کتاب نکاح

‏‏کتاب نکاح‏‏ ‏

‏‏نکاح از مستحبات مؤکد است و آنچه در تشویق بر آن و در مذمت بر ترک آن وارد‏‎ ‎‏شده از نظر کثرت، قابل شمارش نیست؛ پس از مولای ما امام باقر ‏‏علیه السلام‏‏ است که فرمود:‏‎ ‎‏«حضرت رسول ‏‏صلی الله علیه و آله وسلم‏‏ فرمود: بنایی در اسلام بنا نشده که در نزد خدای عزّوجلّ‏‎ ‎‏محبوب تر از ازدواج نمودن باشد». و از مولای ما امام صادق ‏‏علیه السلام‏‏ است: «دو رکعت نمازی‏‎ ‎‏که شخص متزوّج می خواند از هفتاد رکعتی که شخص عزب می خواند بهتر است». و نیز‏‎ ‎‏از امام صادق ‏‏علیه السلام‏‏است که فرمود: «پیغمبر ‏‏صلی الله علیه و آله وسلم‏‏فرموده است فرومایه ترین مرده های شما‏‎ ‎‏عزب ها هستند». و در خبر دیگر از پیغمبر ‏‏صلی الله علیه و آله وسلم‏‏است: «اکثر اهل آتش عزب ها هستند». و‏‎ ‎‏سزاوار نیست که فقر و احتیاج مانع از ازدواج باشد، بعد از آن که خدای عزّوجلّ وعده داده‏‎ ‎‏است که غنی می سازد و گشایش (در زندگی) می بخشد به فرموده اش ـ عز من قائل ـ : «اگر‏‎ ‎‏فقیر باشند خداوند ایشان را از فضلش غنی می سازد». که از پیغمبر ‏‏صلی الله علیه و آله وسلم‏‏ است: «کسی که‏‎ ‎‏ازدواج را به خاطر ترس از احتیاج ترک نماید تحقیقاً به خدای عزّوجلّ گمان بد‏‎ ‎‏برده است».‏

‏‏و از چیزهایی که مناسب است بر مقاصد این کتاب مقدم شود چند امر است: بعضی از‏‎ ‎‏آن ها مربوط است به این که چه کسی سزاوار است تا برای ازدواج اختیار شود و چه کسی‏‎ ‎‏سزاوار نیست؛ و بعضی از آن ها در آداب عقد است؛ و بعضی از آن ها در آداب خلوت با‏‎ ‎‏زوجه می باشد؛ و بعضی از آن ها ملحقاتی است که مناسب اینجا می باشند. و این ها در‏‎ ‎‏ضمن مسائلی ذکر می شوند.‏

‏
‏‎

‏‏مسأله 2 ـ ‏‏سزاوار است که در انتخاب زن، تنها به جمال و مال او نگاه نشود، که از‏‎ ‎‏پیغمبر ‏‏صلی الله علیه و آله وسلم‏‏ است: «کسی که زنی را ازدواج کند که فقط برای جمالش با او ازدواج می کند‏‎ ‎‏آنچه را که دوست دارد در او نمی یابد و کسی که با زنی فقط به جهت مالش ازدواج کند‏‎ ‎‏خدا او را به همان واگذار می کند، پس بر شما باد به صاحب دین». بلکه باید زنی را اختیار‏‎ ‎‏کند که دارای صفات شریف و شایسته باشد که در اخبار، مدح او آمده است و صفات بد را‏‎ ‎‏نداشته باشد که احادیث به مذمّت او ناطقند. و جامع ترین خبر در این زمینه آن است که از‏‎ ‎‏پیغمبر ‏‏صلی الله علیه و آله وسلم‏‏ وارد شده که فرمود: «بهترین زنان شما زنی است که اولادآور و مهربان و‏‎ ‎‏عفیف باشد و در بین اهل خودش عزیز باشد و نسبت به شوهرش ذلیل و متواضع باشد و‏‎ ‎‏جمالش را بر شوهر آشکار نماید و بر غیر او، محفوظ باشد؛ زنی که حرف شوهر را‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 3 ـ ‏‏ازدواج با زن زناکار و زنی که از زنا تولد یافته و ازدواج شخص، با قابله خود‏‎ ‎‏یا دختر قابله اش مکروه است.‏

