فصل دوم [در بیان تاثیر رافت]

‏‏بدان که رحمت و رافت و عطوفت و امثال آن، که از جلوه های اسماء‏‎ ‎‏جمالیّه الهیّه است، خدای ـ تبارک و تعالی ـ به حیوان مطلقاً و به انسان‏‎ ‎‏بالخصوص، مرحمت فرموده؛ برای حفظ انواع حیوانیّه و حفظ نوع و نظام عائله‏‎ ‎‏انسانی. و این جلوه‏‏[‏‏ ای‏‏]‏‏ از رحمت رحمانیّه است که نظام عالم وجود، مطلقاً بر‏‎ ‎‏پایه آن نهاده شده.‏

‏‏و اگر این رحمت و عطوفت در حیوان و انسان نبود، رشتۀ حیات فردی و‏‎ ‎‏اجتماعی گسیخته می شد. و با این رحمت و عطوفت، حیوان حفظ و حضانت‏‎ ‎‏اولاد خود، و انسان حراست از عائله خود، و سلطان عادل حفظ مملکت خود‏‎ ‎‏می کند. اگر این رحمت و شفقت و رافت نبود، هیچ مادری تحمّل مشقّتها و‏‎ ‎‏زحمتهای فوق العاده اولاد خود را نمی کرد. و این جذبۀ رحمت و رافت الهی‏‎ ‎‏است که قلوب را به خود مجذوب نموده، و بالفطره حفظ نظام عالم را‏‎ ‎‏می فرماید.‏

‏‏این رحمت و رافت است که معلّمین روحانی و انبیاء عظام و اولیاء کرام و‏‎ ‎‏علماء بالله را به آن مشقّتها و زحمتها اندازد؛ برای سعادت نوع خود و خوشبختی‏‎ ‎‏دائمی عائله انسانی. بلکه نزول وحی الهی و کتاب شریف آسمانی، صورت‏
‏‎

‎‏رحمت و رافت الهیه است در عالم ملک، بلکه تمام حدود و تعزیرات و قصاص‏‎ ‎‏و امثال آن، حقیقت رحمت و رافت است که در صورت غضب و انتقام جلوه‏‎ ‎‏نموده: ‏‏«‏‏وَ ‏‏[‏‏لَکُم‏‏]‏‏ فِی القِصَاصِ حَیوةٌ یا اولِی الالبَابِ‏‏»‏‎[1]‎‏، بلکه جهنم رحمتی‏‎ ‎‏است در صورت غضب برای کسانی که لیاقت رسیدن به سعادت دارند. اگر‏‎ ‎‏تخلیصاتی و تطهیراتی که در جهنم می شود نبود، هرگز روی سعادت را آن‏‎ ‎‏اشخاص نمی دیدند.‏

‏‏بالجمله:‏‏ کسی که قلب او از رافت و رحمت به بندگان خدا خالی باشد، او را‏‎ ‎‏باید ازمسلک این جمعیّت خارج کرد واز حقّ دخول در عائله بشری محروم‏‎ ‎‏نمود.‏

‏‏اهل معرفت فرمایند: «بسط بساط وجود و کمال وجود به اسم رحمان و‏‎ ‎‏رحیم است».‏‎[2]‎

‏‏و این دو اسم شریف از امّهات اسماء و اسماء محیطه واسعه است، چنانچه‏‎ ‎‏در کریمۀ الهیه است: ‏‏«‏‏وَ رَحمَتی وَسِعَت کُلَّ شَیءٍ‏‏»‏‎[3]‎‏، و فرماید: ‏‏«‏‏رَبَّنَا‏‎ ‎‏وَسِعتَ کُلَّ شَیءٍ رَحمَةً وَ عِلمَاً‏‏»‏‏.‏‎[4]‎

‏‏و از این جهت است که در مفتاح کتاب الهی‏‎[5]‎‏، این دو اسم بزرگ تابع اسم‏‎ ‎‏اعظم قرار داده شده است، اشارۀ به آن که مفتاح وجود حقیقت رحمت رحمانیّه‏‎ ‎‏و رحیمیّه است، و رحمت سابق بر غضب. و از این باب، اهل معرفت گویند:‏
‏‎

‎‏«بِبِسمِ الله ِ الرَّحمنِ الرَّحِیمِ ظَهَرَ الوُجُودُ».‏‎[6]‎

‏‏این اسم رحمت که شعب آن رافت و عطوفت و امثال آن از اسماء صفاتیّه و‏‎ ‎‏افعالیّه است ـ اسمی است که حق تعالی بیشتر خود را به آن معرفی فرموده، و در‏‎ ‎‏هر یک از سور قرآنیّه آن را تکرار فرموده تا دلبستگی بندگان به رحمت واسعه‏‎ ‎‏آن ذات مقدّس روزافزون شود، و دلبستگی به رحمت حق منشا تربیت نفوس و‏‎ ‎‏نرم شدن قلوب قاسیه شود.‏

‏‏با هیچ چیز مثل بسط رحمت و رافت و طرح دوستی و مودّت نمی توان دل‏‎ ‎‏مردم را به دست آورد، و آنها را از سرکشی و طغیان بازداشت. و لهذا، انبیاء عظام‏‎ ‎‏مظاهر رحمت حق ـ جلّ و علا ـ هستند، چنانچه خدای تعالی معرفی ‏‏رسول اکرم‏‎ ‎‏ـ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ـ را فرموده در آخر سوره توبه ـ که خود سورۀ غضب‏‎ ‎‏است ـ به این نحو:‏

