فاطمه زهرا(علیهاالسلام)
در اندیشۀ امام خمینی
محمدتقی دیاری بیدگلی
(استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه قم)
چکیده
امام خمینی ـ قدس سرّه الشریف ـ از جمله نوابغ و شخصیت های علمی برجسته دوران معاصرند که نهضتی شکوهمند و انقلابی بزرگ بر پایه ی آموزه های دینی و باورهای الهی بنیان نهادند و همواره سیرۀ قولی و فعلی اهل بیت(ع) به ویژه فاطمۀ زهرا ـ سلام الله علیهما ـ را الگوی خود قرار داده و در گفتار و کردار خود تلاش نموده تا چهرۀ تابناک و والای فاطمه(س) را به ویژه از بعد سیر و سلوک معنوی و سیاسی معرّفی نموده اند؛ مهمترین محورهای سخنان و آرای معظم له ـ که در این نوشتار به اختصار مطرح شده ـ عبارتند از: نام های فاطمه به ویژه محدثه بودن ایشان، شرافت و فضیلت ویژه ی فاطمه، ساده زیستی فاطمه، خطبه های فاطمه، صحیفه فاطمیه، دشمن ستیزی فرزندان معنوی فاطمه و نیز روز زن و ضرورت الگوگیری از فاطمه(س).
کلید واژه ها: فاطمۀ زهرا(س)، امام خمینی، تاریخ تشیع، سیره و فضایل اهل بیت(ع)، صحیفۀ فاطمیه.
مقدمه
امام خمینی شخصیتی است از سلالۀ فاطمه زهرا(علیها السلام)، اندیشه مندی است که هم در
حضورج. 60صفحه 10
بعد علمی، از سیرۀ قولی و مکتب نورانی فاطمه(س) درس آموخته و هم در سیر و سلوک معنوی و سیاسی از سیرۀ عملی او الهام گرفته و حقیقتاً در راه او و فرزندان پاکش گام نهاده و بر این اساس، نهضتی شکوهمند و الهی برپا کرده و در گفتار و کردار خود سخت کوشیده است تا اهل بیت پیامبر اکرم(ص) را الگوی خود قرار دهد و جایگاه والای فاطمه زهرا(س) را در همۀ ابعاد وجودی اش به جامعۀ انسانی بشناساند. در این نوشتار به اختصار به تبیین دیدگاههای وی دربارۀ شخصیت و منزلت فاطمه(س) پرداخته شده است. سرفصل های اصلی مقاله برگرفته از سخنان امام خمینی است که در دوران پرفراز و نشیب انقلاب اسلامی به مناسبت های گوناگون به ویژه روز زن ـ که مصادف است با سالروز ولادت فاطمه(س) و نیز میلاد بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران ـ ایراد شده است.
1. نام های فاطمه(س)
فاطمه زهرا(س) نامهای بسیاری داشت؛ نام گذاری فاطمه زهرا(س) از طرف خداوند متعال انجام گرفته است.1 امام صادق(ع) می فرماید:
برای فاطمه، نه نام نزد خداوند بزرگ است: فاطمه2، صدیقه3، مبارکه4، طاهره5، زکیه6، راضیه7، مرضیه8، محدَّثه9 و زهراء10 ... . 11
هر یک از نامهای حضرت، جلوه ای از ویژگی ها و صفات عالی انسانی اوست. امام خمینی در سخنان خود از برخی از نام ها و القاب فاطمه، از جمله فاطمه، زهرا، مرضیه، طاهره و کوثر نام
حضورج. 60صفحه 11
برده و گاهی نیز به صورت ترکیبی از دو نام نظیر صدیقه طاهره، فاطمه زهرا، یا زهرای مرضیه یاد کرده است. در یک مورد نیز بدون آنکه از نامی خاصّ یاد کند، با توجه به روایتی معتبر، بزرگترین فضیلت فاطمه را رفت و آمد و نزول مقام جبرئیل (روح اعظم) به طور مکرّر بر روی دانسته است.12 گفته اند پس از رحلت پیامبر(ص) روزها بر فاطمه(س) به سختی می گذشت، لذا جبرئیل به امر خداوند بر آن حضرت نازل می شد و برای آن از رویدادهای آینده سخن می گفت. از این رو، فاطمه را «محدَّثه» نامیده اند.
