محور آثار خود امام اختصاص داده و بحمدالله با تلاش محققین و مسئولین وقت، توانست در مرحله اول آثار امام را ارائه و برخی از تقریرات و شروحی که توسط فضلا و شاگردان امام تهیه شده بود چاپ و منتشر کند. اینک مؤسسه فعالیتهای خودش را در قالب دو معاونت پژوهشی و آموزشی و سه مدیریت فرهنگی ارتباطات، دانشنامه، و اداری ، تعقیب می کند. ایشان اضافه کرد: آثار امام با پژوهشی جدید و رویکردی نو در پنجاه و چند جلد انشاء الله منتشر خواهد شد. موسوعه های اصطلاحات علوم عقلی و علوم نقلی برای ایجاد تسهیلات برای محققیق در حال تدوین است. مکتب های فکری حضرت امام اعم از مکتب فقهی،
حضورج. 60صفحه 188
عرفانی و رجالی ـ حدیثی در حال تدوین است، برخی از محققین که در این جلسه هم حضور دارند، مشغول تدوین قواعد فقهی و مفاهیم اخلاقی از منظر امام هستند. دانشنامه ارزشمندی به شکل یک دایرة المعارف ماندگار با حدود هزار و چهارصد مدخل علمی، سیاسی، اجتماعی، پیرامون اندیشه های امام در حال تدوین است. شروحی بر آثار فقهی، عرفانی، اخلاقی، کلامی و فلسفی امام در حال تدوین و نگارش است. در کنار کارهای پژوهشی نکته دیگری می خواهم عرض کنم و در بیانات مقام معظم رهبری هم بود: ایشان فرمودند الآن یکی از مهمترین وظایف ما شناختن مکتب سیاسی امام و ویژگی های مکتب سیاسی امام و ارائه آن به نسل معاصر است. در این راستا دوستان ما در خصوص تدوین مکتب سیاسی امام همت کرده اند و در حال تدوین هستند. نکته ای که می خواهم به آن اشاره کنم این است که احساس می شود امام در حوزه علمیه نیز غریب است! حوزه جا دارد تدبیری مضاعف بیندیشد برای توسعه و ترویج آثار امام. در این راستا تدابیری اندیشیده شده است، مکاتباتی با مدیران حوزه انجام شده است که برای سطوح مختلف حوزه، سرفصل هایی پیشنهاد شده که در راستای آشنایی طلاب و فضلا با اندیشه های فقهی، اصولی، اخلاقی و عرفان حضرت امام، متون درسی و واحدهایی را تدوین کنند. در اینجا جا دارد به این نکته هم اشاره کنم که همانگونه که برخی از بزرگان هم پیشنهاد کرده اند، جا دارد خود حوزه علمیه رشته ای را به عنوان رشته تخصصی امام شناسی، طراحی کند. همچنین حداقل دو واحد درسی متناسب با رشته های مختلف حوزه تدوین شود. البته مؤسسه نشر آثار امام بنا ندارد که همه کارها را خود به دوش بکشد و به شکل متولیانه ای این کارها را تعقیب کند؛ بنای ما این است که این کارها به شکل ستادی انجام شود. خوشبختانه در اواخر دولت قبل، ماده 108 برنامه چهارم توسعه به تصویب رسید که همه سازمانها و نهادها و ارگانهای رسمی کشور را که به نحوی از بودجه عمومی کشور استفاده می کنند، مکلف می کنند تا سه درصد از بودجه های فرهنگی خود را برای ترویج اندیشه های امام اختصاص دهند. این نوید مبارکی بود. ما عاجزانه از حضرتعالی تقاضا داریم که ما را در اجراء شدن مصوبه دولت در خصوص ماده 108 برنامه چهارم توسعه و همچنین
حضورج. 60صفحه 189
مدیران ارشد حوزه را در مورد تدوین سرفصل های درسی برای ترویج و طرح اندیشه های امام برای تمامی سطوح حوزه مساعدت فرموده هر طور که صلاح می دانید این تأکید و این سفارش را داشته باشید. مؤسسه در کنار این فعالیت ها اقدام به برگزاری کنگره ها و نشست هایی کرده است. انشاء الله در خرداد 86 همزمان با سالگرد رحلت امام، همایش بزرگ قلمرو دین و کرامت انسان با حضور اندیشه مندان داخلی و خارجی برگزار خواهد شد.
