بدان که شکر، به حسب موارد استعمال آن عبارت است از: اظهار نعمت منعم، یا عبارت است از برای امری که بدان اظهار نعمت است؛ چنانچه از «راغِب» منقول است که: «شکر، تصور نعمت و اظهار آن است. و گفته شده است که آن، مقلوب «کشر» به معنی کشف است. و ضد آن کفر است که پوشیدنِ نعمت و نسیان آن است، و دابّۀ شَکور آن است که اظهار کند به چاقی خود؛ نعمتهای صاحب خود را. و گفته شده است که اصل آن از «عَینٌ شکری» یعنی «مُمتَلِئَة» است، بنابراین، شکر عبارت است از: امتلا از ذکر مُنعَمٌ علیه».
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 181
و بعضی گفته اند: «شکر عبارت است از: مقابله نعمت با قول و فعل و نیّت. واز برای آن سه رکن است: اوّل، معرفت منعم و صفات لایقۀ به او و معرفت نعمت. دوم، حالی که ثمرۀ این معرفت است، و آن خضوع و تواضع و سرور به نعم است، ازجهت آن که دالّ بر عنایت منعم است. سوم، عمل است که ثمرۀ این حالت است.
و عمل بر سه قسم است: «قلبی» و آن قصد به تعظیم و تحمید و تمجید منعم است، و «لسانی» اظهار این مطلوب و منظور است به تحمید و تسبیح و تهلیل، و «جوارحی» و آن استعمال نعمتهای ظاهره و باطنه حق است در طاعت او».
نویسنده گوید: «شکر عبارت است از: قدردانی نعمتهای منعم، و این معنی در مملکت قلب به طوری ظاهر شود، و در زبان به طوری، و در جوارح به طوری، و این قدردانی متقوّم است به معرفت منعم و نعمت او، چنانچه معلوم شود».
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 182