احکام دربارۀ تقلید
س 1ـ آیا در رساله های فتوایی حضرت آیت اللهی، عباراتی مانند «لایبعد، لایخلو عن قرب، لایخلو عن وجه» مقصود فتوی است یا نه؟ و اگر بعد از فتوی تعبیر به لایترک الاحتیاط شد آیا این احتیاط واجب است؟
ج ـ تعبیرات مزبور در مقام بیان فتوی است مگر آن که قرینۀ برخلاف در بین باشد. و عبارت لایترک الاحتیاط اگر در موردی بعد از بیان فتوی ذکر شود برای بیان تاکّد حسن احتیاط است.
س 2ـ تقلید اغلب مومنین بدون تحقیق و تشخیص اعلم است، مثلا در ماه مبارک رمضان یک مُبلغی وارد دهی می شود و به مردم فتوای مرجعی را می گوید، و یا رسماً او را بین مردم معرفی می کند، مردم هم بواسطۀ حسن نیت از او قبول می کنند، آیا این گونه تقلیدها هم ثمری دارد یا خیر؟ و آیا لازم است بیدار نمودن آنها که وظیفه چیست؟ یا چون تقلید از غیر اعلم می کنند و معلوم نیست مخالف با فتوای اعلم باشد اشکال ندارد؟
ج ـ حکم شرعی باید بیان شود، لکن آگاه کردن اشخاص بالخصوص لازم نیست، و تقلید اگر از روی موازین شرعیه نباشد صحیح نیست.
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 473
دربارۀ وضو
س 3ـ اگر قبل از وقت نماز وضو بگیرد برای نماز صحیح است یا خیر؟ و در صورتی که صحیح باشد فرقی بین این که وقت نماز نزدیک باشد یا نه هست یا خیر؟
ج ـ وضو برای نماز اگر نزدیک وقت نماز باشد صحیح است و وضو قبل از وقت و بعد از وقت برای بودن بر طهارت مستحبّ است.
دربارۀ مسجد
س 4ـ گذاشتن مرده پیش از غسل و بعد از غسل در مسجد، و شستن و غسل دادن مرده در حیاط مسجد چه صورت دارد؟
ج ـ نهادن جسد میت در مسجد پیش از غسل دادن اگر موجب سرایت نجاست و مستلزم هتک مسجد نباشد مانع ندارد و بعد از غسل دادن بی اشکال است. و صحن مسجد اگر مسجد نباشد شستن و غسل دادن میت در آنجا اگر مخالف با وقف نباشد و موجب هتک نشود اشکال ندارد.
دربارۀ وقت نماز و روزه
س 5ـ شبهایی که مهتاب تا صبح هست اگر کسی یقین کند که فجر صادق طالع شده می تواند نماز صبح را بخواند یا باید صبر کند تا سفیدۀ صبح بالحس آشکار شود. و وظیفۀ او در امساک روزۀ ماه رمضان چگونه است، و در صورتی که وقت نماز از اول آشکار شدن سفیده باشد در شبهای ابر یا در شهرستانهایی که روشنایی برق به حدی زیاد است که باید خیلی صبر کرد تا سفیده آشکار شود اگر به اندازۀ ده دقیقه از اول فجر متیقن صبر کند بعد از ده دقیقه وقت نماز صبح هست یا خیر؟
ج ـ احتیاط لازم در شبهای مهتاب آن است که صبر کند تا سفیدۀ صبح در افق ظاهر شود و غلبه کند بر روشنایی مهتاب بلکه خالی از وجه نیست و این حکم در روشنی برق و شبهای ابر نیست. و در روزه احتیاط کنند در شبهای مهتاب اگرچه بعید نیست که لازم نباشد امساک قبل از آنچه که ذکر شد.
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 474
بعض مسائل نماز
س 6ـ کسی که به قصد نماز عصر مثلا مشغول نماز می شود، در بین نماز خیال می کند نماز ظهر می خواند، مقداری از نماز را با همین خیال می خواند و قبل از تمام شدن نماز یادش می آید که نمازش نماز عصر بوده و اول هم قصد نماز عصر کرده آیا نمازش صحیح است؟ و آیا اگر بعد از تمام شدن نماز یادش بیاید تکلیفش چیست؟
ج ـ نماز محکوم به صحت است، و فرقی بین اثناء و بعد از فراغ نیست.
س 7ـ اگر کسی در حال قیام شک میان یک و دو کند آیا جایز است در حال شک قراءت را تمام کند و موقع رفتن به رکوع تروّی کند یا خیر؟ و همچنین در افعال: مثلاً اگر در سجده شک کند که سجدۀ اول است یا دوم آیا جایز است در حال شک ذکر سجده را بگوید و بعد از نشستن تروی کند یا خیر؟
ج ـ از حین عروض شک باید تروّی کند و اگر بدون تروی به انتظار این که بعداً تروّی می کند تا ببیند وظیفه چیست به عمل ادامه دهد چنانچه چیزهایی که بواسطۀ آنها ممکن است یقین یا گمان به یک طرف شکّ پیدا شود از بین نمی رود عمل او در صورتی که موافق با وظیفه اش انجام گرفته باشد اشکال ندارد.
احکام نماز
س 8ـ آیا نماز جمعه در زمان غیبت واجب عینی است یا تخییری و آیا کفایت از نماز ظهر می نماید؟ و اگر کفایت نکند و محتاج به اعادۀ ظهر باشد آیا اقتدای عصر به امامی که واجب می داند جایز است آن که عصر را هم در صورت اقتدا باید اعاده کرد؟
ج ـ واجب تخییری است و احتیاط در اعادۀ ظهر استحبابی است و اقتدا به عصر می تواند بکند.