جمعی که خدمت شما هستیم، تعدادی از دانش پژوهان دوره های تخصصی مؤسسه و دوره های فراگیر هستند. اینک تقاضا دارم بنده و عزیزان را با بیانات خودتان مستفیض بفرمایید.
سخنان حضرت آیت الله جوادی
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین و الصلاة و السلام علی سیدنا و نبینا سیّدالمرسلین سیّما خاتمهم و افضلهم محمد و اهل بیته الاطیبن الانجبین سیّما بقیة الله فی العالمین بهم یتولا و باعدائهم نتبرء من الله
در آستانه عید با برکت غدیر قرار داریم، این عید را به پیشگاه ولی عصر ارواحنا فداه و عموم علاقه مندان به قرآن و عترت و شما علماء و فضلاء و پژوهشگران تبریک عرض می کنم. گزارش جامع و امیدبخش مسئول محترم مؤسسه قم راجع به این بخش از مؤسسه را همه ما شنیدیم و بسیار هم خوشحال شدیم. از ذات اقدس الله مسألت می کنیم خدماتی که تاکنون مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام رضوان الله تعالی علیه و این بخش از مؤسسه انجام داده اند به احسن وجه بپذیرد، و توفیق شما اساتید و پژوهشگران و دانش پژوهان این بخش را هم از ذات باری تعالی مسألت می کنیم. آنچه در ایام عید غدیر درباره امام راحل که از برجسته ترین شاگردان این مکتب
حضورج. 60صفحه 190
است می توان گفت این است که آثار علی بن ابی طالب(ع) را ما، در این شاگرد برومندش ملاحظه کنیم. یک بیان نورانی از خود حضرت امیرالمؤمین سلام الله علیه است و یک روش عملی از امام راحل:
بیان نورانی حضرت امیر (سلام الله علیه) این است که جمال علم به نشر آن است. «جمال العلم نشره و ثمرته عمله و صیانته وضعه فی موضعه» علمی اثر دارد که زیبا باشد، زیبایی علم در منتشر کردن او، عمل کردن به او و سپردن او به اهلش است. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام بخشی از این جوانب را به عهده دارد و باید منتشر کند؛ باید همه ما بکوشیم که به این علم عمل کنیم و این علم را به اهل آن بسپاریم. این یک بیان امیرالمؤمنین(ع). بیان دیگر حضرت امیر این است: «جمال العالم عمله بعلمه» علم وقتی زیباست که گسترش پیدا کند؛ وقتی برهان خود را نشان داد، زیبایی را همراه دارد؛ اما عالم وقتی زیباست که به علم خود عمل کند: «جمال العالم عمله بعلمه». مطلب دیگر اینکه علم خود به خود زیبا نمی شود، علم خود به خود حرکت نمی کند، علم فرسودگی دارد، کهنگی دارد، باید آن را نو کرد، باید آن را زنده نگه داشت. مهمترین عاملی که علم را از فرسودگی نجات می دهد و آن را زنده نگه می دارد و ثمربخش می کند، ایمان است، تنها مراکز عبادی نیست که «انما یعمر مساجد الله من آمن بالله» بلکه مراکز حوزوی و دانشگاهی هم به این شرح است. در بیانی نورانی حضرت امیر در نهج آمده است: «بالایمان یعمر العلم» مگر آدمی که حوزه یا دانشگاه رفته است، اگر ایمان نداشته باشد توانایی دارد که علم را آباد کند؟! او علم فروش است، پیشه ور است. آن بزرگوار فرمود به فکر اندیشه مباش، چون اندیشه همچون بیشه ای است که در آن دو صد گرگ و یکی میش است. و من از اندیشه دل کندم. علم یک ابزار است که فرمود بالایمان یعمر العلم، با ایمان است که علم زنده می شود. این گوشه ای از سخنان وجود مبارک حضرت امیر (سلام الله علیه) بود که به مناسبت غدیر مطرح شد.