عن ابی عبدالله(ع) قال:
انما سمیت فاطمة، محدَّثه، لان الملائکة کانت تهبط من السماء فتنادیها کما تنادی مریم بنت عمران. فتقول: یا فاطمةُ ان الله اصطفاک و طهّرک و اصطفاک علی نساءالعالمین. یا فاطمة اقنتی لربک و اسجدی وارکعی مع الراکعین فتحدثهم و یحدثونها، فقالت لهم ذات لیلة: ألیست المفضلّة علی نساء العالمین مریم بنت عمران؟ فقالوا: ان مریم کانت سیدة نساء عالمیها و ان الله عزوجل جعلک سیدة نساء عالمک و عالمها و سیدة نساء الاولین و الآخرین. 13
امام صادق(ع) فرمودند: فاطمه(س) را «محدَّثه» گویند، چون فرشتگان از آسمان به پایین می آمدند و همانگونه که با حضرت مریم دختر عمران سخن می گفتند، با حضرت زهرا(س) نیز سخن می گفتند، فرشتگان به حضرت زهرا(س) گویند: ای فاطمه!، خداوند تو را برگزید و پاکیزه گرداند و تو را بر زنان جهانیان برتری داد. ای فاطمه! مطیع پروردگار باش و به همراه رکوع کنندگان (نمازگزاران)، سجده و رکوع کن. حضرت فاطمه(س) با فرشتگان سخن می گفت و فرشتگان نیز با او سخن می گفتند. شبی حضرت فاطمه(س)، از فرشتگان پرسید: آیا برترین زن عالم، حضرت مریم دختر عمران نیست؟ فرشتگان عرضه داشتند: حضرت مریم، سرور زنان زمان خود بود، اما خداوند تو را برترین زن جهان قرار داده است. هم در زمان خودت و هم در زمان حضرت مریم و سرور همۀ زنان از آغاز تا پایان.
از اینکه امام خمینی، در نامه هایی که خطاب به عروس خود همسر حاج احمد آقا (خانم فاطمه طباطبایی) نوشته و او را «فاطی» خوانده اند، به طور ضمنی استفاده می شود که در محاورات
حضورج. 60صفحه 12
عرفی می توان، کسانی را که به نام «فاطمه» آراسته اند، «فاطی» صدا زد. وی در پاسخ به درخواست عروس خود چنین آورده است:
فاطی که زمن نامه عرفانی خواست از مورچه ای تخت سلیمانی خواست
گویی نشنیده ما عــرفناک از آنک جبریل از او نفخه رحمانی خواست14
2. شرافت و فضیلت ویژۀ فاطمه(س)
فاطمه زهرا(س) از فضایل بسیاری برخوردار بودند؛ توانایی علمی، عصمت و پاکیزگی از گناه و خطا، برتری در صحنۀ رشد و تربیت فرزندان، شرافت در همسرداری، رعایت ادب و اخلاق در برخورد با پدر، همسر و دیگر اعضای خانواده، وفاداری و فروتنی، پاکدامنی و آراستگی، خانه داری و بردباری در برابر دشواری ها، همیاری و همدلی با پیامبر(ص) و امیرمؤمنان(ع) در میدان جهاد و سیاست، فضیلت در عرصۀ عبادت و نیایش، زهد و ایثار و پشتیبان همسر در ساحت ولایت و حکومت و نیز عدالت محوری و دفاع از حقوق انسان ها و مبارزۀ با ظلم.
