سخنرانی
زمان: قبل از ظهر 11 آذر 1341 / 4 رجب 1382
مکان: قم، مسجد اعظم
موضوع: شرایط اسفبار سیاسی ـ اجتماعی، و بیان خدمات و مبارزات روحانیت شیعه؛
سیاستهای ضد دینی رژیم شاه
مناسبت: آغاز دروس حوزۀ علمیه قم پس از ختم غائلۀ انجمنهای ایالتی و ولایتی
حضّار: علما، فضلا، طلاب و اهالی قم
[بسم الله الرحمن الرحیم]
قیام امیرالمؤمنین (ع) در مقابل معاویه
... ضمناً تذکرات لازمی بود که باید دولتها متوجه باشند. از اول ظهور اسلام، مسلمین حافظ دین مبین اسلام بوده اند؛ حتی برای حفظ دین از حق خود می گذشتند. حضرت امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ با خلفا همکاری می کردند، چون ظاهراً مطابق دستور دین عمل می نمودند و تشنجی در کار نبود، تا موقعی که معاویه روی کار آمد و از طریقه و روش خلفا منحرف گشته و خلافت را مبدل به سلطنت نمود. در این موقع حضرت ناچار شد قیام کند؛ چون نمی توانست قیام نکند؛ زیرا روی موازین شرع و عقل نمی توانستند معاویه را یک روز بر مقام خلافت پایدار ببینند. ناصحینی که حضرت را از روی غفلت نصیحت می کردند و می گفتند بگذارید معاویه بماند تا پایۀ سلطنت و خلافت شما محکم شود، بعداً او را از مقامی که دارد پایین بیاورید، نمی دانستند که اگر حضرت صبر می کرد بعداً مورد اعتراض مسلمین واقع می شد، و پس از محکم شدن کار، ممکن نبود او را خلع کرد.
حالا شاید اشخاص غافل این نکته در ذهنشان باشد که خوب بود حضرت وقتی جای پای خودش را محکم می کرد، معاویه را خلع کند؛ ولکن اشتباه است. لهذاوقتی
صحیفه امامجلد 1صفحه 113
ملاحظه فرمودند یک حکومت جائر می خواهد حکومت کند، قیامْ وظیفۀ الهی بود و عمل فرمودند. همین طور ائمه معصومین قیام کردند ولو با عدۀ کم، تا کشته شدند و اقامۀ فرائض نمودند؛ و هر کدام می دیدند قیام صلاح نیست، در خانه می نشستند و ترویج [دین] می کردند. این شیوه ای بود که از اول اسلام بوده است.
اقدام میرزای بزرگ
همیشه علما و زعمای اسلام ملت را نصیحت به حفظ آرامش می کردند. خیلی از زمان «میرزای بزرگ»، مرحوم «حاج میرزا محمد حسن شیرازی» نگذشته است؛ ایشان با اینکه یک عقل بزرگ متفکر بود و در سامره اقامت داشت، در عین حالی که نظرشان آرامش و اصلاح بود، لکن وقتی ملاحظه کردند برای کیان اسلام خطر پیش آمده است و شاه جائر آن روز می خواهد [به] وسیلۀ کمپانی خارجی، اسلام را از بین ببرد، این پیرمرد که در یک شهر کوچک نشسته و سیصد نفر طلبه بیشتر دورش نبود، ناچار شد سلطان مستبد را نصیحت کند. مکتوبات او هم محفوظ است. آن سلطان گوش نمی داد و با تعبیرات سوء و بی ادبی به مقام شامخ عالم بزرگ رو به رو شد تا آنجایی که آن عالم بزرگ مجبور شد یک کلمه بگوید که استقلال برگردد.
استقلال عراق، مرهون فتوای میرزای مجاهد
مرحوم «میرزا محمدتقی شیرازی» بعد از اینکه دیدند عراق در معرض خطر است ـ که اگر ایشان نبود از بین رفته بود ـ یک کلمه فرمودند، عرب پشتیبانی کردند؛ مطلب را برگردانید.