س 9ـ کسی که سجدۀ سهو به عهده اش آمده و فراموش کرده تا وارد نماز شده و در بین نماز متذکر شده تکلیفش چیست؟
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 475
ج ـ لازم است نماز را اگر فریضه است تمام کند بعد از آن بلافاصله سجده را به جا آورد.
مسائل روزه
س 10ـ اگر به گمان این که بلوغ پسر، پانزده سال شمسی است ماه رمضان را روزه نگرفت وبعد معلوم شد که قبل از ماه رمضان پانزده سال قمریش تمام بوده آیا کفاره هم لازم است یا نه؟
ج ـ کفاره واجب نیست لکن باید قضا کند.
س 11ـ بچه های بالغ یا جوانهایی که در اثر ضعف مفرط روزه گرفتن برایشان سخت است چه کنند؟
ج ـ ضعف ناشی از روزه مجوز ترک روزه نیست مگر آن که حرجی باشد و باید اکتفا به رفع ضرورت کند و قضا نماید.
بعض احکام روزه
س 12ـ کسی که در روز ماه رمضان از محل خود مسافرت می کند و قبل از ظهر همان روز مراجعت می کند چنانچه مفطری انجام نداده باشد حکمش حکم کسی است که مسافر بوده و قبل از ظهر به وطن می رسد یا این که حکم دیگری دارد؟
ج ـ با فرض عدم تناول مفطر تا بازگشت به وطن لازم است نیت روزه و امساک کند و روزه صحیح است.
س 13ـ هرگاه کسی روزۀ خود را عمداً باطل کرد اگر در روز غسل ارتماسی کند غسل او صحیح است یا خیر؟
ج ـ صحت غسل ارتماسی مشکل است، و احوط ترک است.
س 14ـ اشخاصی که معتاد به کشیدن تریاک هستند و نمی توانند ترک کنند و با این حال نمی توانند روزه بگیرند نه ادایی و نه قضایی این طور اشخاص حکم مریض را دارند که باید برای هر روز یک مد کفاره بدهد یا این که حکم دیگری را دارند؟
ج ـ روزه را واجب است بگیرد و با فرض اضطرار در کشیدن تریاک جایز است کشیدن آن در حال روزه به مقدار دفع ضرورت.
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 476
بعض احکام نماز جماعت
س 15ـ مفاد رسالۀ توضیح المسائل حضرت آیت اللهی در مورد کسی که در نماز جماعت پشت ستون ایستاده باشد این است که اگر از جلو اتصال نداشته باشد نمازش اشکال دارد، آیا در صورتی که از یکی از دو طرف اتصال داشته باشد و صف جلو را هم ببیند باز هم نمازش اشکال دارد؟
ج ـ اشکال ندارد.
س 16ـ در حال تجافی در نماز جماعت آیا ماموم می تواند ساکت بنشیند و یا باید تشهد یا تسبیح را به نحو واجب تخییری بگوید؟ و همچنین اگر تجافی را عمداً یا جهلاً یا سهواً ترک کند به نماز یا جماعتش ضرر وارد می آید یا نه؟
ج ـ ذکر و تسبیح لازم نیست ولی احوط آن است که تجافی کند و اگر نکرد جماعتش یا نمازش باطل نمی شود.
س 17ـ در سابق اجازه نمی فرمودید که نماز عیدین (فطر و قربان) به جماعت خوانده شود اخیرا شنیده شده که اجازه فرموده اید، آیا صحیح است؟
ج ـ احتیاط واجب آن است که آن را به جماعت نخوانند مگر به قصد رجاء بلی اگر فقیه عادل یا ماذون از قبل او آن را اقامه کند جماعت خواندن با او مانعی ندارد.
احکام نماز و روزه مسافر
س 18ـ کسانی که در طیاره یا قطار شغل قهوه چی دارند و گاه بگاه هم در وطن خود ده روز و بیشتر می مانند تکلیف نماز و روزۀ آنان چگونه است؟
ج ـ اگر از کارگران قطار و طیاره محسوب می شود نماز او تمام و روزه بر او واجب است ولی اگر ده روز در وطن یا در غیر وطن توقف نمایند، در سفر اول بعد از آن ده روز حکم مسافر دارند.
س 19ـ کسی که در سال دو یا سه سفر می رود که هر کدام سه یا چهار ماه طول می کشد و بقیه سال را در وطن است تکلیفش نسبت به نماز و روزه چگونه است؟
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 477
ج ـ اگر سفر شغل او نیست در سفر قصر است.
س 20ـ چوپانی که درسال نه ماه همراه گوسفندان می رود بدون آنکه در جایی ده روز بماند و سه ماه زمستان را در وطن خود بسر می برد تکلیف نماز و روزه اش چیست؟
ج ـ در حالی که اشتغال به چوپانی دارد اگر به مقدار سفر شرعی هم برود تمام است.
س 21ـ طلاب قم که در قم به قصد مدت غیر معین مانده اند اگر هفته ای یک مرتبه مسافرت کنند قصد اقامه آنها به هم می خورد یا آن که این اشخاص چون قصد مدت غیرمعین نموده اند وطن آنها محسوب می شود و نماز آنها تمام است؟
ج ـ وطن محسوب نیست و نماز آنها قصر است مگر قصد اقامه کنند.
س 22ـ آیا مراد از اعراض از وطن آن است که دیگر بناء بر ماندن دائم نداشته باشد یا آنکه به کلی قطع علاقه کند و املاک خود را بفروشد؟
ج ـ اعراض از ماندن کافی است، لازم نیست ملک خود را بفروشد.