حضورج. 60صفحه 13
امام خمینی فضایل بسیاری را برای حضرت زهرا(ع) برشمرده اند، از جمله کمال و جامعیّت انسانی، همطرازی با پیامبر و نیز گفت و گوی فرشتگان با وی. وی در این باره می فرماید:
تمام ابعادی که برای زن متصوّر است و برای یک انسان متصور است، در فاطمه زهرا(س) جلوه کرده و بوده است. یک زن معمولی نبوده است. یک زن روحانی، یک زن ملکوتی، یک انسان به تمام معنا انسان، تمام نسخۀ انسانیت، تمام حقیقت زن، تمام حقیقت انسان، او زن معمولی نیست. او موجود ملکوتی است که در عالم به صورت انسان ظاهر شده است. بلکه موجود الهی جبروتی در صورت یک زن ظاهر شد است... زنی که تمام خاصه های انبیاء در اوست، اگر مرد بود، نبی بود؛ زنی که اگر مرد بود، به جای رسول الله بود. 15
وی در فرازی دیگر از سخنان خود با توجه به روایتی از امام صادق(ع) بزرگترین فضیلت فاطمه را اینگونه بیان می دارد:
من راجع به حضرت صدیقه(س) خودم را قاصر می دانم که ذکری بکنم، فقط اکتفا می کنم به یک روایت که در کافی شریف است و با سند معتبر نقل شده است16 و آن روایت این است که حضرت صادق(ع) می فرماید: فاطمه(س) بعد از پدرش 75 روز زنده بودند در این دنیا، بودند و حزن و شدّت بر ایشان غلبه داشت و جبرئیل امین می آمد خدمت ایشان و به ایشان تعزیت عرض می کرد و مسائلی از آینده نقل می کرد. ظاهر روایت این است که در این 75 روز مراوده ای بوده است. یعنی، رفت و آمد جبرئیل زیاد بوده است و گمان ندارم که غیر از طبقه اول از انبیاء عظام دربارۀ کسی این طور وارد شده است که در ظرف 75 روز جبرئیل امین رفت و آمد داشته است و مسائلی را در آتیه ای که واقع می شده است، مسائلی را ذکر کرده است و آنچه که به ذریّه او می رسیده است در آتیۀ ذکر کرده است و حضرت امیر آنها را نوشته است... مسألۀ آمدن جبرئیل برای کسی یک مسألۀ ساده نیست. خیال نشود که جبرئیل برای هر کسی می آید و امکان دارد بیاید. این یک تناسب لازم است بین روح آن کسی را که جبرئیل می خواهد بیاید و مقام جبرئیل که روح اعظم است... تا تناسب مابین روح این کسی که جبرئیل می آید پیش او و بین جبرئیل که روح اعظم است، نباشد، امکان ندارد این معنا و این تناسب بین جبرئیل که روح اعظم است و انبیای درجه اول بوده است مثل رسول خدا و موسی و عیسی و ابراهیم و امثال اینها، بین همه کس نبوده است... . فقط این است که برای حضرت زهرا(س) است که آن که من دیده ام که جبرئیل به طور مکرّر در این 75 روز وارد می شده و مسائل آتیه ای که بر ذرّیه او می گذشته است، آن مسائل را می گفته است و حضرت امیر هم ثبت می کرده است... در صورت، من این شرافت و فضیلت را از
حضورج. 60صفحه 14
همۀ فضایلی که برای حضرت زهرا ذکر کرده اند ـ با اینکه آنها هم فضایل بزرگی است ـ این فضیلت را من بالاتر از همه می دانم که برای غیر انبیاء(علیهم السلام) آن هم نه همۀ انبیاء، برای طبقه بالای انبیاء(علیهم السلام) و (بعض) از اولیائی که در مرتبه آنها هست، برای کس دیگر حاصل نشده... و این از فضایلی است که از مختصات حضرت صدیقه(سلام الله علیها) است. 17
امام خمینی در تجلیل و بزرگداشت مقام فاطمه، وی را هم طراز با پیامبر(ص) دانسته می فرماید:
زنی که افتخار خاندان وحی [است] و چون خورشیدی بر تارک اسلام عزیز می درخشد، زنی که فضائل او هم طراز فضایل بی نهایت پیغمبر اکرم و خاندان عصمت و طهارت بود. زنی که هرکسی با هر بینش دربارۀ او گفتاری دارد و از عهدۀ ستایش او برنیامده که احادیثی که از خاندان وی رسیده به اندازۀ فهم مستمعان بوده و دریا را در کوزه نتوان گنجاند، و دیگران هرچه گفته اند به مقدار فهم خود بوده، نه به اندازۀ مرتبت او. 18
3. ساده زیستی فاطمه(س)
زندگی فاطمه(س) به ویژه هنگامی که با امیرمؤمنان علی(ع) ازدواج کرد، زندگی ای ساده و بی آلایش بود. پیامبر اکرم(ص) به هنگام آغاز زندگی مشترک فاطمه(س) و علی(ع) رو به امیرمؤمنان (ع) کرد و فرمود:
آیا چیزی از امکانات مالی و اقتصادی برای ازدواج در اختیار داری؟ آن حضرت پاسخ داد: پدر و مادرم فدایت باد، به خدا سوگند شرایط اقتصادی من بر شما پوشیده نیست. همۀ ثروت من در حال حاضر یک شمشیر ستم سوز است و یک زره برای جهاد و یک شتر آبکشی برای کسب و کار.