تمام ممالک اسلامی مرهون این طایفه هستند. اینهایند که تا به حال استقلال ممالک اسلامی را حفظ کرده اند. این ذخایر هستند که همیشه با نصایح خود، مردم سرکش را
صحیفه امامجلد 1صفحه 114
خاموش کرده اند. در عین حال روزی که ببینند اسلام در معرض خطر است، تا حد امکان کوشش می کنند؛ اگر با نشر مطالب شد، با گفتگو شد، با فرستادن اشخاص شد فَبِها؛ و اگر نشد، ناچار هستند قیام و اقدام کنند.
اینها کسانی هستند که در عین حال که علاقه به اتحاد و وحدت تمام طوایف مسلمین دارند، لکن تا آن حدی می توانند تأمل کنند که استقلال مملکت را در خطر نبینند به یک چیزهایی که ممکن است خود دولتها هم وارد و متوجه نباشند. اینجا شرع تکلیف معیّن فرموده است؛چیزی نیست که علمابتوانند ازخودشان بگویند؛قیام، قیام قرآنی ودینی بود.
منت خداوند بر دولت و شاه
[به] بنده، در شبی که بنا بود فردای آن در مسجد سید عزیزالله ، برای تنبّه دولتها دعا کنند، اطلاع دادند دولت بنا دارد مقاومت کند. ما دیدیم علما در اینجا تکلیف دیگری دارند؛ من تصمیم آخر را ضمن ابتهال به خداوند متعال گرفتم و به هیچ کس هم نگفتم و لکن خداوند بر دولت و شاه و ملت منت گذاشت. اگر خدای نکرده جسارتی به علمای تهران شده بود، من یک تصمیم خطرناکی گرفته بودم؛ اما دولت، بعد از نیمه شب متوجه شد نمی شود با قوای مردم مقاومت کرد؛ در همان نیمه شب، از علمای بزرگ تهران کاغذ گرفت که این غائله خاموش شود؛ تا اینکه صبح برای علمای قم هم تلگراف زد و ما در منزل آقای شریعتمداری بودیم. تلگرافْ خوب است و لکن خوفی بود که برای حیله باشد؛ تا اینکه دیروز مذاکرات زیاد بین اینجا و تهران شد، تا در جراید نوشتند و لکن مقدمات حرفهای ایشان تمام نیست.
قانونی نبودن قوانین خلاف قرآن
راجع به قانون شهرداری که ایشان مدعی است گذشته، نگذشته است و اعتراضی هم شده است. قیاس انجمنهای ایالتی و ولایتی هم به قانون شهرداریها که «مشابه
صحیفه امامجلد 1صفحه 115
است» مشابه نیست و قیاس باطل است، در آنجا و اینجا به نص قانون، مرد و مُسْلم بودن قید شده و گذشته است. از این گذشته، ما از طریق «ألْزِموُهُمْ بِما ألْزَموُا عَلَیْهِ أنْفُسَهُمْ» با ایشان بحث می کنیم، نه اینکه قانون اساسی در نظر ما تمام باشد بلکه اگر علما از طریق قانون صحبت کنند، برای این است که اصل دوم متمم قانون اساسی، قانون خلاف قرآن را از قانونیت انداخته است. «و الاّ ما لَنا والْقانوُنَ» ماییم و قانون اسلام؛ علمای اسلامند و قرآن کریم؛ علمای اسلامند و احادیث نبوی؛ علمای اسلامند و احادیث ائمۀ اسلام. هر چه موافق دین و قوانین اسلام باشد ما با کمال تواضع گردن می نهیم و هر چه مخالف دین و قرآن باشد ـ ولو قانون اساسی باشد، ولو الزامات بین المللی باشد ـ ما با آن مخالفیم.