‏‏مسأله 4 ـ ‏‏سزاوار نیست که زن شوهری را انتخاب کند که بدخلق، مخنّث، فاسق و‏‎ ‎‏شارب الخمر باشد.‏

‏‏مسأله 5 ـ ‏‏مستحب است که در عقد شاهد گرفته شود و آن را اعلان نمایند و پیش از‏‎ ‎‏عقد، خطبه خوانده شود، و کامل ترین خطبه آن است که بر حمد خدا و صلوات و درود بر‏‎ ‎‏پیغمبر ‏‏صلی الله علیه و آله وسلم‏‏ و ائمه معصومین ‏‏علیهم السلام‏‏و شهادتین و سفارش به تقوی و دعا برای زن و شوهر‏‎ ‎‏مشتمل باشد. و حمد خدا و صلوات بر محمّد و آلش، کفایت می کند، بلکه حمد تنها‏‎ ‎‏کفایت می کند. و مستحب است که شب واقع شود. و واقع ساختن آن در وقتی که قمر در‏‎ ‎‏برج عقرب است و در هنگام محاق (اواخر ماه قمری) و در یکی از روزهای نحس هر ماه‏‎ ‎‏که در زبان ها به «کوامل» ماه شهرت یافته اند مکروه می باشد. و «کوامل» هفت تا می باشد:‏‎ ‎‏سوم و پنجم و سیزدهم و شانزدهم و بیست و یکم و بیست و چهارم و بیست و پنجم.‏

‏‏مسأله 6 ـ ‏‏مستحب است که زفاف در شب باشد و در شب زفاف یا روز آن ولیمه‏‎ ‎‏مستحب می باشد، به درستی که ولیمه از سنن مرسلین است و از پیغمبر ‏‏صلی الله علیه و آله وسلم‏‏ است که:‏‎ ‎‏«ولیمه نیست مگر در پنج چیز: در عرس یا خرس یا عذار یا وکار یا رکاز» یعنی در‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 7 ـ ‏‏برای کسی که می خواهد در شب زفاف یا روز آن به زن دخول نماید‏‎ ‎‏مستحب است که دو رکعت نماز بخواند سپس بعد از آن به آنچه که از حضرات‏‎ ‎‏معصومین ‏‏علیهم السلام‏‏وارد شده دعا کند و هر دو با طهارت باشند. و مستحب است که در حالی‏‎ ‎‏که رو به قبله است دستش را روی پیشانی عروس بگذارد و بگوید: «خدایا! بر اساس‏‎ ‎‏کتاب تو با او ازدواج کردم و او را به عنوان امانت تو گرفتم و فرج او را با کلمات تو حلال‏‎ ‎‏نمودم، پس اگر در رحم او چیزی قرار دادی، پس او را مسلمان و از نظر خلقت سالم قرار‏‎ ‎‏بده و او را بهره و نصیب شیطان قرار مده».‏

‏‏مسأله 8 ـ ‏‏برای خلوت کردن با زن مطلقا ولو در غیر زفاف، آدابی است که بعضی از‏‎ ‎‏آن ها مستحب و بعضی مکروه می باشد.‏

‏‏اما آداب مستحب آن: از جملۀ آن ها این است که: در وقت جماع نام خدا را ببرد؛ زیرا‏‎ ‎‏بردن نام خدا، از شرک شیطان نگاه می دارد، از امام صادق ‏‏علیه السلام‏‏ است: «وقتی یکی از شما نزد‏‎ ‎‏زنش می رود پس یاد کند خدا را و اگر این کار را نکرد و از او فرزندی بود نصیب شیطان‏‎ ‎‏است». و در معنای این خبر اخبار زیادی است. و از جملۀ آن ها این است که: از خدای‏‎ ‎‏تعالی بخواهد که به او فرزندی باتقوا و مبارک و پاک و پسر و مستوی الخلقه روزی نماید.‏‎ ‎‏و از جملۀ آن ها این است که: با وضو باشد مخصوصاً اگر زن حامله باشد.‏

