مقدمه اول: تعداد نمازهای واجب و اوقات نمازهای یومیه و نوافل آن‏ها

‏‏مقدمه اول‏

‏‏در تعداد نمازهای واجب و اوقات نمازهای یومیه و نافله های آن ها:‏

‏‏مسأله 1 ـ ‏‏نماز یا واجب است و یا مستحب. نماز واجب پنج تا است: یومیه ـ و نماز‏‎ ‎‏جمعه و همچنین نماز قضایی که پسر بزرگ تر برای پدرش می خواند نیز از اقسام نماز‏‎ ‎‏یومیه است ـ و نماز آیات و نماز طواف واجب و نماز میّت و نمازی که مکلف آن را با نذر‏‎ ‎‏یا اجیر شدن یا غیر این ها بر خود لازم کند، و این قسم آخری را جزء نمازهای واجب‏‎ ‎‏شمردن مسامحه است؛ زیرا واجب عبارت از وفای به نذر و مانند آن است نه آن که‏‎ ‎‏واجب، عنوان نماز باشد.‏

‏‏و نماز مستحبی بیشتر از آن است که شمرده شود. و از آن جمله نوافل یومیه است که‏‎ ‎‏عبارت است از هشت رکعت برای نماز ظهر قبل از نماز ظهر. و هشت رکعت برای نماز‏‎ ‎‏عصر قبل از نماز عصر. و چهار رکعت برای نماز مغرب بعد از آن. و دو رکعت نشسته‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 2 ـ ‏‏بنابر اقوی نماز غفیله مستحب است و جزء نوافل یومیه نیست. و آن دو‏‎ ‎‏رکعت است که بنابر اقوی بین نماز مغرب و وقتی که سرخی طرف غرب، از بین برود‏‎ ‎‏خوانده می شود، در رکعت اول آن بعد از سورۀ حمد ‏‏«‏‏وَذَاالنُّونِ اِذْ ذَهَبَ مُغَاضِباً فَظَنَّ اَنْ لَنْ نَقْدِرَ‏‎ ‎‏عَلَیْهِ فَنَادَی فِی الظُّلُمَاتِ اَنْ لاَ اِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحَانَکَ اِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَالِمِینَ * فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الغَمِّ‏‎ ‎‏وَکَذلِکَ نُنْجِی المُؤْمِنِینَ‏‏»‏‏ و در رکعت دوم آن بعد از حمد ‏‏«‏‏وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَیْبِ لاَ یَعْلَمُهَا اِلاَّ هُوَ وَیَعْلَمُ‏‎ ‎‏مَا فِی البَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ اِلاَّ یَعْلَمُهَا وَلاَ حَبَّةٍ فِی ظُلُمَاتِ الأَرْضِ وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ یَابِسٍ اِلاَّ فِی کِتَابٍ‏

‏
‏‎

‏‏مسأله 3 ـ ‏‏نشسته خواندن نوافل یومیه رواتب و غیر آن ها ـ حتی در حال اختیار ـ جایز‏‎ ‎‏است، لیکن بهتر آن است که در چنین حالی (در حال اختیار) هر دو رکعت نماز نشسته،‏‎ ‎‏یک رکعت حساب شود، حتی در نماز وتر، بنا بر این نماز وتر را نشسته دو بار و هر بار یک‏‎ ‎‏رکعت می خواند.‏

‏‏مسأله 4 ـ ‏‏وقت نافلۀ ظهر از اول ظهر تا موقعی است که سایۀ شاخص به اندازۀ یک‏‎ ‎‏ذراع ـ یعنی دو هفتم شاخص ـ شود و وقت نافلۀ عصر تا موقعی است که سایۀ شاخص به‏‎ ‎‏اندازۀ دو ذراع یعنی چهار هفتم شاخص شود که اگر به این حد رسید باید نماز واجب‏‎ ‎‏مقدم شود.‏