پیامبر اکرم(ص) خطاب به او فرمود:
حضورج. 60صفحه 15
علی جان! امّا در شمشیر نظرم این است که شما به او نیاز داری تا به وسیلۀ آن در راه خدا به جهاد برخیزی و دشمنان تجاوزکار خدا را بر سر جایشان بنشانی، در مورد شترت نیز نظرم این است که هم وسیلۀ کار و درآمد توست. به وسیلۀ آن، هم نخلستان را آب می دهی و برای خانواده ات هزینۀ زندگی فراهم می آوری و هم زاد و توشه سفرت را جابه جا می نمایی؛ آنگاه افزودند: امّا من دختر فرزانه ام را به ازدواج تو درخواهم آورد و در برابر این پیمان برای زندگی مشترک و به نشان صفا و صداقت اینک زره خود را بفروش و پول آن را بیاور تا ترتیب این کار را بدهم. 19
امیرمؤمنان به دستور پیامبر(ص) زره خود را حدود پانصد درهم فروخت و پول آن را تقدیم آن حضرت نمود و مقرر گردید که این پول، «مهریّه» بهترین بانوی دو جهان یعنی فاطمۀ زهرا(س) گردد.20
امیرمؤمنان(ع) از آن پس به ویژه در دوران حکومت خود ـ با وجود اینکه تمکّن مالی بسیاری داشتند، همواره، بی آلایش و ساده و به دور از تشریفات و تجمّلات، در سطح پایین ترین طبقات مردم زندگی می کردند21 و فاطمه نیز بسان همسر خویش ساده زیستی را بر زندگی پرزرق و برق دنیا ترجیح می دادند.
امام خمینی دربارۀ ساده زیستی و کوخ نشینی فاطمه(س) و برکات وجودی آن حضرت می فرماید:
ما یک کوخ چهار پنج نفری در صدر اسلام داشتیم، و آن کوخ فاطمۀ زهرا(س) است. از این کوخ ها هم محقّرتر بوده، لکن برکات این چی است؟ برکات این کوخ چند نفری، آن قدر است که عالم را پر کرده است از نورانیت و بسیار راه دارد تا انسان به آن برکات برسد. 22
در هر صورت، در زندگیش وقتی که انسان می بیند که یک پوستی بوده است ـ این طور نقل می کنند که شب ها این پوست را می انداختند و خودشان با حضرت فاطمه(س) رویش می خوابیدند و روزها همین پوست را علوفه رویش می ریختند برای شترشان و در خوراک هم کسی نمی توانست آن طور زندگی بکند... 23
از انس نقل شده که فاطمه(س) نزد رسول خدا(ص) آمده، گفت: ای رسول خدا(ص) من و پسرعمویم جز یک پوست گوسفند چیز دیگری نداریم که هم روی آن می خوابیم و هم شترمان را بر روی آن علوفه می دهیم، حضرت فرمود: دخترم صبر کن؛ همانا موسی بن عمران، ده سال با
حضورج. 60صفحه 16
همسرش زندگی کرد و جز یک عبای قطوانی ـ یعنی عبای سفید که نخ های بسیاری در حاشیه اش آویزان بود ـ نداشتند.
