الحدیث العشرون
بالسّند المتّصل إلی الشّیخ الثّقة الجلیل، محمّد بن یعقوب الکلینی، قدّس سرّه، عن علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن القاسم بن محمّد، عن المنقریّ، عن سفیان بن عیینة، عن أبی عبد الله، علیه السّلام، فی قول الله تعالی: «لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُم أَحْسَنُ عَمَلًا.» قال: لیس یعنی أکثرکم عملا، و لکن أصوبکم عملا. و إنّما الإصابة خشیة الله و النّیّة الصادقة و الخشیة. ثمّ قال: الإبقاء علی العمل حتّی یخلص أشدّ من العمل. و العمل الخالص، الّذی لا ترید أن یحمدک علیه أحد إلّا الله تعالی، و النّیّة أفضل من العمل. ألا، و إنّ النّیّة هی العمل. ثمّ تلا قوله عزّ و جلّ: «قل کلّ یعمل علی شاکلته » یعنی علی نیّته. ترجمه «سفیان از حضرت صادق، علیه السّلام، نقل کند در تفسیر فرموده خدای تعالی لیبلوکم أیّکم أحسن عملا. (تا امتحان کند شما را کدامیک نیکوترید از حیث عملها.) فرمود: «قصد نکرده بیشتر شما را از حیث عمل، و لیکن درست تر شما را از حیث عمل. و جز این نیست که این درستی ترس از خدا و نیت راست است با ترس.» پس از آن گفت: «مراعات کردن عمل را تا خالص شود سخت تر از عمل است. و عمل خالص [آن است ] که نخواهی که ثنا کند تو را بر آن کس مگر خدای تعالی، و نیّت برتر از عمل است. آگاه باش، همانا نیت عمل است.» پس از آن تلاوت کرد قول خدای عزّ و جلّ را: قُلْ کُلُّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِه. (بگو هر کسی عمل می کند بر شکل خود) یعنی بر نیت خود.»
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 321
شرح «بلاء» به معنی امتحان و تجربه است. چنانچه در صحاح گوید: «بلوته بلوی، جرّبته و اختبرته. و بلاه الله بلاء، و أبلاه إبلاء حسنا. و ابتلاه، أی اختبره.» و أیّکم مفعول دوم است از برای لیبلوکم به تضمین معنای «علم»، بنا به فرموده مجلسی. و این درست نیاید. زیرا که «ایّ» استفهامیه فعل را معلّق می کند از عمل.
و صواب آن است که أیّکم أحسن عملا جمله مبتدا و خبر است، و در معنای مفعول فعل «بلوی» است. و اگر «أیّ» را موصوله بگیریم، برای کلام مرحوم مجلسی وجهی است، ولی استفهامیه بودن آن اظهر است.
و «صواب» نقیض خطا است، چنانچه جوهری گوید.
و «خشیة» دوم در بعضی از نسخ، چنانچه مجلسی فرماید، نیست . و اگر باشد احتمالاتی دارد که اظهر آن این است که «واو» به معنی «مع» باشد.
و از اسرار الصلوة شهید ثانی، رحمه الله، منقول است که النّیة الصّادقة الحسنة.
و «ابقاء بر عمل» مراعات و محافظت آن است. چنانچه جوهری گوید:
«أبقیت علی فلان. إذا أرعیت علیه و رحمته».
و «شاکلة» به معنی طریقه و شکل و ناحیه است، چنانچه در قاموس و صحاح است. فعن القاموس: «الشاکلة، الشکل، و الناحیة، و النّیة، و الطریقة.» و ما بیان آنچه شرح دادنی است در حدیث شریف در ضمن فصولی چند به رشته تحریر در می آوریم ان شاء الله.
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 322