ختم مسالمت آمیز غائله به همت علما
لکن بحمدالله مطلب گذشت و آقای اسدالله عَلم متنبه شدند که مطلب را باید خاتمه داد و بحمدالله خاتمه دادند. ما هم خاتمۀ مطلب را تقدیر می کنیم که بحمدالله بدون یک جنگ و نزاع، بدون ریختن یک قطره خون، چنین مطلبی که با قیام بزرگ ملتی توأم بود که تمام عشایر حرکت کنند، یک سیلی کسی نخورد. در یک قیام و جنگ موضعی و کوچک، با اینکه هزار نفر مجتمع می شوند، گاهی چند نفر کشته می شوند، پنجاه نفر زخمی می دهند؛ معقول نیست در یک قیام بیست میلیونی، از دماغ کسی خون نچکد؛ دولت نمی داند این را کی حفظ کرد، بیایند ببینند کاغذهایی که آمده، اشخاصی که آمدند با ما صحبت کردند، چه نوشتند و چه گفتند؛ اشخاصی با چشمهای گریان، آمدند گفتند: «شما دستور بدهید، همان حیات روحی را تأمین بدهید تا ببینید چه می شود». گفتیم ما اهل حرفها نیستیم. اگر یک کلمه صادر شده بود، انفجار ظاهر می شد و این آتش را کی خاموش کرد؟ چرا نمی خواهند باور کنند؟ چرا این پشتوانه را با هر نحوی می خواهند بشکنند؟ چرا با تمام قوا این قوّه بزرگ را، که پشتیبان استقلال است،
صحیفه امامجلد 1صفحه 116
می خواهند بشکنند؟ خدا می داند من متأسفم. این روحانیت است که با این وضع ساخته است و دارد خدمت به استقلال مملکت می کند. چرا باید متوجه نباشند که فرهنگ ما را به این روز کشانده اند؟ چرا خود را مستند نمی کنند به این روحانیت؟ چرا از مرگ یک عالِم، عالَم متشنج می شود؛ ولی از شکست دولت، مردم چراغان می کنند؟! دولت باید طوری باشد که اگر شکست خورد، مردم عزا بگیرند و برای حفظش قیام کنند.
روحانیت، پشتوانۀ مملکت
اینها نمی توانند جلب منفعت خودشان را بکنند. اگر مردم دیدند اینها نفع مسلمین را می خواهند، با قرضه های ملی و فروش خانه هایشان برای مصالح مسلمین خرج می کنند. چرا این مطبوعات را آزاد می گذارند؟ چرا نسبت ناجوانمردانه و ناروا می دهند؟ اگر روحانیت برود، مملکت پشتوانه ندارد. چرا این مطبوعات اینقدر آزاد است؟ چرا جشن «هفدۀ دی» را آزاد می گذارند؟ اینها وسیلۀ منفوریت است؛ منفور نکنید سلطان مملکت را. ما نصیحت می کنیم این هفدۀ دی را به وجود نیاورید. ما مفاسد را می دانیم؛ حفظ کنید این مملکت را. ترقیات مملکت به هفدۀ دی نیست. ترقی مملکت به دانشگاه است که آن را به این صورت در آورده اید.
صد سال دانشگاه؛ اما نیازمند به خارج
صد سال است به یک معنی دانشگاه داریم اما هنوز یک لوزتیْن سلطان را می خواهند عمل کنند باید از خارج طبیب بیاید! سد کرج را باید خارجیها درست کنند! یک خط و جاده را باید خارجیها بیایند بکشند! اینها را التزامات بین المللی اقتضا می کند؟! اگر مهندس و طبیب دارید، فرهنگ دارید؟ اگر می گویید فرهنگ داریم، ذخایر داریم، محصل داریم، طبیب و مهندس داریم، پس چرا از خارج استخدام می کنید؟ چرا ماهی صد هزار تومان به یک خارجی می دهید؟! جواب بدهید! اگر ندارید، وااسفا به این
صحیفه امامجلد 1صفحه 117
مملکت، صد سال است فرهنگ و دانشگاه دارد؛ ولی دکتر ندارد، مهندس ندارد ...
تحریف مقاصد روحانیت
روحانی حرفش این است. روحانی با اقتصاد مملکت مخالف نیست؛ تهمت می زنند پانصد سال روحانیت تمام قطب ارض را حفظ و اداره کرد؛ رجوع کنید به تاریخ. با اینکه خلفا خلفای جور بودند، با همین برنامۀ اسلامی بر عالم حکومت کردند. آیا اسلام راه ترقی ندارد؟ علما با چه امر اقتصادی مخالفند؟ شما سد خواستید بسازید جلوتان را گرفتند؟ کارخانه خواستید وارد کنید نگذاشتند؟ ما می گوییم ذوب آهن را خراب نکنید؛ ذوب آهن کرج را خیال می کنید ما خبر نداریم چه کردید؟ علما با استقلال مخالف نیستند؛ مذهب علما استقلال است. دین اقتضا می کند بگوییم ما وسیله نداریم؛ مطبوعات دست ما نیست؛ علما را بد معرفی کرده اند.