4. خطبه های فاطمه(س)
از حضرت فاطمه زهرا(س) در طول حیات سیاسی ـ اجتماعی خود، خطبه ها، سخنان و نیایش های زیادی به یادگار مانده که در جوامیع حدیثی نقل شده است. از جمله خطبۀ فدکیه پس از غصب فدک، خطبۀ حضرت در جمع زنان مهاجر و انصار و نیز خطبۀ وی برای آنان که حق همسرش علی(ع) را غصب کردند.25
امام خمینی، دربارۀ خطبۀ آن حضرت و نقش آن در رسوایی زمامداران باطل و آگاه سازی مردم می فرماید:
خطبۀ فاطمه زهرا(سلام الله علیها) در مقابل حکومت و قیام امیرالمؤمنین و صبر امیرالمؤمنین در مدّت بیست و چند سال و در عین حال کمک کاری به حکومت موجود و بعد هم فداکاری در راه اسلام و فداکاری دو فرزند عزیزش، امام مجتبی که یک خدمت بسیار بزرگ و دولت جابر اموی را با آن خدمت رسوا فرمود و خدمت بزرگ برادر ارجمندش حضرت سیدالشهداء، چیزهایی بود که همه می دانید و می دانیم...26
5. صحیفۀ فاطمیه
همچنانکه گذشت پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) ایّام بر فاطمه زهرا(س) به دشواری سپری می شد؛ از این رو، جبرئیل به امر خداوند بر آن حضرت نازل می شد و برای وی از حوادث آینده به ویژه آتیۀ ذرّیۀ آن حضرت، سخن می گفت. صحیفۀ فاطمیه، حاصل نزول جبرئیل بر فاطمه زهرا(س) در این مدّت 75 روز است. از سخنان پیشوایان معصوم دینی چنین استفاده می شود که مصحف فاطمه(س)، پس از رحلت رسول خدا(ص) بر وی نازل شده است. امام صادق(ع) در این باره می فرماید:
فاطمه(س) پس از پدرش تنها هفتاد و پنج روز در این جهان زندگی کرد و در طول آن مدّت،
حضورج. 60صفحه 17
غم ها و اندوه های زیاد را تحمّل نمود. جبرئیل در آن ایّام به طور مرتّب به حضور فاطمه(س) نازل می شد و او را در عزای پدر تسلیت می گفت و از مقام و جایگاهش در آن سوی جهان باخبر می ساخت و همچنین از اوضاع آیندۀ دنیا و سرنوشت بچه هایش آگاه می نمود و علی(ع) آنها را می نوشت و همه اینها مصحف فاطمه(س) را تشکیل می داد. 27
امام خمینی در این باره در عبارتی کوتاه در وصیتنامه سیاسی ـ الهی خود ضمن مباهات به این صحیفه می فرماید:
صحیفۀ فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است، از ما است.28
6. دشمن ستیزی فرزندان معنوی فاطمه(س)
امام خمینی همۀ کسانی را که سیرۀ معنوی و سیاسی به فاطمۀ زهرا(س) تأسّی نموده و راه و روش و منش او را پیروی نموده، به عنوان فرزندان معنوی کوثر فاطمه یاد کرده است. از جمله از رشادت ها و جان فشانی های رزمندگان و ایثارگران دلیر اسلام تجلیل نموده، می فرماید:
به هر حال، قلم و بیان عاجز است که... از حماسه ها و رشادت ها و خیرات و برکات فرزندان معنوی کوثر29، ...حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) سخن بگوید؛ که همه اینها از هنر اسلام است و اهل بیت و از برکات پیروی امام عاشورا سرچشمه گرفته است.30
وی در جمع روحانیون پیش از رخداد بزرگ 15 خرداد 42 ـ ضمن سخنانی از رهروان راه فاطمه در همۀ بلاد اسلامی یاد کرده، می گوید:
پیروان علی و فاطمه و اولاد روحانی و جسمانی آن بزرگواران همواره با احکام جائر مقابله کردند. ...اولاد فاطمه(سلام الله علیها) در طول تاریخ اسلام همیشه در برابر دستگاه های ظالم و جائر ایستادند و از اسلام دفاع کردند... اکنون بحمدالله اولاد فاطمه زنده اند، در قم اولاد فاطمه هستند، در مشهد اولاد فاطمه هستند، در نجف اولاد فاطمه هستند، در سایر بلاد اولاد فاطمه هستند، اینها نمی نشینند تا دولت ها هر خیانتی که خواستند بکنند و احکام قرآن را پایمال کنند؛ تا اولاد فاطمه زنده اند، اجازه نمی دهند که دشمنان به مقدسات اسلام تجاوز کنند و مقدرات مسلمین را به دست یهود و اسرائیل بسپرند. ای فاطمیین! به داد اسلام برسید.31
حضورج. 60صفحه 18
7. ضرورت الگوگیری از فاطمه(س)
شناخت فاطمه(س) و فرزندان او، صرفاً به عنوان موجوداتی آسمانی و ملکوتی و مافوق انسان نیست که نتوان به ساحت وجودی و شخصیت آنان راه یافت؛ بلکه فاطمه و ذرّیه اش به سان «انسان هایی کامل» و «الگوهایی برجسته» برای دیگر انسان ها و «حجت هایی» از ناحیۀ خداوند برای هدایت جوامع بشری و «راهنمایانی» برای زندگی این جهانی معرّفی شده اند.
