مقدمۀ پنجم در اذان و اقامه است
مسأله 1 ـ بدون اشکال، اذان و اقامه برای نمازهای پنجگانه ـ ادا باشد یا قضا، در حضر باشد یا در سفر، در سلامتی باشد یا در بیماری، برای کسی که نماز جماعت می خواند یا فرادا، برای مردان و زنان ـ مستحب مؤکد است، حتی بعضی (از فقها) آن دو را واجب دانسته اند و اقوی آن است که آن دو در هر حال؛ مستحب می باشند هرچند ترک اذان و اقامه موجب محرومیّت از ثواب فراوانی است.
مسأله 2 ـ اذان نماز عصر و نماز عشا اگر با نماز ظهر و مغرب به صورت جمع (با هم) خوانده شوند ساقط می شود. و فرقی بین مواردی که جمع کردن آن ها مستحب است مثل نماز عصر روز جمعه و نماز عصر روز عرفه و نماز عشای شب عید قربان در مشعر الحرام ـ چون در این سه جا مستحب است بین دو نماز مذکور جمع شود ـ و بین غیر این موارد نیست. و جدا خواندن دو نماز ـ که مقابل جمع نمودن آن ها است ـ با فاصلۀ زمانی بین آن ها و بنابر اقوی با خواندن نافلۀ یومیه بین آن ها تحقق پیدا می کند، بنا بر این با خواندن نافلۀ نماز عصر بین ظهر و عصر و نافلۀ مغرب بین نماز مغرب و عشا، جدا شدنی که موجب ساقط نشدن اذان است تحقق پیدا می کند. و بنابر اقوی سقوط اذان درحال جمع در نماز عصر روز عرفه و نماز عشای شب عید در مشعر الحرام «عزیمت» است؛ یعنی گفتن اذان مشروع نیست پس گفتن آن به قصد مشروعیت، حرام می باشد و بنابر احتیاط (واجب) در هر موردی که نمازها جمع خوانده می شوند باید اذان ترک شود.
مسأله 3 ـ اذان و اقامه در مواردی ساقط می شوند: از آن جمله: کسی که به نماز جماعتی برسد که برای آن، اذان و اقامه گفته اند، گرچه این شخص اذان و اقامه شان را نشنیده و وقت گفتن آن ها حاضر نبوده است.
واز آن جمله: کسی که در مسجدی نماز بخواند که در آن مسجد نماز جماعت، خوانده شده و هنوز جماعت، متفرّق نشده است؛ خواه به قصد نماز جماعت آمده باشد یا نه و خواه امام جماعت شود یا مأموم و یا فرادا بخواند. بنا بر این اگر جماعت، متفرّق شده یا از نماز و تعقیبات آن اعراض کرده (فارغ شده) باشند ـ هرچند که هنوز در آن جا باشند ـ اذان
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 172
و اقامه از او ساقط نمی شود. چنان که اگر جماعت قبلی بدون اذان و اقامه برگزار شده باشد ـ ولو به این جهت که اذان و اقامۀ دیگری را شنیده و به آن اکتفا کرده باشند ـ اذان و اقامه (از این شخص تازه وارد) ساقط نمی شود. و همچنین اذان و اقامه از این شخص در صورتی که نماز جماعت از جهت آن که امام جماعت عادل نبوده و مأمومین هم آن را می دانسته اند و یا به جهت دیگری باطل باشد، ساقط نمی شود. و همچنین در صورتی که جای نماز جماعت با جای خواندن نماز این شخص، عرفاً یکی نباشد اذان و اقامه ساقط نمی شود، مثل این که یکی داخل مسجد باشد و دیگری پشت بام آن، یا یکی خیلی از جای دیگری دور باشد. و آیا این حکم، اختصاص به مسجد دارد یا در غیر مسجد هم جریان دارد؟ مورد اشکال است، بنا بر این احتیاط (واجب) این است که در هر حال، چه در مسجد و چه در غیر آن (با شرایط مذکور)، اذان و اقامه گفته نشود، بلکه بعید نیست که حکم سقوط، اختصاص به مسجد نداشته باشد و همچنین باید در جایی که نماز این شخص و جماعت، هر دوشان ادایی نباشد به این که یکی یا هر دوی آن ها نماز قضا باشد ـ چه از خود یا از دیگری، تبرعاً یا استیجاری ـ احتیاط ترک نشود (اذان و اقامه گفته نشود). و همچنین است (که باید احتیاط ترک نشود) در جایی که دو نماز وقتشان یکی نباشد، مثل این که نماز جماعتی که قبلاً خوانده شده نماز عصر بوده و این شخص می خواهد نماز مغرب بخواند. و در این گونه موارد مشکل، اگر اذان و اقامه را به قصد رجاء بگوید اشکالی ندارد.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 173