بعض احکام نماز مسافر
س 23ـ اشخاصی که شغلشان سفر نیست بلکه مثلاً در محلی آموزگارند، و از محل سکونتشان تا محل مزبور به مقدار مسافت شرعی فاصله است و همه روزه و یا بدون توقف ده روز در آن محل، به آنجا رفت و آمد می کنند وظیفه شان نسبت به نماز و روزه چیست؟ و آیا میان نماز و روزه فرق است؟
ج ـ نمازشان قصر و روزه نمی توانند بگیرند و فرقی بین نماز و روزه نیست، لکن قضای روزۀ سال را علی الاحوط نباید از ماه رمضان سال بعد تاخیر بیندازند.
س 24ـ کسی که برای اصلاح سیمهای برق یا تلفن مابین شهرستانها استخدام شده که همه روزه باید برود در بیابانها گردش کند تا اگر سیمی خراب شده اصلاح کند و با قصد به اندازۀ مسافت یا زیادتر هم خواهد رفت نماز او قصر است یا تمام؟
ج ـ در فرض سوال سفر شغل محسوب است.
س 25ـ اشخاصی مستخدم ادارۀ خون هستند و هرروز به موجب دستور مافوق
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 478
برای خون گرفتن از افراد و خون دادن در حرکت هستند تکلیفشان در نماز و روزه چیست؟
ج ـ اگر عمل به طور دوره گردی است حکم سفر شغل را دارد، وگرنه در سفر حکم مسافر جاری است.
س 26ـ شخصی استخدام شده برای تعمیر جاده که باید هر روز برود در بیابان و خرابیها را اصلاح کند که نتیجةً به حدّ مسافت یا بیشتر هم خواهد رفت آیا نماز او قصر است یا تمام؟
ج ـ در فرض سوال نماز قصر است مگر آنکه از ابتدای حرکت قصد مسافت نداشته باشد و یا آن که مسئولیّت روزانه تعمیر جاده در چندین نقطۀ مسیر مسافت به نحو دوره گردی باشد که در این صورت نماز تمام است.
نماز مسافر
س 27ـ طلابی که مثلا در قم از شهرستانهای دیگر آمده و مشغول تحصیلند و نسبت به آیندۀ خود از نظر ماندن همیشه تصمیمی ندارند، آیا قم برای آنها وطن محسوب می شود؟ و آیا در صورتی که مصمم باشند پس از گذشت دوران تحصیل، به محل خود یا محل دیگری بروند وظیفه شان در ایام تحصیل چیست؟
ج ـ با تصمیم به مراجعت حکم مسافر بار می شود. و در صورت تردّد در بقا و اقامت اگر مدت اقامت طولانی شود بحدّی که عرفاً از اهل محل اقامت محسوب شود حکم وطن بار می شود وگرنه حکم مسافر را دارد.
س 28ـ شخصی یک شغل ثابتی در ادارات دولتی دارد، و یکی دو روز شغلش رانندگی است به این معنی که دو روز در حضر و وطن می باشد و یک روز یا دو روز در سفر به شغل رانندگی اشتغال دارد آیا در مدت مسافرت نمازش قصر است یا تمام؟
ج ـ اگر رانندگی در سفر به نحوی باشد که شغل محسوب شود نماز تمام است.
س 29ـ آموزگار در هفته ای شش روز برای آموزگاری در سفر است و یک روز به وطن بر می گردد تکلیف نماز و روزه او چیست؟
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 479
ج ـ در سفر نمازش قصر است و نباید روزه بگیرد مگر آن که بعد از ظهر از وطن بیرون رود، و در وطن نمازش تمام و باید روزه بگیرد.
س 30ـ آموزگار مامور است در مدت سه سال در قریه ای آموزگار باشد و هر شب جمعه به شهری که غیر وطن او است مسافرت می کند تکلیف نماز و روزه او چیست؟
ج ـ نمازش در غیر وطن قصر است و نباید روزه بگیرد ولی تاخیر قضای روزه هر سالی از رمضان دیگر جایز نیست به احتیاط لازم.
بعض مسائل خمس
س 31ـ هرگاه شخص مطالباتی در راس سال خمسش بعهدۀ مردم دارد و وقت پرداخت آن رسیده است، ولی به خاطر این که خجالت می کشد مطالبه نمی کند، و یا در مطالبه آن مسامحه می کند، و یا مطالبه می کند ولی بدهکار نمی پردازد تا آن که سالش می گذرد و بالاخره درسال بعد به دستش می رسد آیا این قسمت از درآمد سال سابق حساب می شود یا از درآمد سال وصول؟
ج ـ اگر با مطالبه وصول می شود بدون آنکه حرجی در بین باشد لازم است خمس آن سر سال پرداخت گردد ولو این که مطالبه و وصول نکرده باشد و اگر مطالبه بر او حرجی است و بدون آن وصول نمی شود یا آنکه با مطالبه هم فعلا وصول نمی شود چنانچه مطالبات بابت فروش اقساطی و نسیۀ مال التجاره باشد از عواید سال وصول محسوب است ولی اگر بابت قرض دادن از درآمد سال باشد هر وقت در سال بعد وصول شد باید همان موقع خمس آن را بدهد.
س 32ـ شخصی که زمینی را از ارباح مکاسب برای تجارت می خرد و همه ساله قیمت بازارش ترقی می کند و پس از گذشت چند سال می فروشد آیا پرداخت خمس قیمت فروش در ادای خمس واجب کافی است یا آن که باید حساب کند و به علاوۀ خمس قیمت فروش ارتفاع قیمت سوقی چهار پنجم ماندۀ در سال اول را در راس سال دوم بدهد و همچنین خمس ارتفاع قیمت سوقی مخمس شده را در سال سوم ... و خلاصه آن که در سال اول خمس زمین ملک ارباب خمس می شود و ترقی
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 480
قیمت سوقی آن ملک خود آنهاست و در سال دوّم معادل خمس ارتفاع سوقی بقیه، ملک ارباب خمس می شود و ترقی این هم ملک خود آنهاست و همچنین در تمام سالها ...
