گفتگو با وزیر کابینۀ ضیاء الحق درباره نفی وساطت دولت ها

‏‏گفتگو‏

‏‏زمان: آبان 1357 / ذی القعده 1398‏

‏‏مکان: پاریس، نوفل لوشاتو  ‏

‏‏موضوع: نفی وساطت دولتها در جریان انقلاب‏

‏‏مخاطب: وزیر کابینۀ ژنرال ضیاءالحق (رئیس جمهور وقت پاکستان)‏‎[1]‎

‏‏[بسم‏‏ الله الرحمن الرحیم‏‏]‏

‏‏[‏‏وزیر: این کمال افتخار برای ماست که اینجا باشیم. علامۀ ترابی ـ که از شاگردان آیت الله بوده است ـ‏‎ ‎‏مشوق ما برای این سفر بوده اند. همۀ ما نگران اوضاع ایران هستیم. اول بار در قرن اخیر پاکستان مسئلۀ‏‎ ‎‏تأسیس جمهوری اسلامی را عنوان کرد. در پاکستان، حکومت براساس قوانین اسلامی است، سیستم‏‎ ‎‏اسلامی است. ما در پاکستان، خصوصاً شیعه، خیلی نگران هستیم. اگر چه روابط شیعه و سنی ها خوب‏‎ ‎‏است، اما کافی نیست. ما منتظر تغییرات ایران و پیشرفت انقلاب و تأثیرات آن بر روابط سنی ها و شیعه‏‎ ‎‏هستیم.‏‏]‏

‏‎     ‎‏امام: من امیدوارم که این نهضت اسلامی ایران، که مشخصاً اسلامی است و برای‏‎ ‎‏تحقق اهداف اسلام است که آن اهداف انسانی کامل است، پیروز شویم، و آنچه آمال ما‏‎ ‎‏بوده است که اسلام و احکام آن ـ که ضامن استقلال و آزادی مسلمین است ـ اجرا شوند.‏‎ ‎‏امیدوارم این پیروزی حاصل شود. این مسلمین، همان طور که اسلام دستور داده است با‏‎ ‎‏هم متحد شوند و با هم ید واحده باشند تا آمال و آرزوها حاصل شوند؛ و احکام اسلام‏‎ ‎‏در همه جای عالم اجرا شوند. از خداوند تعالی توفیق همۀ مسلمین را خواستارم.‏

‏‏[‏‏وزیر: من قبل از آمدنم، به ژنرال ضیاء تلفن زدم و به او اطلاع دادم که برای دیدار آیت الله می آیم؛ او‏‎ ‎‏بهترین پیغامهای خود را داده است. وی گفت که پاکستان و ایران برای سالهای زیاد، دوست هم بوده اند.‏
‏‎

‎‏از همان آغاز تأسیس پاکستان این دوستی شروع شده است. ما در پاکستان مسائل ایران را یک امر‏‎ ‎‏داخلی ایران می دانیم؛ اما هر چیزی که ما قادر به انجام آن باشیم و آیت الله آرزو کند و بخواهند که‏‎ ‎‏کمک کنیم، آمادۀ انجام دادن آن هستیم.‏‏]‏