‏‏و اما آداب مکروه آن: پس جماع در شب خسوف ماه و روز کسوف خورشید و روز‏‎ ‎‏وزیدن باد سیاه و زرد و زلزله و در وقت غروب آفتاب تا شفق برود و بعد از طلوع سپیده‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 9 ـ ‏‏تعجیل در شوهر دادن دختر و محفوظ نمودن او به واسطۀ شوهر در وقت‏‎ ‎‏بلوغ او، مستحب است، که از امام صادق ‏‏علیه السلام‏‏ است: «از سعادت مرد این است که دخترش‏‎ ‎‏در خانۀ او حیض نبیند». و در خبر است: «به درستی که دختران بکر به منزلۀ میوۀ روی‏‎ ‎‏درخت می باشند، اگر میوه ها رسیدند و چیده نشدند آفتاب آن ها را خراب می کند و باد‏‎ ‎‏آن ها را روی زمین می اندازد و چنینند دختران باکره در وقتی که می رسند به آنچه که زن ها‏‎ ‎‏رسیده اند پس برای آن ها دوایی نیست مگر شوهر نمودن». و مستحب است خواستگاری‏‎ ‎‏که خلق و دین و امانتش مورد رضایت است و عفیف و صاحب گشایش در زندگی است،‏‎ ‎‏جواب رد به او داده نشود و به شرافت حسب و بلندی نسب نگاه نشود؛ حضرت علی ‏‏علیه السلام‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 10 ـ ‏‏سعی در تزویج و شفاعت (واسطه شدن) در آن و راضی نمودن دو طرف،‏‎ ‎‏مستحب است. از امام صادق ‏‏علیه السلام‏‏نقل شده است که امیرالمؤمنین ‏‏علیه السلام‏‏فرمود: «افضل‏‎ ‎‏شفاعت ها این است که در نکاح بین دو نفر شفاعت کنی تا آن که خدا بین آن ها جمع‏‎ ‎‏نماید». و از امام کاظم ‏‏علیه السلام‏‏است که فرمود: «سه نفرند که در روز قیامت زیر سایۀ عرش‏‎ ‎‏خدا هستند روزی که هیچ سایه ای غیر از سایۀ خدا نیست: مردی که برادر مسلمانش را به‏‎ ‎‏ازدواج برساند یا به او خدمت کند یا سرّی را برایش کتمان نماید». و از پیغمبر ‏‏صلی الله علیه و آله وسلم‏‏ است:‏‎ ‎‏«کسی که در ازدواج بین دو مؤمن کاری کند که خداوند بین آن ها جمع نماید خداوند هزار‏‎ ‎‏حورالعین را به ازدواج او درمی آورد که هر حوری در قصری از درّ و یاقوت است و برای‏‎ ‎‏هر قدمی که او در آن برداشته یا هر کلمه ای که به آن تکلم نموده، عمل یک سال است که‏‎ ‎‏شب هایش را (به عبادت) برخاسته و روزهایش را روزه گرفته است. و کسی که در جدایی‏‎ ‎‏بین زن و شوهرش تلاش کند غضب و لعنت خدا در دنیا و آخرت بر او می باشد و بر خدا‏‎ ‎‏حق است که او را به هزار سنگ بزرگ از آتش سنگسار نماید. و کسی که در فساد بین آن ها‏‎ ‎‏قدم بردارد ولی به جدایی نکشد، در دنیا و آخرت در سخط خدای عزّوجلّ و لعنت او‏‎ ‎‏می باشد و بر او حرام می شود که به وجه خداوند نظر کند». ‏

‏‏مسأله 11 ـ ‏‏بنابر مشهور اقوی، وطی (نزدیکی) در دُبُر (پشت) زوجه با کراهت شدید‏‎ ‎‏جایز است؛ ولی احتیاط (مستحب) ترک آن است، خصوصاً اگر زن راضی نباشد.‏