ج ـ در سر هر سال باید تخمیس کند و اگر نکرد در مقدار سهم حکم شریک دارد.
س 33ـ این فرع که در ارتفاع قیمت سوقی ذکر شد آیا در مورد نمای درختانی که برای کسب، کشت و یا خریداری می شود و بعد از گذشت چند سال قطع می کنند جاری است یا خیر؟
ج ـ جاری است.
احکام خمس
س 34ـ کسی که مجاز است سهم سادات را خودش بدهد چنانچه بخواهد چیزی بعنوان پیشکش و هدیه به سیّد مستحق بدهد جایز است یا خیر؟
ج ـ پیشکش از مال خودش مانع ندارد، ولی سهم سادات محسوب نیست مگر آن که قصد پرداخت و ادای خمس داشته باشد ولو آن که در ظاهر به صورت پیشکش تسلیم نماید.
س 35ـ شخصی در یک دفترچۀ بانکی دو نوع پول دارد یکی مخمس و دیگری غیر مخمس در وقت دریافت آن می خواهد آن پولی را بگیرد که خمس تعلق گرفته یا نوع دیگر را آیا به قصد معین می شود یا نه؟
ج ـ در فرض سوال با قصد تعیّن پیدا می کند.
س 36ـ در رسائل عملیۀ حضرت آیت اللهی آمده است «که هرگاه مثلا از مال مخمس یا مالی که خمس به آن تعلق نمی گیرد جنسی را بخرد نه برای آن که با عین آن و ترقی قیمتش تجارت کند. و یا مالی به ارث به کسی برسد و سپس قیمتش زیادتر شود و بفروشند این ترقی قیمت خمس ندارد» در صورتی که گاهی خلاف این از حضرت عالی نقل می شود آیا نظر مبارک تغییر کرده است؟
ج ـ در فرض سوال، ترقّی قیمت حتّی بعد از فروش خمس ندارد.
س 37ـ در استفتائی که به حضرت مقدس آیت اللهی نسبت داده می شود چنین
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 481
آمده است که: «هرگاه کسی موونه ای را بخرد و پس از گذشت سال آن را بفروشد باید خمس آن را فوراً بدهد» مستدعی است بیان فرمائید: اولاً: آیا این حکم اختصاص به قیمت خرید دارد و مبلغ مازاد بر خرید نفع جدید و جزء درآمد همان سال فروش حساب می شود و یا آنکه اداء خمس نفع هم فورا واجب است؟
ثانیاً: آیا این حکم مختص به موردیست که موونه از ربح سنه خریداری شود و یا در جایی هم که از پول مخمس و یا ارث خریده شود جریان دارد؟
ج ـ مساله ـ 1ـ هرگاه چیزی را برای موونه از ربح سال تهیه کند و آن را در سال بعد بفروشد واجب است خمس آن را به قیمت فروش فوراً بدهد.
مساله ـ 2ـ به چیزی که از مال مخمس یا ارث یا مال دیگری که متعلق خمس نیست تهیه می شود خمس تعلق نمی گیرد مگر آنکه آن را بفروشد و از آن ربح به دست آید که در این صورت به ربح آن خمس تعلق نمی گیرد اگرچه آن را به بیش از قیمت خرید فروخته باشد.
س 38ـ درمورد موونه ای که از ارباح مکاسب تهیه شود وپس ازسال خمسی بفروشند فرموده اید باید خمس بدهند در صورتی که در مورد چیزی که از موونه بودن خارج شود مانند زیورآلات زنان احتیاط واجب فرموده اید آیا این مورد هم از باب احتیاط است؟
ج ـ در هر دو صورت وقتی که از موونه بودن خارج شود خمس واجب است.
س 39ـ آیا مطالباتی را که شخص در راس سال خمسش بر عهدۀ مردم دارد و مطمئن به وصول آنها هست لکن مدت دار است و زمان وصولش سال آینده است جزء درآمد و موجودی همین سال محسوب می شود؟
ج ـ در مفروض سوال اگر بابت فروش نسیۀ مال التجارة باشد جزء درآمد سال وصول محسوب است.
س 40ـ آیا شخص می تواند راس سال خمسش را تغییر دهد؟ و کیفیت آن چگونه است؟
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 482
ج ـ سال را نمی تواند تغییر دهد مگر با اجازۀ ولیّ امر.
س 41ـ پولهایی که سلمانی بابت تراشیدن صورت می گیرد حلال است یا حرام؟ و بر فرض حرمت اگر با پولهای حلالش مخلوط باشد و بخواهد اموالش را تخمیس کند دوبار باید تخمیس کند یا خیر؟
ج ـ با اجرت ریش تراشی علی الاحوط معاملۀ پول حرام می شود. و در مورد اختلاط احوط تخمیس است و پول حلال در بین که از درآمد کسب و متعلق خمس است جداگانه خمس دارد و تفصیل و ترتیب هر یک در کتاب «تحریر الوسیله» مسطور است.
س 42ـ شخصی در آخر هر سال که به حساب مازاد خود رسیدگی کرده مثلا اگر از نقد و جنس هزار تومان داشته و پانصد تومان مقروض بوده فقط خمس پانصد تومان را می داده آیا به نظر مبارک شما صحیح است و صرف مقابلۀ مازاد با دین از موونه است و یا آن که تنها اداء دین قبل از تمام شدن سال جزء موونه می باشد.