امیرمؤمنان در نامه ای که خطاب به عثمان بن حنیف انصاری استاندار خود در بصره دارند، ضمن انتقاد جدّی از کارگزاران نظام اسلامی از در غلطیدن در ورطۀ اشرافی گری و دنیاپرستی و دوری از عدالت محوری و عدالت گستری و نیز ضرورت همنوایی پیشوایان اسلامی در برخورداری از مواهب زندگی مادّی، از مردم می خواهد تا وی را در عرصۀ تلاش و معنویت و پاکدامنی و تقوا و درست کاری یاری کنند؛ گرچه از تأسّی به سیرۀ عملی وی در زهد و ساده زیستی، ناتوانند.32
امام خمینی با الهام گیری از سیره و سنّت معصومان(علیهم السلام) و نیز فاطمه زهرا(س) بارها بر این موضوع تأکید ورزیده و آنان را به عنوان الگو و مقتدا در رشد و تعالی معنوی، زهد و ساده زیستی، درگیری و دشمن ستیزی، تربیت و ساختن نسلی با معنویت و تقوا و دانش به همۀ ما به
حضورج. 60صفحه 19
ویژه زنان با ایمان شناسانده اند. در این باره، سخنان بسیاری از وی نقل شده که در اینجا به دو فراز از آنها اشاره می شود:
7 / 1. ...در حفظ همۀ حیثیاتی که حیثیت بزرگ زن است، آن طوری که زن فرید، حضرت زهرا(سلام الله علیها) بود همه باید به او اقتدا کنید و کنیم و همه باید دستورمان را از اسلام به وسیلۀ او و فرزندان او بگیریم و همان طوری که او بوده است، باشید. و در علم و تقوا کوشش کنید؛ علم به هیچ کسی انحصار ندارد، علم مال همه است، تقوا مال همه است، و کوشش برای رسیدن به علم و تقوا وظیفۀ همۀ ماست و همۀ شماست.33
7 / 2. حضرت به اندازۀ خودش که در این ظرف کوتاه مجاهده داشته است، مخاطبه داشته است، با حکومت های وقت، محاکمه می کرده است حکومت های وقت را؛ شما باید اقتدا به او بکنید تا پذیرفته باشید که این روز، روز زن است. یعنی، روز تولّد این حضرت روز زن است. زهد و تقوا و همه چیزهایی که داشته است و عفافی که او داشته است، و همه چیز، شما باید اگر پذیرا شدید، آنها را تبعیت کنید...34
8. فاطمه(س) و روز زن
روز ولادت فاطمۀ زهرا(س) را روز زن نامیده اند؛35 امام خمینی در چند سال پیاپی بدین مناسبت پیام هایی ارزشمند برای ملّت بزرگ ایران به ویژه زنان مسلمان و آزاده صادر فرمودند که در طی آن ها بارها از این نام گذاری با تکریم یاد کرده، فرمودند:
«برای زن ها کمال افتخار است که روز تولد حضرت صدّیقه را روز زن قرار داده اند، افتخار است و مسئولیت».36
نتیجه گیری
با نگاهی گذرا به برخی از سخنان امام خمینی دربارۀ فاطمه زهرا(س) می توان به نکات ذیل دست یافت:
1. گرچه فاطمه(س) نام های بسیار و برجستگی های معنوی فراوان داشته، لکن «محدثه» بودن وی، برترین فضیلت معنوی او به شمار می رود. امام خمینی در این باره می فرماید:
حضورج. 60صفحه 20
«من این شرافت و فضیلت را از همۀ فضایلی که برای حضرت زهرا(س) ذکر کرده اند ـ ...بالاتر از همه می دانم... ـ و این از فضایلی است که از مختصات حضرت صدیقه ـ سلام الله علیها ـ است.»37
2. دومین ویژگی فاطمه(س) زندگی و زیّ ساده و بی آلایش اوست. با وجود همین ساده زیستی و کوخ نشینی، برکات وجودی و نورانیت وی، آن قدر است که عالم را پر کرده است.
3. حضور فاطمه(س) در صحنه جامعه و دفاع از حاکمیت حق و مسائل سیاسی و حکومتی از جمله ویژگی های دیگر اوست که وی را در میان زنان مسلمان ممتاز ساخته است.
4. از جمله میراث فرهنگی که سبب فخر و مباهات شیعه شده، صحیفۀ فاطمیه است که از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه(س) الهام شده است.
5. فرزندان معنوی فاطمه(س)، همواره در طول تاریخ درخشان شیعه، با الهام گیری از سیرۀ آن بزرگوار، بر ضدّ دستگاههای ظلم و حکام جابر مقابله کرده اند.
