احتمال تأثیر
لزوم احتمال تأثیر
احتمال تأثیر امر و نهی را بدهید، پس اگر بداند یا اطمینان پیدا کند که تأثیر ندارد، واجب نخواهد بود.(195)
* * *
حکم گمان بر عدم تأثیر
گمان به بی تأثیری هر چند قوی باشد، موجب سقوط وجوب نیست، پس هرگاه احتمال قابل اعتنا پیش عقلا در بین باشد، واجب است.(196)
* * *
احتمال وجوب در صورت تأثیر
اگر دو شاهد عادل (بیّنه) گواهی بر بی تأثیری دادند، با وجود احتمال تأثیر، ظاهر این است که وجوب ساقط نمی شود.(197)
* * *
کتابامر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 119
وجوب نصیحت در صورت تأثیر
اگر بداند که انکار و امر و نهی جز با همراهی، خواهش و موعظه، تأثیر ندارد، ظاهر وجوب انکار به این نحو است، و اگر بداند تنها نصیحت و خواهش تأثیر دارد نه امر و نهی، وجوب آن دو دور نیست.(198)
* * *
رعایت اهم و مهم در موارد
اگر شخصی مرتکب دو حرام شود یا دو واجب را ترک کند و بداند که امر نسبت به هر دو مؤثر نیست، ولی احتمال تأثیر نسبت به یکی از آن دو به طور مشخص وجود داشته باشد، امر نسبت به آن یکی نه دیگری واجب است؛ و اگر احتمال تأثیر در مورد یکی از آن دو به طور غیر مشخص باشد، رعایت مورد اهم واجب است، مثلاً اگر کسی نماز و روزه را ترک می کند و بداند که امر به نماز در مورد این شخص مؤثر نیست، ولی امر به روزه مؤثر است، امر به روزه واجب است، و اگر احتمال تأثیر نسبت به یکی از آن دو می دهد، امر به نماز واجب است (چون مهمتر است) و اگر هر دو یکسان هستند و یکی مهمتر از دیگری نیست بین آن دو، مخیر است؛ بلکه می توان به یکی از آن دو به صورت اجمال امر کند، اگر احتمال تأثیر در این نوع امر کردن وجود داشته باشد.(199)
* * *
تکرار در صورت احتمال تأثیر
اگر بداند یا احتمال دهد که امر و نهی او با تکرار اثر می کند، تکرار واجب است.(200)
کتابامر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 120
حکم احتمال تأثیر علنی
اگر بداند یا احتمال دهد که انکار در حضور مردم نه در تنهایی، مؤثر است، پس اگر مرتکب منکر، آشکارا اقدام به چنین عملی کرده باشد، انکار در حضور مردم جایز و واجب است و اگر آشکارا مرتکب نشده در جواز، بلکه در وجوب آن اشکال است.(201)
* * *
حکم تأثیر در صورت اجازه به انجام خلاف
اگر بداند امر و نهی در صورتی مؤثر است که به او اجازه ترک واجب دیگری یا ارتکاب حرام دیگری را بدهد، اگر مورد اجازه اهمیت داشته باشد، در جایز نبودن اجازه اشکالی نیست و وجوب (امر و نهی) هم ساقط خواهد شد؛ و اگر مورد اجازه با مورد امر و نهی از نظر اهمیت و ملاک مساوی باشند، باز هم امر و نهی واجب نیست، بلی اگر امر و نهی مهمتر از مورد اجازه باشد و اهمیت به اندازه ای باشد که شارع هیچ گاه راضی به مخالفت با آن نیست، مانند کشتن نفس محترمه، در این صورت اجازه واجب است؛ ولی اگر اهمیت به این اندازه نباشد، وجوب اجازه جای تأمل دارد هر چند در مورد اهمیت، وجوب اجازه بی وجه نیست.(202)
* * *
حکم احتمال تأثیر در آینده
اگر بداند که انکار او در زمان حاضر بی تأثیر است، ولی بداند یا احتمال دهد که امر الآن نسبت به آینده مؤثر است، امر و نهی واجب است؛ و همچنین اگر بداند نهی او از شراب خوردن نسبت به جام معین بی اثر است، اما نهی او در نخوردن شراب در آینده به طور کلی یا تا حدودی مؤثر است، نهی واجب است.(203)
کتابامر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 121
حکم احتمال تأثیر در شخص سوم
اگر بداند امر و نهی او نسبت به مرتکب حرام و یا تارک واجب مؤثر نیست، ولی نسبت به دیگری اثر دارد، اگر خطاب خود را متوجه او نکند در این صورت واجب است خطاب را به انگیزۀ تأثیر در نفر دوم، متوجه شخص اول کند.(204)
* * *
امر به دیگری برای امر و نهی