‏‏مسأله 5 ـ ‏‏در روز جمعه خواندن نافله های ظهر و عصر پیش از آن که ظهر شود اشکال‏‎ ‎‏ندارد، بلکه در روز جمعه چهار رکعت به نافله های ظهر و عصر افزوده شده و بیست‏‎ ‎‏رکعت می شود. ولی در غیر جمعه، جایز نبودن انجام آن قبل از ظهر، خالی از قوت نیست‏‎ ‎‏و اگر بداند که نمی تواند آن ها را در وقت خودشان به جا آورد، بنابر احتیاط (واجب) باید ‏‎ ‎‏به قصد رجاء بیاورد. و مسافر و جوانی که خوف آن را دارد که نماز شب را در وقتش نتواند ‏‎ ‎‏بخواند، می توانند نافلۀ شب را قبل از نصف شب بخوانند، بلکه هر کسی که دارای ‏‎ ‎‏عذر باشد ـ مانند پیر و کسی که ترس از سرما یا احتلام دارد ـ می تواند قبل از نصف شب ‏‎ ‎‏آن را بخواند. و سزاوار است که این افراد نیّت تعجیل نمایند نه ادا.‏

‏‏مسأله 6 ـ ‏‏وقت نماز ظهر و عصر از هنگام ظهر تا مغرب است، که از اول آن به مقدار‏‎ ‎‏ادای نماز ظهر بر حسب حال و وضع نمازگزار، وقت اختصاصی نماز ظهر است و چنین‏‎ ‎‏وقتی از آخر آن، وقت اختصاصی نماز عصر است و بین این دو وقت مختص، وقت‏

‏
‏‎

‏‏مسأله 7 ـ ‏‏مقصود از وقت اختصاصی آن است که در صورتی که نماز مختص این‏‎ ‎‏وقت (ظهر مثلاً) را به نحو صحیح انجام نداده باشد خواندن نماز شریک (نماز عصر مثلاً)‏

‏
‏‎

‏‏مسأله 8 ـ ‏‏اگر عمداً نماز عصر را بر ظهر یا عشا را بر مغرب مقدم بدارد، آنچه را که‏‎ ‎‏مقدم داشته باطل است؛ چه در وقت مختص باشد یا مشترک. و اگر سهواً مقدم بدارد و بعد‏‎ ‎‏از تمام شدن آن متوجه شود، نمازی را که مقدم داشته صحیح است و باید پس از آن، نماز‏‎ ‎‏اول را بخواند. و اگر در اثنای نماز متوجه شود باید نیّت خود را به نماز سابق (اول) عدول‏‎ ‎‏دهد، مگر آن که جای عدول باقی نمانده باشد، مثل آن که نماز عشا را مقدم بدارد و بعد از‏‎ ‎‏وارد شدن در رکوع رکعت چهارم متوجه شود، که (در این صورت) دیگر جای عدول نیست‏‎ ‎‏و بلکه صحت آن خالی از قوت نمی باشد؛ اگرچه احتیاط (مستحب) در این صورت آن است‏‎ ‎‏که بعد از تمام کردن آن و خواندن نماز مغرب، نماز عشا را دوباره بخواند.‏

‏‏مسأله 9 ـ ‏‏اگر تا غروب برای شخص غیر مسافر به مقدار خواندن پنج رکعت و برای‏‎ ‎‏مسافر به مقدار خواندن سه رکعت وقت باقی مانده باشد، باید نماز ظهر را مقدم بدارد؛‏

‏
‏‎

‏‏مسأله 10 ـ ‏‏عدول (برگرداندن نیّت) از نماز بعدی به نماز قبلی جایز است بر خلاف‏‎ ‎‏عکس (که عدول از نماز قبلی به نماز بعدی جایز نیست) بنا بر این اگر نماز ظهر یا مغرب را‏‎ ‎‏شروع کرده و در اثنای آن معلوم شود که آن ها را خوانده است، نمی تواند به نماز بعدی‏‎ ‎‏(عشا یا عصر) عدول نماید، بر خلاف جایی که خیال می کرده نماز اول را خوانده و شروع‏‎ ‎‏در نماز دوم نماید و در اثنا، خلاف آن معلوم شود (که آن را نخوانده است) که باید به نماز‏‎ ‎‏اول ـ در صورتی که محل عدول باقی باشد ـ عدول نماید.‏