نتیجۀ آزادی ادعایی زنان
شما ببینید بیست و چند سال است از این کشف حجاب مفتضح گذشته است؛ حساب کنید چه کرده اید؟ زنها را وارد کردید در ادارات؛ ببینید در هر اداره ای که وارد شدند، آن اداره فلج شد. فعلاً محدود است؛ علما می گویند توسعه ندهید؛ به استانها نفرستید. زن اگر وارد دستگاهی شد، اوضاع را به هم می زند؛ می خواهید استقلالتان را زنها تأمین کنند؟! کسانی که شما از آنها تقلید می کنید، دارند به آسمان می پرند، شما به زنها ور می روید؟ بد معرفی نکنید روحانیون خود را به دنیا؛ برای شما عیب است. اینها دردهایی است، اینها نصیحت است؛ ولی چه سود. آنها که باید بشنوند نیستند؛ اگر هم کسی باشد، آنچه را که قلب ما از آن درد دارد، نخواهد رساند.
وظیفۀ علما: حفظ حیثیت اسلام
اما شما آقایان، وظیفۀ شما این است در هر مقام که هستید وزانت و حیثیت اسلام
صحیفه امامجلد 1صفحه 118
را حفظ کنید. اگر یک نفر از افراد شما بر خلاف زیّ خودش عمل کند، جامعۀ روحانیت را بد معرفی می کند. راضی نشوید دیگران که بد معرفی [می] کنند، خودمان هم بد معرفی کنیم.
بی اهمیت بودن شکست ظاهری
ما در این قضایا که وارد بودیم مطالب بسیار شیرینی داشتیم و مطالب بسیار تلخ. مطلب شیرین اینها بود که گفتیم، احساسات مردم «اللهمَّ أعْلِ کَلَماتهمْ» بعضی مطالب هم از اشخاصی احساس کردیم که تلخ بود؛ و خدا آنها را بیامرزد. به خواست خدا استقلال و حیات مملکت دست شماست. هر چه پیش بیاید به نفع شماست یا به ضرر شما؛ اگر به ضررتان تمام شد، باید شکست روحی نخورید. شکست ظاهری مهم نیست؛ آنچه مهم است، شکست روحی است. اگر انسان شکست روحی خورد، تا آخر باید به گورستان برگردد. شما که استناد دارید به ذات مقدس حق تعالی، شما که روحانی هستید، شما که قلبتان با ماوراءالطبیعه است، این عالم شکست ندارد؛ عالِم چیزی نیست؛ کسی که رابطه با خدا دارد شکست ندارد؛ شکست مال کسی است که آمالش دنیا باشد.اگر آمالْ دنیا باشد، شکست است؛ اگر آماْل غیب و ماورای غیب باشد، شکست ندارد. شکستْ مال بیچاره هاست؛ شکست مال کسانی است که معتِمد به شیطانند و ذخایر دنیا قلبشان را فرا گرفته است. اگر یک جایی به ضرر شما تمام شد، قلبتان محکم باشد؛ تا آخرین فردتان بایستید. گمان نکنید این آدم شکست خورد، تمام شد؛ تو هم یک موحدی، تو هم یک مسلمی، تو متصل به خداوندی؛ خدا شکست نمی خورد: وَلا تَهِنُوا وَلا تَحْزَنُوا وَ أنْتُمُ الأعْلَوْنَ إنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ.
تحصیل بزرگترین عبادت
اگر به نفع تمام شد، دست و پای خود را گم نکنید؛ محکم باشید. نه در آن طرف
صحیفه امامجلد 1صفحه 119
فَزَع داشته باشید، و نه در این طرف زیاده روی داشته باشید. حق اینکه به دولت ناسزا گفته شود، نیست؛ شما بزرگتر از این هستید که حرفی که مناسب شما نیست، بزنید. از امروز مشغول کار خودمان هستیم. در این دو ماه که این پیشامد کرد، ما نتوانستیم درست کار کنیم؛ شبهایی شد که من دو ساعت خواب کردم؛ از این به بعد مشغول تحصیل باشیم که از همۀ عبادات بزرگتر است، «إنْ کانَ الْقلْبُ مُخلِصاً». باز اگر دیدیم شیطانی از خارج متوجه مملکت ما شد، ما همین هستیم و دولت همان و ملت همان.