‏‏مسأله 12 ـ ‏‏نزدیکی با زوجه قبل از تمام شدن نُه سال جایز نیست ـ نکاحش دائمی‏‎ ‎‏باشد یا منقطع ـ و اما سایر لذت ها مانند لمس نمودن با شهوت و بغل گرفتن و تفخیذ او‏‎ ‎‏حتی در شیرخوار، اشکالی ندارد. و اگر با او قبل از نُه سالگی نزدیکی کند و او را افضا‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 13 ـ ‏‏ترک نزدیکی با زوجه در بیشتر از چهار ماه جایز نیست مگر این که با اذن او‏‎ ‎‏باشد، حتی بنابر اقوی اگر منقطعه باشد. و این حکم اختصاص به نداشتن عذر دارد و اما با‏‎ ‎‏وجود عذر مادامی که موجود است، مطلقا جایز می باشد، مانند این که ترس ضرر بر او یا بر‏‎ ‎‏زوجه باشد. و میل نداشتن به نزدیکی که مانع برخاستن عضو (مخصوص) است از عذرها‏‎ ‎‏می باشد. و آیا این حکم اختصاص دارد به شخص حاضر پس اشکالی بر مسافر نیست‏‎ ‎‏اگرچه سفرش طول بکشد یا هر دو را شامل می شود پس برای مسافر جایز نیست که‏‎ ‎‏سفرش را بیشتر از چهار ماه طول بدهد بلکه در صورت نداشتن عذر بر او واجب است که‏‎ ‎‏جهت ادای حق زوجه، حضور پیدا کند؟ دو قول است، که اظهر آن ها اولی است؛ لیکن به‏‎ ‎‏شرط آن که مسافرت ولو در نظر عرف ضروری باشد، مانند سفر تجارت یا زیارت یا‏‎ ‎‏تحصیل علم و مانند این ها، نه آن که به مُجرد میل و رفاقت و خوشگذرانی و مانند این ها‏‎ ‎‏باشد، بنابر احتیاط (واجب).‏

‏‏مسأله 14 ـ ‏‏در جایز بودن «عزل»، اشکالی نیست ـ و عزل، عبارت است از بیرون‏‎ ‎‏آوردن آلت در وقت انزال و خالی نمودن منی به خارج (از رحم) ـ در غیر زوجۀ حرّۀ‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 15 ـ ‏‏برای هر یک از زوج و زوجه جایز است که به جسد دیگری ـ ظاهر و باطن‏‎ ‎‏آن ـ حتی به عورت نگاه کنند. و همچنین مس هر کدام از آن ها ـ با هر عضو او به هر عضو‏‎ ‎‏آن دیگری، با تلذذ و بدون تلذذ ـ جایز است.‏

‏‏مسأله 16 ـ ‏‏نگاه کردن مرد به مثل خودش (مرد) به غیر از عورت، مادامی که با تلذذ‏‎ ‎‏نباشد جایز است چه منظور الیه (کسی که مورد نظر واقع می شود) پیر باشد یا جوان،‏‎ ‎‏خوش صورت باشد یا زشت. و «عورت»، عبارت است از قبل و دبر و دو بیضه. و‏‎ ‎‏همچنین در جواز نگاه کردن زن به غیر از عورت، از مثل خودش (زن) اشکالی نیست و‏‎ ‎‏اما نگاه کردن به عورت او حرام است مثل مرد.‏

‏‏مسأله 17 ـ ‏‏برای مرد جایز است که به بدن محارمش غیر از عورت در صورتی که با‏‎ ‎‏تلذذ و ریبه نباشد نگاه کند. و مقصود از محارم زنانی هستند که ازدواج با آن ها از جهت‏‎ ‎‏نسب یا شیر خوردن یا مصاهره، حرام است. و برای آن ها هم جایز است که به غیر از‏‎ ‎‏عورت، به بدن او بدون تلذذ و ریبه نگاه کنند.‏