ج ـ اگر قرض مذکور برای معاش بین سال بوده است استثناء می شود اگرچه نپرداخته باشد ولی در قروض دیگر تا نپرداخته موونه نیست و باید خمس بدهد.
س 43ـ گوسفند معینی را نذر می کند که در وقت معینی آن را در راه خیر مصرف کند قبل از این که آن وقت معین برسد آخر سال خمس او می شود آیا باید خمس این گوسفند را بدهد یا خیر؟
ج ـ خمس ندارد.
س 44ـ افرادی که در ادارات و موسسات دولتی استخدام می شوند از موقعی که حقوق به آنها داده می شود اداره و موسسۀ مربوطه مبلغی از حقوقش را به عنوان بازنشستگی کسر می کند و موقعی که بازنشسته شد هر ماه مقداری از مبلغ مذکور را به او می دهد آیا این مبلغ را که کسر کرده اند و فعلا به او می پردازند خمس دارد یا خیر؟ و بر فرض وجوب خمس تخمیس واجب فوری است یا این که جزء منافع سالی است که به او داده می شود؟
ج ـ دریافتی هر سال در زائد بر موونۀ آخر سال خمس دارد.
س 45ـ شخصی پنج هزار تومان به عنوان سرقفلی به صاحب ملک داد تا ملک
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 483
را مالک به او اجاره دهد آیا مستاجر که سرقفلی می دهد اگر این وجه را در بین سال از ارباح مکاسب بدهد باید خمس آن را بدهد یا آن را که از قبیل موونه کسب است ـ مثل اجاره دکان ـ و خمس ندارد؟
ج ـ پولی را که برای سرقفلی داده است و از ارباح مکاسب است باید خمس بدهد.
س 46ـ مالک که سرقفلی می گیرد برای او این وجه هبه محسوب می شود و خمس ندارد یا از ارباح مکاسب است و خمس دارد؟
ج ـ وجه سرقفلی نیز از ارباح مکاسب است و خمس دارد.
س 47ـ مرکبی که از ربح کسب تهیه می شود برای این که سوار شود و به تجارتخانه یا مزرعه یا دکان یا محل کار خود برود بدون آن که جنس تجارت با او حمل نماید خمسش واجب است یا نه؟
ج ـ باید خمس آن را بدهد.
س 48ـ شخصی که کارخانه یا اتومبیل یا سایر ابزار کسب دارد که به قیمتی خریده است و سرمایه او همین می باشد و در اثر کار کردن فرسوده شده و قیمت آن کمتر شده است ولی باز هم با همین ابزار کار می کند و تامین معاش می نماید آیا در آخر سال مقداری را که در اثر فرسودگی از قیمت این ابزار کم شده است می تواند از ربح بردارد و جبران کند و خمس بقیه ربح را بدهد یا آن که خمس تمام ربحی را که آخر سال برایش می ماند باید بپردازد.
ج ـ فرسودگی و استهلاک ابزار کسب در طریق استرباح که موجب تنزل قیمت می شود از درآمد استثنا می شود و خمس بقیه را باید داد.
س 49ـ اگر زمینی را به ذمه خرید و در وقت معامله توجه نداشت که قیمت را بعداً از چه پولی بدهد و بعد از تمام شدن معامله قیمت را از ربح کسب خود قبل از این که سال بر آن بگذرد داد اکنون پس از چند سال که قیمت آن زمین ترقی کرده باید خمس ارزش آن را بدهد یا خمس قیمت (ثَمَن) کافی است؟
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 484
ج ـ سر سال خمس زمین را به قیمت فعلی آن باید بدهد.
س 50ـ شخصی خود و فرزندان اناث و ذکورش بالغ و غیر بالغ کار می کنند و اجرت همه به دست او می آید که خرج زندگی کند و مقدار زائد از موونه را صرف تهیه باغ و خانه و سرمایه می نماید اکنون پس از چند سال تکلیف خمس نسبت به زائد از موونه چگونه است؟ در حالی که فرزندان بالغ اجرتهای خود را به عنوان هبه یا قرض و یا امانت به پدر واگذار ننموده یعنی اسمی روی آن نگذاشته اند؟
ج ـ اگر از مال مشترک با رضایت بالغین و به ولایت بر غیر بالغین صرف در زندگی کرده و بقیه را صرف تهیۀ باغ و سرمایه کرده فرزندان بالغ و غیربالغ در باغ و سرمایه شریکند و هر کدام در سهم خودشان خمس را ضامنند و راجع به تهیۀ خانه اگر از موونه باشد خمس ندارد و اگرنه حکم باغ و سرمایه را دارد.
س 51ـ اگر مبلغی پول خمس داده و مبلغی از طریق قرض و مبلغی هم از ربح کسب خرج احیایِ زمینی نمود و نمی داند از هر کدام چه اندازه خرج کرده است اکنون برای مصالحه به یک مبلغی باید ارزش زمین را حساب کند یا مبالغی که خرج کرده است؟
ج ـ زمین احیاء شده به قیمت فعلی خمس دارد و هزینۀ احیاء قبلاً از آن استثناء می شود.
س 52ـ اگر زمینی را از درآمد کسب برای ساختن خانه خرید و تا چند سال نتوانست بسازد آیا خمسش واجب است یا نه؟
ج ـ واجب نیست مادامی که به قصد ساختن خانه است و اگر از آن منصرف شد باید خمس بدهد.
س 53ـ اگر مساله گو، یا مجاز در رسیدگی به امور حسبیه مساله را اشتباه گفت و گوسفند برخلاف دستور شرع ذبح شد یا بیش از بدهکاری مردم خمس یا زکات از آنان گرفت و به مصرف رساند و بعد کشف خلاف شد آیا ضامن است یا نه؟
ج ـ اگر شخصاً مباشر در ذبح حیوان و یا اخذ و صرف مال نبوده ضامن نیست.