‏‎     ‎‏امام: نهضتی که در ایران است، یک نهضت انسانی است، که همان نهضت اسلامی‏‎ ‎‏است؛ نهضتی اسلامی ـ انسانی است. هر انسانی، هر مسْلمی اگر مطلع شود از اوضاع‏‎ ‎‏ایران، با ایرانی ها که در تحت فشار، سالهای طولانی بوده اند و به واسطۀ عمال اجانب‏‎ ‎‏تمام حیثیت ملی خودشان را و مخازن زیرزمینی خودشان را و نیروهای انسانی خود را از‏‎ ‎‏دست داده اند، کمک می کند. ما البته از رئیس جمهور پاکستان که توجه به این معنا دارند،‏‎ ‎‏تشکر می کنیم و انتظار آن را داریم که در این نهضت به ما کمک تبلیغاتی بکنند.‏‎ ‎‏همان طوری که دولتهای بزرگ به شاه کمک می کنند، کمکهای تبلیغاتی و کمکهای‏‎ ‎‏دیگر؛ و آنها اسباب این شده اند که این شخص تاکنون باقی مانده است؛ و گرنه در بین‏‎ ‎‏ملت هیچ پایگاهی ندارد و ساعتی نمی تواند در ایران زندگی کند. ما متوقع هستیم انسانها‏‎ ‎‏و بالاتر از آنها مسلمانها، به این نهضت کمک کنند و این ملت مظلوم را با کمک خودشان‏‎ ‎‏از زیر بار ظلم بیرون بیاورند. کمکهای تبلیغاتی را همۀ این دولتها و ملتها می توانند بکنند؛‏‎ ‎‏مع الأسف دولتها تاکنون یا توجه به این مسائل ما نکرده اند، یا آنها که استفاده جو بوده اند‏‎ ‎‏با توجه به مظالمی که واقع می شوند، از شاه پشتیبانی کرده اند. هیچ یک از آنها از یک‏‎ ‎‏ملت ضعیف که دارد خرد می شود، اظهار ‏‏[‏‏پشتیبانی‏‏]‏‏ نکرده اند.‏

‏‏     شما اول مردمی هستید که پشتیبانی خود را به ما عرضه داشته اید، و ما از شما توقع این‏‎ ‎‏را داریم که در رادیو و مطبوعات و مصاحبات خودتان، کمک خودتان را اعلام کنید.‏

‏‏[‏‏وزیر: می دانید که پاکستان ملتی فقیر است و در یک مرحلۀ حساس از تاریخ خود قرار دارد. ما‏‎ ‎‏مشکلات داخلی خود را داریم؛ ما همچنین به قدرتهای زیادی متکی هستیم. بخصوص دربارۀ‏‎ ‎‏کمکهای اقتصادی برای ادامۀ حیات خودمان متکی به قدرتها هستیم. در یک مجموعه ملتهایی قرار‏‎ ‎‏داریم که روابط و جریانات دیپلماسی خاصی است که باید دولتهای مستقل تعقیب کنند. اگر چه‏‎ ‎‏عواطف ما با ملت ایران است؛ ولی ما قادر نیستیم که در مسائل داخلی ایران دخالت کنیم؛ اما اگر آیت الله ‏
‏‎

‎‏حس می کنند که ما به نحوی می توانیم کمک کنیم که بین دو طرف وساطت شود، حاضریم این را انجام‏‎ ‎‏دهیم.‏‏]‏

‏‎     ‎‏امام: قضیۀ شاه طوری نیست که قابل وساطت باشد. شاه با تمام قوا در طول سی و چند‏‎ ‎‏سال، ملت ایران را هم چپاول کرده است و هم جنایات فوق العاده وارد کرده است. امروز‏‎ ‎‏ملت ایران با بیداری و هوشیاری بپاخاسته است، و حقوق اولیۀ بشر را ـ که آزادی و‏‎ ‎‏استقلال است ـ طلب می کند؛ و شاه هیچ پایگاهی در ایران ندارد و هیچ قابل مصالحه‏‎ ‎‏نیست. اعمالی که این شخص کرده است و یا جنایاتی را که این آدم کرده است به ایران،‏‎ ‎‏نمی توانیم در یک جلسه و یا دو جلسه بیان کنیم. باید خود شما به وسیلۀ سفارتخانه های‏‎ ‎‏خودتان که دارید، استفسار کنید از قضایای ایران؛ که بدون شک بفهمید ملت، یک حق‏‎ ‎‏مشروع را مطالبه می کند، و شاه مشروعیت خود را از دست داده است؛ و به نظر من از‏‎ ‎‏اول، سلطۀ او و پدرش مشروع نبوده است در ایران. من از خدای بزرگ می خواهم که‏‎ ‎‏دولت مسْلم پاکستان، که ملت مسْلم پاکستان به آمال انسانی و اسلامی خود برسد، و راه‏‎ ‎‏استقلال و آزادی را بیابد، و همان طوری که ملت ایران برای به دست آوردن آن قیام‏‎ ‎‏کرده اند، ملت آنجا هم به دست آورد آنچه می خواهد.‏

