الف
مقدمه
احزاب و گروههاى سیاسى مدرن به عنوان شکل خاصى از سازماندهى نیروهاى اجتماعى، محصول تحولات دو قرن اخیر در جهان هستند، و نخستین جایگاه گسترش و توسعه آنها، کشورهاى اروپایى است. ویژگى مشترک اینگونه احزاب و گروهها، سازماندهى و مشارکت در امور سیاسى جهت کسب قدرت و برنامه ریزى براى حفظ آن است. امروزه در کشورهایى که داراى نظام حزبى با سابقه و با ثباتى هستند، احزاب سیاسى همچنین به عنوان حلقه پیوند میان منافع اجتماعى و نهادهاى تصمیم گیرنده سیاسى عمل مى کنند. در مقابل این امر، در بسیارى از کشورهاى در حال توسعه احزاب سیاسى بازتاب و تقلیدى ناقص از احزاب کشورهاى توسعه یافته بوده و معمولًا از کارایى مناسبى برخوردار نیستند. استبداد حاکمان، حکومت متمرکز و مقتدر، فقدان تجربه مشارکت سیاسى، ایجاد احزاب دستورى و دولتى و اعمال نظر قدرتهاى بیگانه از جمله علل این امر هستند.
سابقه پیدایش احزاب و گروههاى سیاسى در ایران به بعد از دوران نهضت مشروطه باز مى گردد. در واقع در دومین دوره مجلس شوراى ملى، افرادى نظیر تقى زاده و دهخدا تحت تأثیر مشاهدات خود در کشورهاى دیگر به فکر ایجاد احزاب سیاسى افتادند و با تقلید از عنوان «سوسیال دموکرات» حزب «اجتماعیون- عامیون» را به عنوان اولین حزب رسمى در ایران بر پا ساختند. فعالیت این حزب، مدت کوتاهى بعد با دخالتهاى
تبیاناحزاب و گروههای سیاسی از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 1
ب
روسیه و انگلستان، تعطیلى مجلس دوم و بالاخره کودتاى 1299 ش. به پایان رسید. دوره دوم فعالیت احزاب در ایران مربوط به سالهاى 32- 1320 ش. بود که به علت فضاى باز سیاسى، تعداد زیادى از احزاب به وجود آمدند. البته اکثر این احزاب بر محور یک شخصیت سیاسى متولد مى گردیدند، و با خروج آن فرد از صحنه، متلاشى مى شدند. از جمله این احزاب، مى توان به حزب دموکرات ایران به رهبرى قوام السلطنه و حزب زحمتکشان ایران به رهبرى مظفر بقایى اشاره کرد که با خروج رهبرانشان از صحنه منحل شدند. در این دوره، جبهه ملى و حزب توده نیز فعالیتهاى گسترده اى را آغاز کردند، اما بعد از کودتاى 1332 ش. توقیف و منحل شدند. از این دوره تا پایان دوران سلطنت پهلوى نیز احزاب فرمایشى و دست نشانده اى چون حزب مردم (1336 ش- اسدلله علم) حزب ملّیّون (1337 ش- منوچهر اقبال) حزب ایران نوین (1343 ش- حسنعلى منصور) و حزب رستاخیز (1354 ش.) تشکیل شدند، اما به هیچ وجه مورد استقبال مردم قرار نگرفتند. بالاخره دوره سوم فعالیت احزاب در ایران پس از پیروزى انقلاب اسلامى خصوصاً بین سالهاى 60- 1357 ش. بود. در این دوره با ایجاد فضاى پرشور و انقلابى در کشور تعداد زیادى از گروهها و احزاب اعلام موجودیت کردند. متأسفانه در این دوره نیز تعداد زیادى از این گروهها متأثر از جریانهاى بیگانه خارج از کشور بودند، لذا پس از مدتى کوتاه از مسیر انقلاب جدا شده و رو در روى ملت و نظام قرار گرفتند. به این ترتیب، پس از سال 1360 ش. و با شروع ترورها، توطئه ها و قیامهاى مسلّحانه آنها علیه نظام جمهورى اسلامى، فعالیت اکثر این احزاب و گروهها نیز متوقف شد.