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 485
س 54ـ گوینده مذهبی منبر مجانی زیاد می رود و مقید نیست که وجهی بابت منبر به او بدهند اما می داند که بعضی از صاحبان مجالس یا اهل قریه مبلغهای نامعلومی به او خواهند داد اکنون اگر اینگونه پولها از موونۀ سالش زیاد بیاید خمس دارد یا نه؟
ج ـ اگر بعنوان اجرت می دهند باید خمس آنها را بدهد.
س 55ـ اگر خانۀ مسکونی خود را فروخت که جای دیگر خانه بخرد و پولش را چند ماه به کاسبی زد و سود برد و قبل از سال خانه خرید تکلیف خمسش نسبت به اصل پول و سود چگونه است؟
ج ـ باید خمس همه را بدهد.
س 56ـ ملکی که به ارزش معینی به ارث به او رسیده است اگر بعد از چند سال به گرانتر از آن قیمت فروخت خمس زیاده واجب است یا نه؟
ج ـ خمس واجب نیست.
س 57ـ اگر سرمایه اش کمتر شده اما مقداری آذوقه که از ربح سال خریده است باقی مانده خمس آنها واجبست یا نه؟
ج ـ اگر باقیمانده به مقدار ضرر است یا کمتر خمس ندارد.
س 58ـ افرادی هستند که خمس بدهکار بوده و تاکنون نداده اند و حالا نمی توانند بدهند یا خیلی برایشان مشکل است تکلیف چیست؟
ج ـ بدهی را باید ولو بتدریج ادا کند و اگر تمکن ندارد منتظر تمکن شود. و بدون پرداخت بدهی براءت حاصل نمی شود.
س 59ـ کسانی که اصلا خمس نداده و نمی دهند وظیفۀ همسایه و خانوادۀ آنها چیست؟
ج ـ با رعایت شرایط امر به معروف او را امر به معروف نمایند و مالی را که علم دارند متعلق خمس بوده و خمس آن را اداء نکرده نمی توانند تصرف کنند.
س 60ـ جوانی که می داند پنج سال دیگر عیال می گیرد و محتاج به خانه می شود اگر در مدت این پنج سال از درآمد خود خانه تهیه کند خمس آن واجب است یا نه؟
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 486
ج ـ اگر در موقع حاجت نتواند خانه را تهیه کند و باید بتدریج مایحتاج آن را تهیه کند خمس ندارد و اگر پول را جمع کند خمس سالهای گذشته را باید بدهد.
س 61ـ شخصی دارای باغی است که چند سال است درآمدی نداشته اما از نظر قیمت برای سفر حج کافی بوده است و صاحب آن اطمینان عرفی دارد که وقتی باغ ثمر دهنده شود او هم از کار افتاده خواهد شد و باید از درآمد آن باغ امرار معاش نماید آیا چنین شخصی مستطیع شده است یا نه؟
ج ـ اگر تمکن ازامرار معاش به غیر از درآمد آن باغ نداشته باشد مستطیع نیست.
س 62ـ اگر برای حج نیابتی اجیر شد و بعد در همان سال استطاعت مالی پیدا کرد باید چه کند؟
ج ـ باید حج نیابتی به جای آورد.
س 63ـ کسی که غنی شرعی می باشد و امور او می گذرد اگر خانه مسکونی خود را بقصد تبدیل به خانه بهتر فروخت در حالی که میسر او هست با خانه اجاره زندگانی نماید آیا بواسطۀ پول خانه مستطیع می شود؟ یا مستطیع نیست و می تواند خانه خریداری نماید.
ج ـ اگر شرایط استطاعت حاصل است و نداشتن خانه ملکی برای او خلاف شوون یا موجب زحمت نیست مستطیع هست.
س 64ـ آیا اول سال استطاعت برای حج، اول ماه شوال است و پیش از ماه شوال اگر قدرت مالی پیدا شد جایز است مکلف به مصرف دیگر برساند و دیگر حج بر او واجب نیست یا آن که از بعد از ایام حج تا سال دیگر سال استطاعت حساب می شود و جایز نیست خود را از استطاعت خارج کند؟
ج ـ اگر استطاعت مالی پیدا شود و استطاعت بدنی و سائر شرائط موجود باشد نمی تواند خود را از استطاعت خارج کند حتی در اوائل سال.
س 65ـ اگر قریه موقوفه بواسطۀ توسعه یافتن احتیاج به احداث حمام و مسجد و مدرسه و خیابان پیدا کند که در همان مقدار قبل از توسعه احداث شود آیا جائز است از درآمد ملک آنها را احداث کند؟
ج ـ جایز نیست.
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 487
س 66ـ اگر مزرعه ای را وقف کرده اند که درآمدش صرف اقامه عزای حضرت سید الشهداء شود آیا جایز است با رعایت مصلحت مقداری از درآمد آن را صرف توسعه دادن آن مزرعه و کاشتن درخت نمود یا نه؟
ج ـ جایز نیست.
س 67ـ قریه موقوفه ای در اثر خشکسالی به کلی از بین رفت و بایر شد و سکنه اش متواری شده اند و پس از چند سال آب فراوان شد و کسی از مال خود خرج کرده آن را احیا نمود آیا مالک می شود یا نه؟
ج ـ قریه به وقفیت خود باقی است و آباد کننده مالک آن نمی شود.
س 68ـ آیا می توان محلی را به مدت ده سال به عنوان مسجد وقف نمود که بعد از آن برگردد به ملک واقف یا ورثه اش؟
ج ـ مسجد نمی شود.
