الحدیث التاسع و العشرون
بالسّند المتّصل إلی أفضل المحدّثین و أقدمهم، محمّد بن یعقوب الکلینیّ، رضی الله عنه، عن محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن علیّ بن النّعمان، عن معاویة بن عمّار، قال سمعت أبا عبد الله، علیه السّلام، یقول کان فی وصیّة النّبیّ، صلّی الله علیه و آله و سلّم، لعلیّ، علیه السّلام، أن قال: یا علیّ، أوصیک فی نفسک بخصال، فاحفظها عنّی. ثمّ قال: اللهمّ أعنه. أمّا الأولی فالصّدق. و لا یخرجنّ من فیک کذبة أبدا. و الثّانیة، الورع. و لا تجتری علی خیانة أبدا. و الثّالثة، الخوف من الله عزّ ذکره کأنّک تراه. و الرّابعة، کثرة البکاء من خشیة الله تعالی. یبنی لک بکلّ دمعة ألف بیت فی الجنّة. و الخامسة، بذلک مالک و دمک دون دینک. و السّادسة، الأخذ بسنّتی فی صلاتی و صومی و صدقتی: أمّا الصّلاة فالخمسون رکعة، و أمّا الصّیام فثلاثة أیّام فی الشّهر: الخمیس فی أوّله و الأربعاء فی وسطه و الخمیس فی آخره، و أمّا الصّدقة فجهدک حتّی تقول قد أسرفت و لم تسرف. و علیک بصلاة اللّیل. و علیک بصلاة اللّیل، و علیک بصلاة اللّیل، و علیک بصلاة الزّوال، و علیک بصلاة الزّوال، و علیک بصلاة الزّوال، و علیک بتلاوة القرآن علی کلّ حال، و علیک برفع یدیک فی صلاتک و تقلیبهما، و علیک بالسّواک عند کلّ وضوء، و علیک بمحاسن الأخلاق فارتکبها، و مساوی الأخلاق فاجتنبها. فإن لم تفعل، فلا تلومنّ إلّا نفسک.
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 467
ترجمه «ابن عمّار گوید شنیدم از حضرت صادق، علیه السلام که می فرمود در وصیت پیغمبر، صلّی الله علیه و آله، به علی، علیه السلام، این بود که فرمود: «ای علی، سفارش می کنم تو را در جان خودت به خویهایی، نگاهدار آنها را از من.» پس از آن گفت: «خداوندا، اعانت فرما او را. اما اوّلی، راست گفتاری است. خارج نشود از دهان تو دروغی هیچگاه. و دومی پرهیزگاری است. و جرئت مکن بر خیانت هرگز. سوم، ترسناکی از خداوند است چنانچه گویی او را می بینی. چهارم گریه بسیار از ترس خداوند است. بر پا می شود برای توبه هر قطره اشکی هزار خانه در بهشت. پنجم، بخشیدن تو است مال و خونت را در راه دینت. ششم، گرفتن طریقه من است در نماز و روزه و صدقه ام: اما نماز پنجاه رکعت، اما روزه پس سه روز در ماه: پنجشنبه در اول، و چهارشنبه در وسط، و پنجشنبه در آخر آن، و اما صدقه به قدر طاقت خود تا آنکه گویی اسراف کردم و حال آنکه اسراف نکردی. و ملازم باش با نماز شب، و ملازم [باش ] با نماز شب، و ملازم باش با نماز شب. و بر تو [باد] به نماز ظهر، و بر تو باد به نماز ظهر، و بر تو باد به نماز ظهر. و بر تو باد به خواندن قرآن در هر حال. و بر تو باد به بلند نمودن دستهای خود را در نماز و برگرداندن آنها را. و بر تو باد به مسواک نمودن در نزد هر وضویی. و بر تو باد نیکوییهای اخلاق، پس آن را ارتکاب کن، و بدیهای اخلاق، پس از آنها دوری کن. پس اگر نکردی، ملامت مکن مگر خود را.» شرح «خصال» جمع «خصلت است و به معنای خوی است، چنانچه در صراح است. و بنابراین، استعمال آن در مطلق افعال و اخلاق، چنانچه در این حدیث شریف و غیر آن وارد است، مجاز است. و شاید خصلت اعمّ از خوی باشد، تا در این نحو استعمالات به طریق حقیقت باشد.
قوله: الورع، به فتح راء، و «رعة» مصدر «ورع یرع»، به کسر راء، در هر دو است، به معنای تقوی یا شدت تقوی و کمال پرهیزگاری است. و شاید از ورّعته توریعا، أی کففته اخذ شده باشد، زیرا که ورع در حقیقت کفّ نفس و نگاهداری آن است از تعدّی از حدود شرع و عقل. یا از ورّع به معنای ردّ مأخوذ باشد. یقال:
ورّعت الإبل عن الماء. إذا رددته، زیرا که نفس را ردّ می کنی از مشتهیات خود و ارتکاب آنها.
قوله: لا تجترئ از باب «افتعال» به معنای جسارت و شجاعت و کثرت اقدام
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 468
در امور است. فی الصّحاح عن أبی زید: «الجرأة مثال الجرعة الشّجاعة.» و نیز در صحاح است: الجرئ، المقدام.
قوله: فجهدک «الجهد»، بضمّ الجیم و فتحها، الطاقة و المشقّة. یقال: جهد دابّته و أجهدها. در وقتی که آن را به سیر واداشت فوق طاقتش. و «جهد» به معنای جدّیت و پافشاری نیز هست. و در این حدیث همه معانی مناسب است.
قوله علیک بصلاة الله «علیک» اسم فعل است، و استعمال می شود به معنای فعل متعدی یا به جای آن. علیکم أنفسکم، أی الزموا. و بنابراین، «باء» برای تأکید و تقویت است نه برای تعدیه. و در مجمع البحرین گفته است که اگر با «باء» متعدی شد، به معنای استمسک است . و این نحو تعبیر در فارسی نیست. و در عربی در مقام مبالغه در شأن آن امر می گویند. و شاید تعبیر قریب به آن در فارسی چنین باشد: بچسب به فلان کار. و اما ترجمه آن به مثل «بر تو باد فلان» مطابق با تعبیرات متعارفه نیست. و ما ان شاء الله بیان مناسبات حدیث شریف را در ضمن مقدمه و چند فصل می نماییم.
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 469