‏‏مسأله 18 ـ ‏‏نگاه کردن مرد به غیر از صورت و دست ها تا مچ زن بیگانه، از مویش و‏‎ ‎‏بقیۀ بدن او بدون اشکال جایز نیست؛ چه در آن تلذذ و ریبه باشد یا نه. و همچنین است‏‎ ‎‏صورت و دست ها در صورتی که با تلذّذ و ریبه باشد. و اما بدون آن، دو قول، بلکه چند‏‎ ‎‏قول هست: جواز آن مطلقا، عدم جواز آن مطلقا، تفصیل بین یک نگاه که جایز باشد و‏‎ ‎‏تکرار نگاه کردن که جایز نباشد؛ و احوط (وجوبی) اقوال وسطی آن ها می باشد.‏

‏‏مسأله 19 ـ ‏‏نگاه کردن زن به مرد بیگانه جایز نیست همان گونه که نگاه مرد به زن بیگانه‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 20 ـ ‏‏هر کسی که نگاه کردن به او حرام است، مسّ او هم حرام می باشد؛ پس‏‎ ‎‏مس مرد بیگانه زن بیگانه را و برعکس، جایز نمی باشد. بلکه اگر هم بگوییم که نگاه کردن‏‎ ‎‏به صورت و دست ها تا مچ از زن بیگانه جایز است، مسّ صورت و دست ها تا مچ او را‏‎ ‎‏جایز نمی دانیم. پس مصافحه او برای مرد جایز نیست، البته از پشت لباس اشکالی ندارد؛‏‎ ‎‏لیکن بنابر احتیاط (واجب) نباید دست او را بفشارد.‏

‏‏مسأله 21 ـ ‏‏نگاه کردن به عضوی که از مرد بیگانه و زن بیگانه جدا شده جایز نیست؛ و‏‎ ‎‏احتیاط (واجب) آن است که به موی جدا شده نگاه نشود. البته نگاه کردن به دندان و ناخن‏‎ ‎‏که جدا شده باشند، ظاهراً اشکالی ندارد.‏

‏‏مسأله 22 ـ ‏‏از حرمت نگاه کردن و لمس در مرد بیگانه و زن بیگانه، مقام معالجه استثنا‏‎ ‎‏می شود در صورتی که معالجه به وسیلۀ هم جنس، ممکن نباشد، مانند معرفت نبض در‏‎ ‎‏صورتی که با وسیله ای مانند درجه و غیر آن ممکن نباشد و مانند خون گرفتن و حجامت و‏‎ ‎‏بستن شکستگی و مانند آن. و مقام ضرورت نیز استثنا شده است، مانند این که نجات او از‏‎ ‎‏غرق شدن یا سوختن، بر نگاه کردن و لمس نمودن توقف داشته باشد. و اگر ضرورت‏‎ ‎‏اقتضا کند یا معالجۀ آن بر نگاه کردن، نه لمس نمودن، یا عکس آن متوقف باشد، باید به‏‎ ‎‏همانی که اضطرار پیدا شده اکتفا شود و در آنچه که اضطرار پیدا کرده باید به قدر ضرورت‏‎ ‎‏اکتفا کند پس آن دیگری (نگاه یا لمس) و تعدّی به بیشتر از مقدار ضرورت،‏‎ ‎‏جایز نمی باشد.‏

‏‏مسأله 23 ـ ‏‏همان طور که بر مرد حرام است که به زن بیگانه نگاه کند، بر زن نیز واجب‏‎ ‎‏است که خود را از بیگانه ها بپوشاند؛ و پوشاندن بر مردها واجب نیست اگرچه بر زنان‏‎ ‎‏حرام است که به مردان ـ به غیر از آنچه که استثنا شده ـ نگاه کنند. و اگر مردها بدانند که‏‎ ‎‏زن ها تعمداً به آنان نگاه می کنند احتیاط (مستحب) آن است که خود را از زن ها بپوشانند؛‏‎ ‎‏اگرچه اقوی آن است که واجب نمی باشد.‏