اما بخش دوم که مربوط به امام است: اینکه این بزرگوار (حجت الاسلام و المسلمین عبداللهی) پیشنهاد کردند این باید در متون درسی بیاید، پیشنهاد خوبی است؛ مرحوم شهید اول و شهید دوم اهتمام برای دین کردند و برای دین شهید شدند و اجر شهادتشان را حوزه های علمیه
حضورج. 60صفحه 191
دادند (آنها برای دین شهید شدند)، حوزه های علمیه [که] پاسدار خون شهدا بودند آمدند کتابهای آنها را متن درسی قرار دادند، همه اساتید برای شاگردانشان اینها را گفتند، همه شاگردان برای نسل بعدی اینها را تدریس کردند. اینطور هم نیست که همتای لمعه نباشد و یا معادل شرح لمعه نباشد شاید قوی تر هم باشد و یا معادل باشد اما آنها با خون بهای شهادت این کتابها را نوشتند، این طور نبود که هیچ کتابی همپا و همتای آن نباشد، بلکه این قدردانی حوزه های علمیه از آنها است. امام رحمة الله علیه کار بزرگی کرد، در مراسم ماتم حضرت امام در مسجد اعظم عرض شد که امام کاری کرد که تاکنون علما نکرده بودند، بسیاری از علما رابطه فقها و توده مردم را رابطه حدیثی می دانند، محدثان صدر اول اینچنین بودند. کم کم این روال رشد کرد اما اخباریها روی کار آمدند، آنها هم آن روال گذشته را دنبال کردند، آنها گفتند رابطه فقها با توده مردم رابطه محدّث است و مستمع! اینها احادیثی نقل می کنند، احادیثی ترجمه می کنند و مردم به آن عمل می کنند. بعد از آن مرحوم آقا وحید بهبهانی با هم فکری اصولیون معتدل رابطه فقها با مردم را رابطه مرجع و مقلد کردند. اینها شدند مجتهد و مردم شدند مقلّد. اما امام راحل آمد رابطه توده مردم با فقیه را رابطه امامت و امت کرد! این کجا و آنها کجا؟ این در کتاب «بنیان مرصوص» آمده است. کار امام در تحول فکری و فرهنگی حوزه و دانشگاه این بود که رابطه امامت است و امت یعنی در آن مسائل معنوی هست، مسائل اخلاقی هست، مسائل اجتماعی هست، مسائل سیاسی هست. مؤسسه و پژوهشکده باید امامت را منتشر کند، اگر این پژوهشکده موفق شد یا امت خوبی تربیت کند یا امام معتدلی، این مهم است! مگر ما پژوهشکده کم داریم، حدود سیصد پژوهشکده و پژوهشگاه داریم. آن عنصر محوری مؤسسه، پرورش امت خوب و امام است. یا در حدی باشند که بتوانند حوزه خاصی را رهبری کنند یا اگر به آن حد نرسیدند، گوش به فرمان رهبر باشند. ما تا بتوانیم از خدا بخواهیم امام بشویم.بعضی وقت انسان امام کل می شود، مثل امام راحل که مملکت و جهانی را منقلب کرد یا کسی ممکن است امام روستای خود بشود، امام شهر خود بشود، امام محله خود بشود، اما رابطه باید رابطه امامت باشد! این راه را
حضورج. 60صفحه 192
قرآن نقل کرده است. دیگران که به این راه آشنا نبودند، دچار اختلاف قرائت شدند. خداوند در قرآن می فرماید: مردان الهی در راز و نیاز خود با خدای سبحان عرض می کنند که «ربنا هب لنا من ازواجنا و زریاتنا قرة اعین و اجعلنا للمتقین اماماً» این دعای مردان الهی است که اگر مثلاً در روستا هستیم مردم به ما اقتدا کنند نه در نماز جمعه و جماعت، این گوشه ای از کار است در همه امور سیاسی، فرهنگی و اجتماعی رهبرشان باشیم. چرا ما باید دنباله رو باشیم، عده زیادی به دنبال ما بیایند! و ما هم فخر نکنیم که امام داریم بلکه امام باشیم. در آیه شریفه می فرماید ما را برای متقین امام قرار ده! درک این معنا قبل از انقلاب برای خیلی میسور نبود و قرائت را عوض می کردند و این طور قرائت کردند: «واجعل لنا من المتقین اماماً» اگر نشد رهبری عده ای را به عهده بگیریم لااقل