‏‏[‏‏وزیر: اطلاعات ما حاکی است که در وضعیت کنونی ایران، هزاران و صدها هزار از مردم ایران زحمات‏‎ ‎‏طاقت فرسایی را تحمل می کنند؛ اینها تمامی، برادران شیعۀ ما هستند. به موجب آمار و اخبار، زندگی‏‎ ‎‏عادی مردم در دهات و شهرها بر هم خورده است. فقدان غذا، توقف وسایل حمل و نقل، زندگی را به‏‎ ‎‏تمام معنا متوقف ساخته است. این آگاهی و احساس است که برادران شیعه را وادار می کند که قد عَلَم‏‎ ‎‏کنند و یک راه حلی را بررسی کرده و ارائه دهند. من عضو کابینه هستم؛ اطلاعاتی در دسترس ما هست‏‎ ‎‏که اگر اجازه بدهید؛ بیان کنم.‏

‏‏     بین امریکا و روسیه یک تفاهمی شده است؛ و روسیه دخالت در اوضاع ‏‏]‏‏ایران‏‏]‏‏نخواهد کرد؛ لذا‏‎ ‎‏جنگ با قدرت امریکا آسان نخواهد بود. ممکن است قدم به قدم جلو رفت، که از طریق آن، یک‏‎ ‎‏همکاری مختصری با دولت، در این مرحله، به منظور آشنا شدن مردم با ادارۀ مملکت و مشکلات، به‏‎ ‎‏عمل آید، به طوری که زندگی عادی مردم بر هم نخورد و مردم که از گرسنگی می میرند از این فاجعه‏
‏‎

‎‏نجات یابند.‏‏]‏

‏‎     ‎‏امام: اما اینکه وسایل زندگی مردم مختل شده است؛ این شاه است که همه را مختل‏‎ ‎‏کرده است. نفت مستخرج و ذخیره شده برای مدتی داریم؛ به موجب اطلاعات موثق؛‏‎ ‎‏اما شاه نمی گذارد که نفت ما به خود ما برسد. مقداری نفت هم که خارج می شود برای‏‎ ‎‏مصارف داخلی؛ به اسرائیل، می گویند داده شده است. انبارهای گندم را بعد از نیمه شب،‏‎ ‎‏مأمورین دولت می برند برای ذخیره، که مردم را به زحمت بیندازند و مسائل دیگر را هم‏‎ ‎‏خود آنها اسباب این هستند که سختی پیش بیاورند. اما ملت ما تمامی این سختیها را‏‎ ‎‏تحمل می کند تا به اهداف خود برسد. اما تفاهم او با دولت ‏‏[‏‏امریکا و انگلیس‏‏]‏‏ برای‏‎ ‎‏دخالت در امور داخلی ما، این سابقه هم دارد و دخالت اگر مقصود نظامی است چنین‏‎ ‎‏تفاهمی ممکن نیست حاصل شود. اگر جور دیگری است، امریکا همه گونه دخالتها کرده‏‎ ‎‏است؛ ما می خواهیم دست او را قطع کنیم. این قیام یک قیام اسلامی است؛ اگر زحمت‏‎ ‎‏ببینیم، شکست ببینیم، برای خدا و اسلام است و ما مأمور خواهیم بود؛ ما همان منطق‏‎ ‎‏مسلمین صدر اسلام را ـ که اگر در جنگ با کفار کشته شویم به بهشت می رویم و اگر‏‎ ‎‏بکشیم، به بهشت می رویم ـ همان منطق را داریم. شاه ناگوارتر است از دخالت دیگران‏‎ ‎‏در ما. دیگران اگر با زور و اسلحه دخالت کنند، نمی توانند در ایران ادامه بدهند؛ چنانچه‏‎ ‎‏در تاریخ تجربه شده است بین ملتهای مهاجم. ملت زیر بار هیچ مصالحه ای با شاه‏‎ ‎‏نمی رود. آنقدر جنایات دیده است که نه راضی به دخالت اجانب باشد، نه به بودن شاه.‏