‏‏مسأله 11 ـ ‏‏اگر شخص مسافر به مقدار خواندن چهار رکعت، وقت داشته باشد و مثلاً‏‎ ‎‏شروع به نماز ظهر نماید و در اثنای نماز قصد اقامت کند، نمازش باطل است و نمی تواند‏‎ ‎‏عدول به نماز بعدی (عصر) نماید، پس باید آن را رها کرده و نماز بعدی را شروع کند.‏‎ ‎‏چنان که در همین فرض، وقتی که قصد اقامت داشته و شروع در نماز بعدی بنماید سپس‏‎ ‎‏(در اثنای آن) از قصد اقامتش برگردد، عدول به نماز اول مشکل است.‏

‏‏مسأله 12 ـ ‏‏بنابر احتیاط (واجب) صاحبان عذر که امید دارند عذرشان تا آخر وقت‏‎ ‎‏برطرف گردد باید نماز را از اول وقت تأخیر اندازند، مگر در تیمّم که مبادرت به نماز (در‏‎ ‎‏اول وقت) در آن جایز است مگر آن که بداند عذرش در وقت برطرف می شود همان گونه‏‎ ‎‏که در بحث تیمّم گذشت. ‏

‏
‏‎

‏‏مسأله 14 ـ ‏‏اگر یقین به داخل شدن وقت نماید و نماز را بخواند یا بر امارۀ معتبری مانند‏‎ ‎‏شهادت دو عادل اعتماد کند، چنانچه تمام نماز قبل از وقت واقع شده باشد باطل است و‏‎ ‎‏اگر قسمتی از آن ـ هر چند اندک ـ در وقت واقع شود صحیح است.‏

‏‏مسأله 15 ـ ‏‏اگر از اول وقت به مقدار خواندن نماز و تحصیل مقدمات آن ـ مانند وضو و‏‎ ‎‏غسل و تیمّم و غیر این ها ـ بر اساس حال و وضع نمازگزار بگذرد، سپس یکی از عذرها‏‎ ‎‏مانند دیوانگی وحیض پیش آید، قضا بر او واجب است و اگر این مقدار وقت نگذشته‏‎ ‎‏قضا بر او واجب نیست. البته اگر مقدمات نماز در همان اول وقت، حاصل باشد و از اول‏‎ ‎‏وقت به مقدار خواندن نماز بر اساس حال و تکلیفش ـ در همان موقع ـ بگذرد و سپس‏‎ ‎‏عذری پیدا شود قضا بر او واجب است. و اگر عذر در آخر وقت برطرف شود چنانچه‏‎ ‎‏وقت باقی مانده گنجایش تحصیل طهارت و خواندن دو نماز را دارد، انجام هر دو نماز‏‎ ‎‏واجب است و اگر فقط گنجایش تحصیل طهارت و یک نماز را دارد باید نماز مختص آن‏‎ ‎‏وقت را بخواند و همچنین است اگر (حتی) یک رکعت از نماز را با طهارت درک کند،‏‎ ‎‏بنا بر این اگر وقت باقی مانده به مقدار تحصیل طهارت و ادراک یک رکعت باشد باید نماز‏‎ ‎‏دوم را بخواند و اگر به مقدار تحصیل طهارت و یک نماز و یک رکعت از نماز دیگر، وقت‏‎ ‎‏باقی باشد هر دو نماز واجب است.‏

‏‏مسأله 16 ـ ‏‏کسی که عذر ندارد (و می تواند به داخل شدن وقت علم پیدا کند) باید‏‎ ‎‏درهنگام شروع نماز به داخل شدن وقت علم داشته باشد. و شهادت دو عادل که‏‎ ‎‏شهادتشان از روی حس باشد ـ مثل این که شهادت بدهند که سایۀ شاخص بعد از کم‏‎ ‎‏شدن، شروع به زیاد شدن نموده است ـ جای علم را می گیرد. و اذان مؤذن اگرچه عادل و‏‎ ‎‏وقت شناس باشد، بنابر احتیاط (واجب) کفایت نمی کند. و اما کسی که عذر دارد (و‏‎ ‎‏نمی تواند به داخل شدن وقت علم پیدا کند) در عذرهای عمومی مثل ابر و مانند آن،‏‎ ‎
‏‎

‏‎ ‎

‏‎