6. شناخت شخصیت بی نظیر فاطمه(س) برای همۀ ما به عنوان الگوی برجسته و شایسته در همۀ عرصه های زندگی، امری ضروری و به ویژه برای بانوان و زنان مسلمان و شیعه و این که روز ولادت او به عنوان «روز زن» نامیده شده، هم افتخار است و هم مسئولیت.
حضورج. 60صفحه 21
کتابنامه:
به جز قرآن کریم.
1. احقاق الحق، قاضی نورالله حسینی مرعشی شوشتری، مع تعلیقات آیة الله المرعشی النجفی، قم، مکتبة آیة الله المرعشی، بی تا.
2. بحار الانوار، علامه محمدباقر مجلسی، دارالاحیاء الثراث العربی، افست، ط 2، 1403 هـ . ق.
3. خطابۀ فاطمه زهرا، خلیل کوه کمره ای، کتابخانه سقراط، تهران، اول، 1367 ش.
4. خطابۀ فدک، سید حسین رجایی، الهادی، قم،اول، 1376ش.
5. شرح خطبه الزهراء، محمدباقر مجلسی، تنظیم از علی رضا هزار.
6. صحیفۀ امام، مجموعه 22 جلدی رهنمودهای امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378 ش.
7. الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، پنجم، 1363 ش.
8. نهج البلاغه، صبحی صالح، انتشارات هجرت، قم، افست، 1395 ق.
پی نوشتها:
1. نام فاطمه برگرفته از نام خداوند است. ر.ک: بحارالانوار، 43 / 15 و 26 / 327.
2. جدا شده از هر گونه بدی و پلیدی یا کسی که خلایق از شناخت او ناتوانند.
3. بسیار راستگو
4. پربرکت
5. پاکیزه
6. پاک
7. خشنود
8. مورد رضایت خداوند
9. کسی که فرشتگان با او سخن می گفتند
10. درخشنده
11. بحارالانوار، 43 / 10.
12. صحیفه امام، ج 20، ص 4.
13. بحارالانوار، 14 / 206.
14.دیوان امام خمینی، رباعیات، ص 196.
15. صحیفه امام، ج 7، ص 337.
16. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، 1 / 241، حدیث 5.
17. ر.ک: صحیفه امام، ج 20، ص 6.
حضورج. 60صفحه 22
18. همان، ج 12، ص 274.
19. مجلسی، محمدباقر، شرح خطبة الزهراء، تنظیم از علی رضا هزار، ص 54 ـ 55 و 58 ـ 59 به نقل از بحار الانوار، 43 / 127 ـ 130.
20. ر.ک: همان.
21. صبحی صالح، نهج البلاغه، نامۀ 45، ص 417.
22. صحیفه امام، ج 17، ص 373.
23. همان، ج 8، ص 231.
24. ر.ک: شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق، 10 / 395 ـ 400.
25. برای آگاهی بیشتر ر.ک: کمره ای، خلیل، خطابۀ فاطمه زهرا، کتابخانه سقراط، تهران، اول، 1367 ش. انصاری، محمدباقر و رجایی، سیدحسین، خطابۀ فدک، الهادی، قم، اول، 1376ش.
خطبه های روشنگرانه حضرت فاطمه زهرا، واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت، مشهد، دوّم، 1366 ش. و حسین زنجانی، سید عزّالدین، شرح خطبۀ حضرت زهرا، ج 1 و 2، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، دوّم، 1370ش.
26. صحیفه امام، ج 16، ص 87.
27. الکافی، 1 / 241 حدیث 5؛ بحارالانوار، 26 / 41.
28. صحیفه امام، ج 21، ص 397.
29. اشاره به آیه شریفه: «إنّا أعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ» (کوثر / 1). چه اینکه بارزترین مصداق کوثر، وجود حضرت فاطمۀ زهرا(س) است.
30. صحیفه امام، ج 20، ص 198.
31. همان، ج 1، ص 164.
32. صبحی صالح، نهج البلاغه، نامۀ 45، ص 417 (... و لکن اعینونی بورع و اجتهاد و عفة و سداد).
33. صحیفه امام، ج 19، ص 184.
34. همان، ج 20، ص 6.
35. مصادف با روز بیستم جمادی الثانیه.
36. صحیفه امام، ج 20، ص 4.
37. همان، ج 20، ص 6.
حضورج. 60صفحه 23