راهرو و پیرو خوبی باشیم. امام راحل این کار را می کرد و ما هم می توانیم و این هزینه دارد. مسأله دیگر این که [مؤسسه] نشر آثار امام بداند اگر خود ایشان در نجف می ماند همین راه را ادامه می داد، اهل قلم بود، به تألیف آثار می پرداخت ـ کما اینکه ایشان نوشته های عربی و فارسی فراوان دارد ـ خودشان به شرح آثار خود می پرداختند. شرح این نیست که ما آثار یک عارف واصل را روی کاغذ بیاوریم، این شرح کار او نیست، شرح کار او عمل است، همان طور که حکیم سنایی فرمود: که از علم به ایمان است و از گوش به آغوش! عمل است که شارح متن است، یعنی آن را به مرحله عمل درآوردن! امام این کار را کرد. امام یک حرفی زد و با زندان و تبعید و آوارگی و مبارزه این حرف را شرح کرد. مؤسسه تنظیم و نشر آثار باید امامت را منتشر کند! سعی کنید انشاء الله یا امام شوید یا امت خوبی برای امام باشید. از این دو راه آدم بگذرد می شود پژوهشگاههای دیگر و کار علمی و این ثواب خودش را دارد. در غیر نماز و در نماز اگر گفتیم: «واجعلنا للمتقین اماماً» این اطمینان را داشته باشیم که ما می توانیم به این مرحله برسیم. اگر علمی کسب کردیم آن را عمل کنیم و آن را منتشر کنیم، این راه، راه امام است؛ اگر کسی علمی کسب کند و به آن عمل نکند و آن را منتشر نکند این کافر آن علم است. اگر حوزه و دانشگاه به سمت امامت پروری حرکت کند، یک مرحله به پیش است، جامعه هم به سمت امت پروری حرکت
حضورج. 60صفحه 193
می کند، آن وقت نه به بیراهه می رویم، نه فریب می خوریم، نه کسی را فریب می دهیم.
اینجاست که گفته اند:
در عاشقـی آنجا که مرا حال مرا فهم در بندگی آنجا که مرا حلقه مرا گوش
امام با تمام هستی اش گفته های خود را شرح کرده است. این بزرگوار از جریان نامه امام اسم بردند، من یادم نبود، ولی آن روزی که هیأت اعزامی از شوروی سابق برگشت و گزارش می داد دیدم که پسر پیامبر خیلی خوشحال است. این چه قدرتی است، مگر می شود کرملین را دعوت به قرآن و دین کرد. آنجا هر چه می آمد بوی کفر بود. این قدرت را با آن نامه و پیام خواهید فهمید. جناب گورباچف خیال می کرد که این نامه را هیأت ایرانی تسلیم می کند، بعد فهمید که اینجا جای تعلیم پیام است نه تسلیم پیام. آن بزرگواری که عهده دار ترجمان این پیام بود و رشته تخصصی اش در همین علوم بود سؤال می کرد که منظور چیست تا بفهمد و به جناب گورباچف منتقل کند. مگر کسی به امام گفته بود که این کار را انجام دهد! مگر با کسی مشورت کرده بود این می شود امام. ذات اقدس الله فرموده که شما کار را انجام بدهید، ما شرح صدر را به شما عنایت می کنیم!
حضرت رسول(ص) در اواخر عمر مبارکشان نامه ای برای امپراتوری ایران نوشت، نامه ای برای امپراتوری روم نوشت، این بزرگوار هم گرچه برای غرب نامه ننوشت ولی در همان نامه ای که برای شرق مرقوم فرمودند بسیاری از مطالبی را که مربوط به هدایت غرب بود، بیان کردند. الآن هم این جوری است، حوزه و دانشگاه برای خود وظیفه ای دارد اما انشاء الله مؤسسه محترم تنظیم و نشر آثار امام به این سمت و سو حرکت کند که از مسأله امامت امت نگذرد یا امام یا امت خوب بودن را ترویج کند. من مجدداً مقدم مسئولین بزرگوار مؤسسه و اساتید محترم پژوهشکده آثار امام و شما پژوهشگران عزیز را گرامی می دارم. خداوند به همه شما سعادت دنیا و آخرت مرحمت کند.
در پایان مراسم به 18 نفر از دانش پژوهان ممتاز دوره های آموزشی جوایزی به دست آیت الله جوادی اعطا گردید.
حضورج. 60صفحه 194