اگر بداند که امر فرد خاصی در او مؤثر است و امر خود او اثر ندارد، واجب است به آن شخص امر کند تا او را امر به معروف و نهی از منکر کند، البته اگر شرایط برای شخص دوم قرار فراهم باشد.(205)
* * *
تأثیر نهی در جلوگیری
اگر بداند که شخصی تصمیم به ارتکاب حرام دارد و احتمال می دهد نهی او در وی تأثیر داشته باشد، نهی واجب است.(206)
* * *
حکم توقف امر و نهی بر انجام حرام
اگر تأثیر امر و نهی متوقف برای ارتکاب حرام یا ترک واجبی باشد، امر و نهی واجب نیست و وجوب ساقط است، مگر اینکه از مواردی باشد که شارع به هیچ وجه به مخالفت آن راضی نیست، مانند کشتن نفس محترمه؛ و از آن طرف آنچه امر و نهی بر آن توقف دارد، در این درجه از اهمیت نباشد. پس، اگر جلوگیری از قتل نفس متوقف بر وارد شدن در خانۀ غصبی و مانند آن باشد،
کتابامر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 122
واجب است.(207)
* * *
امر و نهی به خلاف در صورت تأثیر به صلاح
اگر شخص به گونه ای است که اگر او را نهی از منکر کنند، بر کار خود پافشاری می ورزد، ولی اگر او را امر به منکر کنند، ترک خواهد کرد، امر کردن واجب است، اگر محذور دیگری وجود نداشته باشد؛ و در معروف نیز چنین است.(208)
* * *
وجوب امر و نهی و احتمال کم شدن معصیت
اگر بداند یا احتمال دهد امر و نهی در کم کردن معصیت نه از بین بردن آن مؤثر است، امر و نهی واجب است؛ بلکه اگر در تبدیل مهمتر به مهم تأثیر داشته باشد، دور نیست واجب باشد؛ بلکه اگر مهمتر در درجه ای از اهمیت باشد که مولی هیچ گاه راضی به انجام آن نیست، در وجوب اشکالی نیست.(209)
* * *
حکم تأثیر در ترک مخالفت قطعی
اگر احتمال دهد که انکار او در ترک مخالفت قطعی نسبت به اطراف علم اجمالی نه در موافقت قطعی، مؤثر است، انکار واجب است.(210)
کتابامر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 123
حکم تأثیر نهی در انجام اطراف علم اجمالی
اگر بداند که نهی او در ترک حرامی که حرام بودن آن روشن است، مؤثر است هر چند باعث ارتکاب بعض اطراف علم اجمالی در مورد حرام می شود، در این صورت نهی واجب است، مگر اینکه حرام اجمالی به نحوی باشد که مولی به هیچ وجه راضی به انجام آن نیست و حرام تفصیلی در این حد نباشد، و آیا می توان گفت اهمیت به هرگونه که باشد موجب وجوب نهی خواهد شد؟ در این نظر اشکال است.(211)
* * *
حکم احتمال تأثیر و عدم تأثیر
اگر هم احتمال تأثیر و هم احتمال تأثیر خلاف بدهد، ظاهر آن است که امر و نهی واجب نیست.(212)
* * *
حکم نهی در صورت احتمال تأخیر
اگر احتمال دهد نهی در تأخیر وقوع منکر و عقب افتادن آن مؤثر است، پس اگر احتمال دهد در آینده توانایی انجام ندارد، نهی واجب است و اگر این احتمال وجود ندارد، بنابر احتیاط نهی واجب است؛ بلکه وجوب دور نیست.(213)
* * *
وجوب کفایی نهی از منکر
اگر دو نفر می دانند که انکار یکی از آن دو تأثیر دارد، بر هر دو انکار واجب است، و اگر یکی از آن دو انکار کرد، مؤثر واقع شد، از دیگری ساقط خواهد شد وگرنه بر او واجب است.(214)
کتابامر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 124
حکم تعارض در انکار
اگر بدانند که انکار یکی از آن دو [در ترک] مؤثر است و انکار دیگری در اصرار بر گناه تأثیر دارد، انکار بر هیچ یک واجب نیست.(215)
* * *
تأثیر اعتراض دسته جمعی
آن مردمی را که دارند حیثیت اسلام را از بین می برند، حقوق ضعفا را پایمال می کنند و... باید نهی از منکر کرد. اگر یک اعتراض دسته جمعی به ظلمه، که خلافی مرتکب می شوند، یا جنایتی می کنند، بشود، اگر چند هزار تلگراف از همۀ بلاد اسلامی به آنها بشود که این کار خلاف را انجام ندهید، یقیناً دست برمی دارند. وقتی که برخلاف حیثیت اسلام و مصالح مردم کاری انجام دادند، نطقی ایراد کردند، اگر از سراسر کشور، از تمام قراء و قصبات، از آنان استنکار شود، زود عقب نشینی می کنند. خیال می کنید، می توانند عقب نشینی نکنند؟ هرگز نمی توانند. من آنها را می شناسم. من می دانم که چکاره اند! خیلی هم ترسو هستند! خیلی زود عقب نشینی می کنند. لیکن وقتی که دیدند ما از آنها بی عرضه تریم، جولان می دهند.(216)