‏‏[‏‏وزیر: من منظورم دخالت نظامی نیست؛ روشن شود. به موجب اخبار ما، شاه به هیچ قیمتی حاضر به‏‎ ‎‏عقب نشینی نیست. ارتش پشتیبان شاه خواهد ماند و ادامه خواهد داد. روشن است و ما می دانیم که فشار‏‎ ‎‏بر مردم زیاد است. به موجب اطلاعات ما شاه آماده است که در این مرحله شرایطی را بپذیرد. بنابراین‏‎ ‎‏اگر بشود یک راهی را به صورتی برای همکاری ‏‏]‏‏پیدا کرد‏‏]‏‏ و با اهداف زودرس در ذهن، شاید در یک‏‎ ‎‏مرحله طولانی تری به اهداف برسید؛ اما با کشتار کمتر و فشار کمتر بر مردم، ما معتقدیم که شاه آماده‏‎ ‎‏است که تفاهمی بکند.‏‏]‏

‏‎     ‎‏امام: شما شاه را به اندازۀ من نمی شناسید. من او را بزرگ کرده ام؛ خوب او را‏
‏‎

‎‏می شناسم. او برای اول بار نیست که واسطه درست کرده است؛ واسطه ای درست کرده‏‎ ‎‏است که حتی قوای نظامی را به تو می دهم؛ تمامی دولت را به شما تسلیم می کنم و من،‏‎ ‎‏یعنی شاه، سلطان باشم و دخالتی در امور نکنم. اما من او را خوب می شناسم، شما او را‏‎ ‎‏نمی شناسید. او حیله کرده است؛ می خواهد ما و شما را اغفال کند. می خواهد با وساطت‏‎ ‎‏شما به زندگی جنایت بار خود ادامه دهد و این قیامی که اسلامی است و در ایران برپا شده‏‎ ‎‏است متوقف کند و با تمام قوا به جنگ اسلام و مسلمین برخیزد. او به قلدری و‏‎ ‎‏جنایتکاری عادت کرده است، از بچگی؛ نظیر افیونی شده است که نمی تواند آن را از‏‎ ‎‏دست بدهد. شما توجه کنید به این معنا که وساطت از کسی که به قولش اعتماد نیست، و‏‎ ‎‏فقط برای اغفال است، نکنید؛ و معذوریم که وساطت شما را در این موضوع قبول کنیم.‏‎ ‎‏ملت ایران نمی تواند شاه را قبول کند. وساطت توسط اشخاصی نظیر ملک حسین و ملک‏‎ ‎‏حسن و حالا هم شماها، جز برای تحکیم قدرت خودش و ادامۀ خیانتها و جنایات بر‏‎ ‎‏ملت نیست، و برای ما مسئولیت الهی است اگر با او یک مسالمت و همراهی کنیم. ما اگر‏‎ ‎‏بنا باشد شکست بخوریم، با دست خودمان، خودمان را شکست نخواهیم داد؛ ‏‏[‏‏حتی‏‏]‏‎ ‎‏اگر با نظامی و زور باشد، با دست خودمان ما به این خیانتکاری اجازۀ ادامه نمی دهیم.‏