‏‏مسأله 24 ـ ‏‏اشکالی نیست که غیر ممیّز ـ چه پسر و چه دختر ـ از احکام نگاه کردن و‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 25 ـ ‏‏برای مرد جایز است که به دختر بچه مادامی که بالغ نشده نگاه کند، در‏‎ ‎‏صورتی که در آن تلذذ و شهوت نباشد؛ البته احتیاط (مستحب) و اولی این است که به‏‎ ‎‏جاهایی که عادت بر پوشاندن آن ها با لباس های متعارف، جاری نمی باشد اکتفا نماید مانند‏‎ ‎‏صورت و دست ها تا مچ و موی سر و دو ذراع و دو پا، نه مثل ران و کپل و کمر و سینه و‏‎ ‎‏پستان و سزاوار نیست که احتیاط در آن ها ترک شود. و احتیاط (واجب) آن است که در‏‎ ‎‏صورتی که به شش سال رسیده باشد او را نبوسد و در دامن خود قرار ندهد.‏

‏‏مسأله 26 ـ ‏‏برای زن، نگاه کردن به پسر بچۀ ممیّز مادامی که بالغ نشده جایز است. و بر‏‎ ‎‏زن واجب نیست که خود را از او بپوشاند مادامی که به جایی نرسد که نگاه کردن از ناحیۀ‏‎ ‎‏او و نگاه کردن به او موجب برانگیخته شدن شهوت شود؛ بنابر اقوی در برانگیخته شدن‏‎ ‎‏شهوت بالفعل و بنابر احتیاط (واجب) در غیر آن (یعنی در صورتی که برانگیخته شدن‏‎ ‎‏بالقوه باشد).‏

‏‏مسأله 27 ـ ‏‏نگاه کردن به زنان اهل ذمّه بلکه مطلق کفار با نبود تلذذ و ریبه ـ یعنی ترس‏‎ ‎‏واقع شدن در حرام ـ جایز می باشد. و احتیاط (واجب) آن است که به جاهایی که عادت‏‎ ‎‏آن ها بر نپوشاندن آن جاری است اکتفا شود. و گاهی زنان بادیه نشین و روستایی از اعراب‏‎ ‎‏و غیر آن ها ـ که عادت آن ها بر این است که خود را نمی پوشانند و اگر نهی شوند هم،‏‎ ‎‏نمی پذیرند و به آن توجه نمی کنند ـ به زنان اهل ذمّه ملحق می شوند و این اشکال دارد.‏‎ ‎‏البته ظاهر آن است که تردّد در روستاها و بازارها و جاهایی که این چنین زنانی رفت و آمد‏‎ ‎‏می کنند و مجامع آن ها و جاهایی که این ها معامله می کنند ـ که عادتاً علم پیدا می شود که‏‎ ‎‏نگاه به این ها می افتد ـ جایز می باشد و نگاه نکردن در این گونه جاها واجب نیست، در‏‎ ‎‏صورتی که ترس افتادن به فتنه نباشد.‏

‏‏مسأله 28 ـ ‏‏کسی که می خواهد با زنی ازدواج کند جایز است که به او نگاه کند، به شرط‏‎ ‎‏آن که به قصد لذت بردن نباشد اگرچه می داند که به جهت نگاه کردن به او، لذت قهراً‏‎ ‎‏حاصل می شود. و به شرط آن که احتمال بدهد که با نگاه کردن به او، بصیرت زیادتری پیدا‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 29 ـ ‏‏اقوی آن است که شنیدن صدای زن بیگانه مادامی که تلذذ و ریبه نباشد‏‎ ‎‏جایز است. و همچنین برای زن جایز است که صدایش را به مردان بیگانه بشنواند، در‏‎ ‎‏صورتی که ترس فتنه نباشد؛ اگرچه احتیاط (مستحب) در غیر مقام ضرورت، ترک آن‏‎ ‎‏است خصوصاً اگر زن جوان باشد. و عده ای، شنیدن و شنواندن را حرام دانسته اند و این‏‎ ‎‏قول ضعیف است، البته بر زن حرام است که با مردان با کیفیت مهیج صحبت کند؛ به این که‏‎ ‎‏به نازکی سخن بگوید و در کلام نرمی کند و صدایش را زیبا نماید؛ تا آن که کسی که در‏‎ ‎‏قلبش مرض هست، طمع کند.‏

‏‎