* * *
تأثیر اعتراض علما و طلاب
آقا به هوش بیایید؛ نجف را بیدار کنید. اعتراض کنید. اگر صدتا تلگراف از نجف برود که با کمال ادب، آقای کذا و کذا ـ «اعلیٰ کذا» ـ با کمال ادب برود که آقا این گرسنه ها را سیر کنید؛ این مقدار خرجی که برای این امور می خواهی بکنی خرج این ملت بیچارۀ گرسنه
کتابامر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 125
بکن؛ خرج این ورشکسته های بیچاره بکن که بعضی شان فرار کردند از ایران؛ در همین جا هستند، در نمی دانم جاهای دیگر هم بعضی. اگر یکصدتا تلگراف از اینجا، از علمای اینجا، از فضلای اینجا، از طلاب اینجا برود، احتمال تأثیر دارد لکن کو که یک همچو چیزی بشود؟ اگر اعتراض نکنند که چرا اعتراض می کنید خیلی ما متشکر هستیم! ما تکلیف نداریم واقعاً؟! ما باید به حال این ملت بنشینیم نگاه کنیم هر چه سر ملت می آید؟! همان برویم حرم حضرت امیر و یک دعایی بکنیم؛ همین مقدار کافی است برای ما؟! یا مایی که داریم در پناه اسلام و با بودجۀ اسلام، این بودجه ای که یک جزئی جزئی اش را به ما می دهند مع ذلک با بودجۀ اسلام داریم زندگی می کنیم، برای اسلام یک قدم نباید برداریم؟(217)
1/4/50
* * *
تأثیر اعلام خلافها
اگر اعتراض بشود، خواهش بشود، تمنا بشود، به ممالک دیگر اسلام، به اینهایی که می خواهند در این جشن زهرماری شرکت کنند و در خون ملت ایران شرکت کنند، به اینها نوشته بشود که آقا نروید در این جشن؛ این جشنْ جشن کثیفی است، نروید در این جشن، شاید تأثیر بکند. به این ممالک اسلامی بگویید که نروید در این جشنی که اسرائیل دارد بساط جشنش را بپا می کند و درست می کند. کارشناسهای اسرائیل در اطراف شیراز دارند بساط جشن را درست می کنند. در این جشنی که کارشناسهای اسرائیل دارند این عمل را می کنند، نروید.(218)
1/4/50
کتابامر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 126
تأثیر در صورت اتفاق علما
اگر امروز علمای ایران، قم، مشهد، تبریز، اصفهان، سایر اَرْجاء مملکت، اگر چنانچه اعتراض کنند به این مطلب و به این کثافتکاریهایی که اینها دارند می کنند، این جنایتکاریهایی که اینها دارند می کنند، این عیاشیهایی که اینها می خواهند راه بیندازند و مملکت را به باد فنا بدهند، ملت را به باد فنا بدهند برای شهوات نفسانی خودشان، اگر اینها اعتراض بکنند، اعتراض دسته جمعی بکنند، شک نکنید که تأثیر می کند.(219)
1/4/50
* * *
س ـ [در شرایط امروز وظیفۀ ما نسبت به امر به معروف افرادی ناشناس که نمی دانیم اثر دارد یا نه، چیست؟]
ج ـ در فرض احتمال اثر و اجتماع سایر شرایط واجب است.(220)
* * *
س ـ [اینجانب پدری دارم که خوش اخلاق نیست و مغرور و خودپرور می باشد. در حق خانوادۀ خود ظلم روا می دارد و من از وقتی که به تکلیف رسیده ام در حال مبارزه با پدرم هستم، اگر جوابش را همان موقع در حضور دیگران بدهم که کار نادرست و ناشایست انجام داده ام و اگر تنها با پدرم صحبت نمایم، حرفم را قبول نمی کند و می گوید: در مقابل پدرت درشتی نکن، خلاصه نمی دانم چه کنم؟ آیا شما صلاح می دانید که من این صحبتها را بنمایم یا نه؟]
کتابامر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 127
ج ـ حفظ احترام والدین و مراعات ادب در صحبت با آنان لازم است و در موارد لزوم امر به معروف و نهی از منکر، اگر مأیوس از تأثیر باشید، تکلیف ساقط است.(221)
* * *
کتابامر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 128
- )) مراد، جشن 2 هزار و پانصد سالۀ شاهنشاهی است.
- )) مراد، جشن 2 هزار و پانصد سالۀ شاهنشاهی است.