صدقه
نصوص زیادی بر استحباب صدقه و تشویق بر آن مخصوصاً در وقت های خاصی مانند جمعه و عرفه و ماه رمضان و بر طوایف مخصوصی مانند همسایه ها و ارحام وارد شده است، حتی در حدیث وارد شده است: «صدقه به دیگران روا نیست در حالی که خویشاوند محتاج باشد». و از حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلماست که: «به درستی خدایی که غیر از او خدایی نیست، هر آینه با صدقه، بیماری و ورم و آتش سوزی و غرق شدن و ویرانی و دیوانگی ـ و هفتاد باب از بدی را شمرد ـ دفع می کند». و وارد شده است که: «شروع در روز با صدقه، نحوست روز، و شروع شب با آن، نحوست شب را دفع می کند». و «صدقه در شب غضب ربّ را خاموش می کند و گناه بزرگ را نابود می نماید و حساب را آسان می کند. و صدقه در روز، مال و عمر را زیاد می کند». و «بر شیطان چیزی سنگین تر از صدقه بر مؤمن نمی باشد و صدقه قبل از آن که به دست بنده برسد، به دست خدای متعال می رسد». و از علی بن الحسین علیهماالسلاماست که: «دستش را وقت صدقه می بوسید، به او گفته
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 2صفحه 98
شد برای چه می بوسید؟ فرمود: صدقه به دست خدا می رسد قبل از آن که به دست سائل برسد». و مانند این حدیث از غیر آن حضرت علیه السلاموارد شده است. و از پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم است: «هر معروفی صدقه است، به غنی یا فقیر؛ پس صدقه بدهید ولو این که به یک نیم خرما باشد و از آتش دوری کنید ولو به یک نیمی از خرما، زیرا خداوند آن را برای صاحبش پرورش می دهد چنان که یکی از شما کره اسب یا گوساله اش را پرورش می دهد تا او را در قیامت به او برساند و از کوه بزرگ، بزرگ تر باشد». و غیر از این ها.
مسأله 1 ـ در صدقه قصد قربت معتبر است و بنابر اقوی، عقدی که مشتمل بر ایجاب و قبول باشد، در آن معتبر نیست؛ بلکه معاطات کافی است، پس به هر لفظ یا فعلی ـ از اعطا کردن و مسلط نمودن ـ که قصدش از آن تملیک مجانی و قربة الی الله باشد، تحقق پیدا می کند و اقباض و قبض در آن شرط است.
مسأله 2 ـ رجوع در صدقه بعد از قبض جایز نیست؛ اگرچه بر بیگانه باشد بنابر اصح. مسأله 3 ـ صدقه دادن هاشمی به مثل خودش و به غیر هاشمی مطلقا حتی زکات واجب و فطره، حلال است و اما صدقۀ غیر هاشمی برای هاشمی در صدقه مستحب حلال است و در زکات واجب و فطره حرام است. و اما واجبات دیگر غیر از آن ها، مانند مظالم و کفارات و مانند آن ها، ظاهراً مثل صدقه مستحب است، اگرچه احتیاط (مستحب) آن است که به آن ها داده نشود و خود را از آن ها منزه نگاه دارند.
مسأله 4 ـ در صدقه دهنده، بلوغ و عقل و محجور نبودن به جهت افلاس یا سفاهت معتبر است؛ پس صدقه بچه حتی اگر به ده سال رسیده باشد، صحیح نیست.
مسأله 5 ـ در صدقه مستحب، فقر و ایمان و اسلام در کسی که صدقه به او داده می شود، معتبر نیست؛ پس صدقه بر غنی و بر ذمّی و مخالف اگرچه بیگانه باشند جایز است، ولی بر ناصبی و حربی اگرچه خویشاوند باشند جایز نیست.
مسأله 6 ـ صدقه پنهانی افضل است و تحقیقاً وارد شده است: «صدقه پنهانی، غضب پروردگار را خاموش می کند و همان طور که آب آتش را خاموش می کند، صدقه گناه را خاموش می کند و هفتاد باب بلا را دفع می کند». ولی اگر متّهم به ترک مواسات شود و
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 2صفحه 99
بخواهد تهمت را از خودش دفع نماید یا قصد اقتدا نمودن دیگری را داشته باشد، آشکارا دادن صدقه مانعی ندارد و مخفی نمودن آن تأکید نشده است. این در صدقه مستحب است و اما در صدقۀ واجب، افضل آن است که مطلقا، آشکارا بپردازد.
مسأله 7 ـ مساعدت و واسطه شدن در رساندن صدقه، مستحب است؛ پس از پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلمدر خطبه ای از ایشان است: «کسی که صدقه مردی را به مسکین بدهد مانند او اجر دارد و اگر صدقه در دست چهل هزار انسان بچرخد و دست به دست شود سپس به مسکین برسد برای همۀ آن ها اجر کامل است و آنچه نزد خدا است بهتر و باقی تر است برای کسانی که تقوا داشته باشند و احسان کنند اگر بدانید».
مسأله 8 ـ تملک نمودن از فقیر آنچه را که به او صدقه داده با خریدن یا قبول هبه یا سبب دیگر،کراهت شدید دارد، بلکه گفته شده که حرام است، ولی اگر با ارث به او برگردد مانعی ندارد.
مسأله 9 ـ رد سائل ـ ولو این که گمان کند که او بی نیاز است ـ مکروه است، بلکه به او ولو چیز مختصری داده می شود.
مسأله 10 ـ سؤال کردن ـ بدون آن که نیازمند باشد، بلکه اگر نیازمند هم باشد ـ شدیداً مکروه است، بلکه گفته شده که اولی حرام است؛ و ترک احتیاط سزاوار نیست. و به تحقیق منع مؤکدی از سؤال وارد شده است، در خبر است که: «هر کس از مردم سؤال کند و حال آن که روزی سه روز را داشته باشد، خداوند را روز قیامت ملاقات می کند در حالی که صورتش گوشت ندارد».
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 2صفحه 100