س 69ـ محلی را به نام سقاخانه یا حمام قریه ساخته و وقف نموده اند اکنون سالهاست که مخروبه شده و بواسطۀ فراهم شدن آب و حمام جدید دیگر امیدی نیست که آنها را ساختمان نموده و طبق وقف از آنها استفاده گردد اکنون اجازه می فرمایید چنین مخروبه هایی جزء صحن مسجد یا حسینیه یا ساختمان خیریۀ دیگر گردد یا نه؟
ج ـ اگر ممکن باشد تعمیر آنها و استفاده از آنها در جهت وقف تغییر و تبدیل عنوان آنها جایز نیست.
س 70ـ زمین و املاک وقفی که متعلق به حضرت رضا علیه السلام و حضرت معصومه علیهاالسلامو سایر ائمه علیهم السلام باشد اجاره نمودن از متصرفین فعلی که مدعی تولیت می باشند به همان قرارداد ایشان اجازه می فرمایید یا آن که بایداجارۀ دیگری از حاکم شرع نموده و اجاره دیگری به فقیه جامع الشرایط داد و همچنین در موسسه آن موقوفات و امور متعلقه به آن کارمند شدن و تصرفات نمودن و اجرت گرفتن مثل سایر موسسه های دولتی اجازه می فرمایید یا محتاج به اذن فقیه جامع الشرایط و شرایط دیگر می باشد و در مساله اول اگر محتاج به اذن و اجازه از فقیه می باشد اجارۀ دوم را در چه مصرفی باید صرف نمود؟
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 488
ج ـ اجاره موقوفات مزبور و اجیر شدن و سایر تصرفات، موقوف به نظر متولی خاص شرعی است و با نبودن او به اجازه حاکم شرع و با فرض صحت اجاره مال الاجاره باید در همان جهت وقف مصرف شود.
بعض احکام معاملات
س 71ـ یک قالی هفتصدتومانی را با هزار تومان پول فروختن به دو هزار تومان که شش ماه دیگر بدهند چگونه است؟
ج ـ باطل است.
س 72ـ یک چک نهصد تومانی نقد را فروختن به یک چک هزار تومانی یک ماهه چگونه است؟
ج ـ باطل است.
س 73ـ اگر به قرض ربایی جدی ملکی را خرید و پس از چند سال از منافع کسب قرض را پرداخت آیا مالک آن ملک می شود یا نه؟
ج ـ مالک ملک می شود.
س 74ـ قراردادی که بین ارباب حاجت و دلالها به نام قولنامه معمول است و مبلغی را معین می کنند که هر یک از طرفین حاضر به معامله نشد آن مبلغ را به دیگری بپردازد آیا لازم الوفاء است اینگونه قرارداد یا نه؟
ج ـ لازم الوفاء نیست مگر این که در زمان نوشتن قولنامه معامله واقع شود و شرط مزبور در ضمن آن قید گردد.
س 75ـ اگر کسی از طرف متولی مغازه ای را در ملکی که به نام مسجد واگذار شده است ساختمان نمود به قرار این که پنج سال خودش در آن مغازه کسب کند اکنون بعد از پنج سال سرقفلی مغازه مال کی است؟
ج ـ مال مسجد است.
چند مسالۀ بانکی
س 76ـ وجوهی که در بانکها به قصد محفوظ ماندن نه سود بردن گذاشته
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 489
می شود ولی هنگام دریافت متصدیان بانک مبلغ کمی که خودشان حساب نموده اند اضافه بر اصل پول به صاحب وجوه می دهند آیا این مبلغ حلال است یا خیر؟
ج ـ اگر بعنوان سود بدهند گرفتن آن جایز نیست، اگرچه قرار نداده باشند.
س 77ـ سودی که بانکهای دولتی بابت پس انداز می پردازند، آیا جایز است بابت مالیات یا بهره ای که خود شخص یا بستگانش مجبوراً به دولت یا بانکها پرداخته تقاصّاً اخذ کند یا خیر؟
ج ـ سود پول حرام است لکن تقاص بابت طلب شرعی خودش از همان شعبه اشکال ندارد.
س 78ـ بهره دادن و گرفتن از بانکها بدون قرارداد لفظی و کتبی حلال است یا حرام؟
ج ـ دادن (واخذ) جایز نیست اگر به عنوان بهره باشد اگرچه قراری نداده باشد.
س 79ـ به نظر مبارک شما راه تخلّص از نزول و ربا در پولهای بانکی که اغلب تجار بلکه دیگران هم مبتلا هستند چیست؟
ج ـ تخلّص از ربا نزد اینجانب مشکل است بلکه جایز نبودن آن قوی است.
مسائل متفرقه
س 80ـ ازدواج زن مسلمان با مرد بهایی چه صورت دارد؟
ج ـ ازدواج با فرقۀ ضالۀ بهائیه باطل است.
س 81ـ آیا حقوق بازنشستگی افراد اداری مانند ماترک آنها بعد از فوتشان بین تمام ورثه تقسیم می شود یا نه چون طبق قانون دولتی به بعضی از وراث داده نمی شود.
ج ـ اگر از حقوق زمان خدمت کم شده و در وقت بازنشستگی پرداخت می شود جزء ترکه است و به تمام ورثه می رسد و اگر از طرف خود اداره پرداخت می شود به هر کس بدهند به او اختصاص دارد.
س 82ـ ماهیهایی که طبخ شده اند و بسته بندی شده اند و از بلاد کفر می آورند محکوم به حلّیت هستند یا خیر؟
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 490
ج ـ اگر معلوم نباشد که آیا از قسم ماهی حلال است و زنده از آب گرفته شده و در خارج آب مرده است یا نه محکوم به حرمت است و با احراز این که زنده از آب گرفته شده و در بیرون آب مرده است محکوم به حلیت است ولو آن که نداند که از قسم حلال است یا از قسم حرام.
