چنانچه معلوم شد در سابق، انسان بالفطره عاشق حق است، که کمال مطلق است، گرچه خودش نداند به واسطۀ احتجاب نور فطرت. پس انسان غیر محتجب، که کمال مطلق را حق ـ تعالیٰ شأنه ـ بداند، و معرفت حضوری به مقام مقدس کامل علی الاطلاق داشته باشد، آنچه از او ظهور پیدا کند، کامل بیند و جمال و کمال حق را در جمیع موجودات ظاهر بیند. و چنانچه ذات مقدس را کامل مطلق بیند، صفات جمال و جلال را کامل بیند. و همین طور، افعال حق را جمیل و کامل مشاهده کند، و [ این که] «از جمیل مطلق جز مطلق جمیل نیاید» را به عین عیان و مشاهدۀ حضوری دریابد.
پس، همان عشق و رضایتی که به ذات مقدس حق پیدا کند، به همۀ نظام وجود ـ از آن جهت که لازمۀ کمال مطلق است ـ پیدا کند. پس، از تمام انوار وجودیه، به مقدار نورانیت وجودیه و کمال ذاتی آن راضی و خشنود شود؛ چنانچه از لسان صاحب این مقام گفته شده است:
به جهان خُرَّم از آنم که جهان خُرَّم از اوست عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست
و لازمه این عشق ذاتی و رضایت فطری، سخط و نارضایتی از جنبه سوائیّه ـ که جهات نقص و ظلمت و عدم است ـ می باشد.
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 164
پس چنین بنده آنچه از حق تعالیٰ بیند و آنچه از ذات مقدّسش نسبت به او صادر شود، به نظر خشنودی و رضایت به او نظر کند، و از حق تعالیٰ و افعال او راضی و خشنود می باشد، و از غیر او و آنچه به او متعلق است متنفّر و ساخط باشد.
و اما صاحب فطرت محجوبه، چون کمال را در امور دیگر تشخیص داده، رضایت و خشنودی و فرح و دلبستگی او به آن امور است و به اندازه احتجاب از حق از حق تعالیٰ و افعال او ساخط و غیر راضی است. و چون محبوبش، دنیا و آمال نفسانیه داثره است، اگر خللی به آنها وارد شود، به حسب جبلّت و فطرت، از آن کس که این خلل را وارد کرده سخطناک و به او بدبین شود، گرچه به زبان نیاورد.
و شیخ بزرگوار ما، جناب عارف باللّٰه، شیخ محمد علی شاه آبادی ـ اَدام اللّٰه ظلّه علی رؤوس مریدیه ـ می فرمود: «محبت زیاد به دنیا سبب آن شود که در وقت خروج از دنیا که انسان دید به عیان که حق تعالیٰ و ملائکه و
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 165
سَدَنۀ او، محبوب او را از او می گیرند، و او را از محبوبش جدا کنند، بالجبلّة والفطرة غضبناک به آنها شود، و با عداوت حق تعالیٰ و ملائکه مقدَّسۀ او از دنیا بیرون رود.» و قریب به این معنی در حدیث شریف کافی هست، و ما در شرح اربعین این حدیث شریف را حدیث بیست و هشتم قرار داده، شرح نمودیم.
بالجمله، سخط و غضب بر حق تعالیٰ و افعال او از جنود ابلیس و جهل است و لازمۀ فطرت محجوبه است أعاذَنا الله منه.
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 166