‏‏[‏‏وزیر: من توسط شاه فرستاده نشده ام که وساطت کنم. وقتی که به او ‏‏]‏‏قصد سفرم را‏‏]‏‏ گفتم و اجازه‏‎ ‎‏گرفتم که به دیدار شما بیایم، ژنرال ضیاء این پیشنهاد را مطرح کرد. وضعیت ایران روی شیعیان پاکستان‏‎ ‎‏هم اثر می گذارد. ما اقلیتی هستیم. وضعیت ایران شیعیان را ضعیف می کند. این افکار است که مرا وادار‏‎ ‎‏کرده است بیایم و ضمن ادای احترام، تبادل نظر کنیم. من آنچه را آیت الله گفتند، می بینم و احساس او را‏‎ ‎‏می بینم. منِ گناهکار تنها کاری که می توانم بکنم، دعاست. به هر حال امشب ساعت یک می روم به ژنو،‏‎ ‎‏بعد دو روز در لندن با فامیلم، بعد برگشت به پاکستان. اگر آیت الله در این فاصله مطلبی به نظرشان رسید‏‎ ‎‏و اگر کاری هست که از دستمان برمی آید اطلاع دهند؛ چه شخصاً و چه دولتمان رسماً در خدمت شما‏‎ ‎‏حاضریم.‏‏]‏

‏‎     ‎‏امام: از حسن نیت شما متشکرم، لکن این نکته که قیام ما شیعۀ پاکستان را تضعیف‏‎ ‎‏می کند، خلاف اطلاعات ما از اقشار شیعه نشین است. در همۀ اقشار شیعه نشین جنبشی‏
‏‎

‎‏پیدا شده است که ما امیدواریم آن جنبش موجب آن بشود از گرفتاریهایی که ملتها‏‎ ‎‏تاکنون داشته اند، بیرون بروند. بلکه قضیه، قضیۀ شیعه نیست؛ قضیۀ مسلمین است. ما از‏‎ ‎‏جاهای مختلف که ممالک اسلامی بوده است، مطّلع هستیم. به ما اطلاع داده اند که قیام‏‎ ‎‏ایران یک بیداری در جاهای دیگر، در ملت عرب، در جاهای دیگر به واسطۀ این قیام‏‎ ‎‏یک بیداری پیدا شده است؛ که امید است که اگر به نتیجه برسد، سایر اقشار هم به مقاصد‏‎ ‎‏انسانی خودشان برسند.‏

‏‏     و من از خدای تبارک و تعالی توفیق خدمت می خواهم؛ و توفیق شما و دیگران را در‏‎ ‎‏خدمت به اسلام و ملت اسلام خواستارم.‏

‏‏[‏‏وزیر: خیلی متشکرم و مفتخرم که به حضورتان رسیدم. وضعیت شیعیان در پاکستان به دلیل پول‏‎ ‎‏زیادی که سعودی خرج می کند خوب نیست. دعای من آن است که ایران قویتر از گذشته بشود؛ و این‏‎ ‎‏قدرت وضعیت شیعه را در پاکستان تشویق و تقویت کند. من می دانم نهضت ایران اسلامی است؛ اما در‏‎ ‎‏پاکستان، ما اقلیت هستیم و انقلاب ایران روی ما تأثیر زیادی می گذارد.‏‏]‏

‏‎     ‎‏امام: ما امیدواریم که وضعیت ایران به یک نحوی بشود که تقویت بنماید سایر شیعیان‏‎ ‎‏را در اقطار دیگر، و ما هم از شما امید دعا داریم. به ما دعا کنید که در این نهضت موفق‏‎ ‎‏بشویم.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎

• ـ متن حاضر مشروح مذاکرات یکی از وزیران کابینۀ ضیاءالحق با امام در پاریس می باشد. متأسفانه نام آن وزیر و تاریخ این مذاکرات در یادداشتهای اصلی نیامده است. همان طور که امام در ضمن مذاکرات هم اشاره کرده اند، مسئلۀ وساطت بین شاه و امام، قبلاً هم از طرف سلطان حسن، پادشاه مراکش و حسین، پادشاه اردن مطرح شده بود. تاریخ 25 سالۀ ایران، ج 2، ص 342 ـ 346.