س 83ـ تراشیدن صورت با تیغ یا با ماشینی که مثل تیغ از ته می تراشد چه صورت دارد؟
ج ـ احتیاط واجب در ترک آن است.
س 84ـ درزورخانه ها مرسوم است موقع ورزش افراد ضرب می زنند آیا این کار جایز است یا خیر؟ وهمچنین طبل وموزیک که در ارتش می زنند جایز است یا خیر؟
ج ـ اگر به نحو مناسب با مجالس لهو و لعب باشد جایز نیست.
س 85ـ اطاعت پدر و مادر تا چه حد بر فرزند لازم است و آیا اجداد و جدات هم حکم پدر و مادر را دارند؟
ج ـ در اموری که انجام آن موجب ناراحتی آنها است از حیث شفقت پدر و مادری اطاعت شود و فرقی بین پدر و مادر و اجداد نیست.
س 86ـ استخدام مسلمانها در موسسات کلیمیها در صورتی که بدانند به اسرائیل کمک می نمایند جایز است یا نه و هرگاه ندانند کمک می کنند به طور روزمزد استخدام چطور است؟
ج ـ استخدام جایز نیست. و حقوق یا اجرت آنها حرام است، و در مورد شک هم در این موسسات وارد نشوند.
س 87ـ بازی کردن با آلات قمار در صورتی که قصد برد و باخت در کار نباشد و فقط صرف بازی کردن است چه صورت دارد؟
ج ـ جایز نیست.
س 88ـ معمول است بعد از نمازها اول به حضرت اباعبدالله علیه السلام بعد به حضرت رضا علیه السلام و سپس به حضرت ولی عصر ارواحنا له الفداء سلام می کنند آیا به این کیفیت دستوری رسیده یا نه، و به نظر شریف شما رجحانی دارد اگر دستوری نرسیده باشد؟
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 491
ج ـ سلام به ائمۀ هدی علیهم السلام مستحب است و کیفیّت مزبوره به قصد رجاء مانع ندارد.
س 89ـ اگر از روی میل جنسی به غیر زوجۀ خود نگاه کند و بداند که به حرام نمی افتد باز هم حرام است یا مثلاً نظر به حیوانات یا مجسمه و یا حجم بدن از روی پوشش؟
ج ـ نظر به ریبه حرام است.
س 90ـ اگر پیوند غصبی را به درخت خود زد نمو آن و میوه اش مال کی است؟
ج ـ مال صاحب پیوند است نه صاحب درخت.
س 91ـ یهود و نصاری و مجوس که در ممالک اسلامی می باشند و به شرائط ذمه عمل نمی کنند و اصلاً ذمه در بین نیست جز همین که در شهرهای اسلامی می باشند آیا همین مقدار اسباب مصونیت مال و عرض و دم آنان می باشد؟
ج ـ بلی همین مقدار موجب مصونیت است.
س 92ـ فرزندانی که قبل از بلوغ شاگردی می کنند و مزدشان بیش از خرجشان است آیا پدرانشان باید مقدار بیشتر را حفظ کنند و بعد از بلوغ تحویلشان دهند یا نه؟
ج ـ واجب است حفظ و رد در حال بلوغ.
س 93ـ زنی که می خواهد به تحصیل خود ادامه دهد که بعدها شغلی انتخاب کند (البته شغل حلال) ولی فعلاً ادامه تحصیل ملازم با این است که با مرد نامحرم روبرو شود مثلاً در دانشگاه نزد مرد درس بخواند یا اینکه با مردها در یک کلاس باشد همچه تحصیل جایز است یا خیر؟
ج ـ ادامۀ تحصیل در رشته های حلال اشکال ندارد ولیکن تستّر از اجانب و خودداری از اختلاط با آنها لازم است و اگر ادامه تحصیل مستلزم اختلاط با اجانب باشد و مفاسد دینی و اخلاقی در بر داشته باشد ترک کند.
س 94ـ دختر و پسرهای امروزه که در مدارس و دبیرستانها و دانشگاهها و موسسات با هم معاشر هستند و برای محرمیت، صیغه برای خودشان یا پدر و
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 492
فرزندانشان قصد دارند جاری کنند که این معاشرتها حرام نباشد، چون حضرت عالی اذن پدر را در باکره احتیاط واجب می فرمایید و در این موارد چه بسا هست که پدرها راضی نمی شوند و یا آنکه نمی شود اذن گرفت، اجازه می فرمایید که این احتیاط ترک شود و بدون اذن ولیّ صیغه جاری گردد یا خیر؟ و دیگر آن که بعضی موارد هست که پسر و دختر به هم علاقه دارند و تحصیل اذن از پدر بواسطۀ شرم و حیا و موانع دیگر مشکل است آیا ترک این احتیاط در این صورت جایز است یا خیر؟
ج ـ اذن پدر ساقط نمی شود بلکه اخیراً اذن پدر را شرط می دانم به حسب فتوی.
س 95ـ آیا اموالی که مرتدّ بعد از ارتداد تحصیل کرده جایز است نقل و انتقال و معامله با او؟ و آیا اولاد او هم مثل سایر فرق مرتدّ ملّی حساب می شوند و معامله با او جایز است یا خیر؟
ج ـ اموالی که بعد از ارتداد تحصیل کرده محکوم به ملک اوست و اولاد او قبل از ارتداد به حکم مسلمان است مگر آن که بعد از بلوغ اظهار کفر کند که در این صورت حکم مرتد دارد و اولاد بعد از ارتداد حکم سایر کفار را دارد و حکم مرتد را ندارد.
کتابرساله توضیح المسائلصفحه 493