امام خمینى (س) در سراسر عمر پربرکت خویش به عنوان شاهدى هوشیار و آگاه ناظر سیر تحولات احزاب و گروههاى سیاسى در ایران بودند، و در تمام دوران رهبرى نهضت بر اصلاح انحرافات این عرصه تأکید داشتند. در دوران پیش از پیروزى انقلاب، ضمن افشاى ماهیت وابسته احزاب فرمایشى، تلاش استعمارگران براى سوء استفاده از آنها در جهت ایجاد اختلاف بین مردم را نشان دادند. ایشان اقشار ملت را از همکارى با احزاب فرمایشى و دستورى چون حزب رستاخیز باز داشتند. در هنگام اوج گیرى
تبیاناحزاب و گروههای سیاسی از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 2
ج
نهضت، با توجه به عدم پایگاه مردمى احزاب و گروههاى سیاسى که ادعاى مخالفت با سلطنت پهلوى را داشتند، هیچ گاه به آنها متوسل نشدند، بلکه بارها با صراحت بر عدم نقش آنها در پیروزى انقلاب تأکید کردند. به دنبال پیروزى انقلاب اسلامى، ایشان فعالیت احزاب و گروههاى سیاسى، حتى احزاب چپ و غیر اسلامى را آزاد اعلام کردند، مشروط به آنکه فعالیتهاى عملى آنها به زیان مردم، مملکت و اسلام نباشد. بررسى نحوه برخورد ایشان با احزاب و گروههاى سیاسى عمده بعد از پیروزى انقلاب اسلامى به خوبى نشان مى دهد تا زمانى که آنها علیه مردم و انقلاب دست به توطئه نزده یا متوسل به اسلحه نشدند، از فعالیت آنها جلوگیرى نشد. حتى حزب توده تا زمانى که جاسوسى رهبران آن، براى مسئولان آشکار نشده بود، به فعالیت خود ادامه مى داد. در مجموع بررسى سیره حضرت امام (س) نشان مى دهد که ایشان هیچ گاه مخالفتى با فعالیت آزادانه احزاب و گروههاى سیاسى در چهارچوب نظام مبتنى بر ولایت فقیه نداشتند، اما همواره در مورد مفید بودن فعالیت احزاب و گروههاى وابسته یا دولتى از لحاظ عملى و نظرى تردید داشتند. اکنون که سالها از موضعگیریهاى امام (س) در برخورد با احزاب و گروههاى سیاسى در طول دوران نهضت مى گذرد، این حقیقت به خوبى آشکار شده که در صورتى که ایشان با قاطعیت بى نظیر خود جلوى فعالیتهاى انحرافى و تفرقه برانگیز برخى از احزاب و گروهها را نمى گرفتند، هیچ گاه پایه هاى نظام جمهورى اسلامى استوار نمى شد.
ویژگیهاى این مجموعه
این مجموعه که در گروه اجتماعى معاونت پژوهشى مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى استخراج و تنظیم شده، مشتمل بر پنج فصل است:
فصل اول، تحت عنوان نحوه و علل پیدایش احزاب و گروههاى سیاسى در ایران است که در آن به مباحثى همچون: ایجاد احزاب فرمایشى توسط قدرتهاى استعمارى، با اهدافى هم چون ایجاد تفرقه و اختلاف و ... پرداخته شده است.
فصل دوم، به کلیاتى درباره احزاب و گروههاى سیاسى اختصاص داده شده که در آن
تبیاناحزاب و گروههای سیاسی از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 3
د
معیار شناخت احزاب و گروهها، محدوده فعالیت، نحوه همکارى، زیانهاى گروه گرایى و ... مورد بحث قرار گرفته است.
در فصل سوم به عملکرد کلى احزاب و گروههاى سیاسى مخالف بعد از پیروزى انقلاب اسلامى اشاره شده است.
در فصل چهارم، توصیه ها و رهنمودهاى حضرت امام خمینى (س) در مورد احزاب و گروههاى سیاسى مطرح گردیده است، و در فصل پایانى (فصل پنجم) بررسى موردى مهمترین احزاب و گروههاى سیاسى مورد بحث قرار گرفته است.
در تنظیم این مجموعه کوشیده ایم:
- عبارتها را با توجه به پیام صریح و اصلى آنها ذیل نزدیکترین عنوان انتخابى بیاوریم، و از تکرار آنها در سایر عناوین خوددارى کنیم، به همین دلیل در بسیارى از موارد ممکن است مطلبى که ذیل یک عنوان خاص آمده حاوى پیامى مربوط به عنوان دیگر نیز باشد که به استثناى موارد معدود در عنوان بعدى تکرار نشده است.
- فهرست تفصیلى و فهرست مآخذ کلام امام در پایان این مجموعه آورده شده که راهنماى مناسبى براى دسترسى به مطالب و مآخذ مورد نیاز محققان است.
- علاوه بر عناوین و سرفصلهاى مطالب این کتاب براى هر یک از قطعات منتخب نیز جمله یا عنوانى در نظر گرفته شده است که عبارت آن لزوماً عین عبارت حضرت امام نیست، هر چند کوشش شده است به تعابیر امام نزدیک باشد، به همین دلیل خوانندگان و محققان محترم باید توجه داشته باشند که عنوان هر یک از قطعه هاى منتخب از تنظیم کنندگان این مجموعه مى باشد، و نباید به حضرت امام منتسب گردد.
- تاریخ صدور پیامها و سخنرانیهاى حضرت امام مأخوذ از مجموعه صحیفه امام در ذیل هر قطعه ذکر شده، و مشخصات کامل مآخذ براساس شماره مسلسل ذکر شده پایان هر قطعه در انتهاى کتاب آورده شده است.
- در تنظیم قطعه هاى منتخب در هر یک از فصول و عناوین فرعى، ترتیب و توالى تاریخى صدور آنها از طرف حضرت امام ملاک بوده نه توالى منطقى مطالب.
تبیاناحزاب و گروههای سیاسی از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 4
ه
در پایان لازم مى دانیم از کلیه افرادى که ما را در تهیه این مجموعه یارى داده اند سپاسگزارى نماییم.
مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینى (س)
معاونت پژوهشى
گروه اجتماعى
تبیاناحزاب و گروههای سیاسی از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 5
تبیاناحزاب و گروههای سیاسی از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 6