روحانیون حامی مردم
این اجتماع که برای دیگران خرج دارد، برای ما با یک کلمه تهیه می شود. مردم فهمیده اند ما دوست آنها هستیم؛ مردم به دوستشان علاقه دارند. روحانیین پدر ملتند، به فرزندانشان علاقه دارند. یک پیرمردی نصف شب می نویسد: جمع شوید دعا کنیم، تهران حرکت می کند! یک پیرمرد هم اینجا بنویسد ما می خواهیم یک ختم «أمَّنْ یُجیب» بگیریم، ببینید چه می شود! چون ملت ادراک کرده است که علما صلاح آنها را می خواهند؛ علما مصلح هستند، مفسد نیستند. ما میل داریم دولت اینطور باشد. میل داریم اگر عزای ملی اعلام کند، همه عزا بگیرند؛ برخلاف نباشند. می خواهیم همان طور که مردم قلبشان متوجه روحانیین است و با اشارۀ آنها جمعیت انبوه فراهم می شود، با دولت هم اینطور باشند.
نصیحت به شاه
از ری نوشتند ما پنج هزار نفر با کفن آماده ایم؛ از جاپلق نوشتند ما صد هزار نفریم، مهیای دستور شماییم؛ از لرستان نوشتند طایفه هایی با کفن حاضریم. مردم بیدارند؛ یک مملکت بیدار، عقب افتاده است؟ شما خلع سلاح کنید، بیاییم در تهران؛ شما بگویید ما یک اجتماع می خواهیم در شرق، ما می گوییم یک اجتماع می خواهیم در
صحیفه امامجلد 1صفحه 120
غرب؛ بیایید قم، شما بگویید ما یک اجتماع می خواهیم در اینجا، ما می گوییم یک اجتماع می خواهیم در خاک فرج، در دو فرسخی؛ شما نزدیک، ما دور. بروید خوزستان، جای دیگر، تا بفهمند [و] این پشتوانه را از دست ندهند. من به شاه مملکت نصیحت می کنم این قوه را از دست ندهند.دو قضیه را همه دیدیم؛ یک قضیه فوت آیت الله بروجردی، که دیدند. از آنها هم فوت واقع می شود، از ما هم فوت شد. می گویند آخوند چیزی نیست چطور آخوند چیزی نیست؟ می گوید: من با آخوند کار ندارم. آخوند با تو کار دارد. نصیحت از واجبات است؛ ترکش شاید از کبایر باشد. از شاه گرفته تا این آقایان، تا آخر مملکت، همه را باید علما نصیحت کنند.
راه جلب قلوب
راه به دست آوردن قلوب ملت این است؛ دل مردم مسلم، با اسلام به دست می آید. رگ خوابشان را ما فهمیدیم؛ قلوب مسلمین را باید توسط اسلام جلب کرد ـ إلَی الله تَطْمَئِنُ الْقُلُوبُ؛ تمام قلوب دست خداست؛ «مُقَلِّبَ الْقلُوب» خداست. به خدا متوجه شو تا دلهای مردم به تو متوجه شود. اهل علم اینکاره است، شما هم اینطور باشید. نمی گویم عمامه بگذار! می گویم: آنچه را او درک کرده است، تو هم ادراک کن.
ما می گوییم دولتها باید مردم را خوب اداره کنند که مردم بفهمند دولت خیرخواه ملت است؛ ولی اگر دیدند اینطور نیست، می گویند: کیْ باشد از بین برود؟ ای دولتها، ای بیچاره ها! فتح مملکت که چیزی نیست ـ آن را هم که الحمدلله ندارید ـ فتحِ قلوبْ مهم است. اگر می خواهید بکنید، اگر نخواستید نکنید؛ وَالأمْرُ إلَیْکُم.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
صحیفه امامجلد 1صفحه 121