‏‏«‏‏لَقَد جَاءَکُم رَسُولٌ مِن انفُسِکُم عَزِیزٌ عَلَیهِ مَاعَنِتُّم حَرِیصٌ عَلَیکُم‏‎ ‎‏بِالمُومِنِینَ رَووفٌ رَحِیمٌ‏‏»‏‏.‏‎[7]‎

‏‏و در شدت شفقت و رافت آن بزرگوار بر همه عائله بشری بس است آیه‏‎ ‎‏شریفه اول سورۀ شعراء که فرماید:‏

‏‏«‏‏لَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفسَکَ الاَّ یَکُونُوا مُومِنِینَ‏‏»‏‏.‏‎[8]‎

‏‏ ‏

‏‏و در اوائل سورۀ کهف که فرماید:‏

‏
‏‎

‎‏«‏‏فَلَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفسَکَ عَلَی آثَارِهِم ان لَم یُومِنُوا بِهذَا الحَدِیثِ اسَفاً‏‏»‏‏.‏‎[9]‎

‏‏سبحان الله! ‏‏تاسف به حال کفّار و جاحدین حق و علاقه مندی به سعادت‏‎ ‎‏بندگان خدا کار را چقدر به رسول خدا ـ صلّی اللّه علیه و آله ـ تنگ نموده که‏‎ ‎‏خدای تعالی او را تسلیت دهد، و دل لطیف او را نگهداری کند که مبادا از شدت‏‎ ‎‏همّ و حزن به حال این جاهلان بدبخت، دل آن بزرگوار پاره شود، وقالب تهی‏‎ ‎‏کند.‏

‏‏و نیز خدای تعالی، مومنین را به این صفت شریف، توصیف فرماید در‏‎ ‎‏سوره مبارکه فتح، آن جا که فرماید:‏

‏‏«‏‏مُحَمَّدٌ ‏‏رَسُولُ الله وَ الَّذِینَ مَعَهُ اشِدَّاءُ عَلَی الکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَینَهُم‏‏»‏‎[10]‎‎ ‎‏الآیة.‏

‏‏و روایات شریفه راجع به این اوصاف شریفه، بسیار وارد است، و ما به ذکر‏‎ ‎‏بعض آنها قناعت می کنیم.‏

‏‏در کتاب شریف ‏‏وسایل،‏‏ در کتاب حج از کتاب شریف ‏‏کافی،‏‏ سند به‏‎ ‎‏حضرت ‏‏صادق ‏‏رساند:‏

‏‏«انَهُ یَقُولُ لِاصحابِهِ:‏‏ اتَّقُوا الله وَ کُونُوا اخوَةً بَرَرَةً، مُتَحابِّینَ فِی الله،‏‎ ‎‏مُتَواصِلِینَ مُتَراحِمِینَ، تَزاوَرُوا وَ تَلاقُوا وَ تَذاکَرُوا امرَنَا وَ احیُوهُ».‏‎[11]‎

‏
‏‎

‎‏وَ بِاسنادِهِ عَن ‏‏ابی عَبدِاللّهِ ‏‏قالَ:‏

‏‏«یَحِقُّ عَلَی المُسلِمِینَ الاجتِهادُ فِی التَّواصُلِ، وَ التَّعاوُنُ عَلَی التَّعاطُفِ، وَ‏‎ ‎‏المُواساةُ لِاهلِ الحاجَةِ، وَ تَعاطُفُ بَعضِهِم عَلی  بَعضٍ حَتّی تَکُونُوا کَما امَرَکُمُ‏‎ ‎‏الله ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ : ‏‏«‏‏رُحَماءُ بَینَهُم‏‏»‏‏، مُتَراحِمِینَ مُغتَمّینَ لِمَا غابَ عَنکُم مِن‏‎ ‎‏امرِهِم، عَلی ما مَضی عَلَیهِ مَعشَرُ الانصارِ عَلی عَهدِ رَسُولِ الله صَلَّی الله‏‎ ‎‏عَلَیهِ وَ آلِهِ».‏‎[12]‎

‏‏و از ‏‏مجالس‏‏ شیخ عظیم الشان ‏‏الحسن بن محمد الطوسی‏‏ بِسَنَدِهِ عَن ‏‏عَلیّ‏‏ قالَ:‏

‏‏«قالَ رَسُولُ الله: انَّ الله ـ عَزّ وَ جَلَّ ـ رَحیمٌ یُحِبُّ کُلَّ رَحِیمٍ».‏‎[13]‎

‏‏و در ‏‏مستدرک وسایل‏‏ است: العَلاّمَةُ ‏‏الحِلیُّ‏‏ فی ‏‏الرِّسالَةِ السَّعدِیَّةِ‏‏ عَن ‏‏رَسُولِ اللّهِ‏‎ ‎‏ـ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ ـ انَّهُ قالَ:‏

‏‏«وَ الَّذی نَفسی بِیَدِهِ لایَضَعُ الله الرَّحمَةَ الاَّ عَلَی رَحِیمٍ. ‏‏قالُوا: یا رَسُولَ اللّهِ‏‎ ‎‏کُلُّنَا رَحِیمٌ؟ قالَ: ‏‏لَیسَ الذَّی یَرحَمُ نَفسَهُ وَ اهلَهُ خَاصَّةً، وَ لکِنَّ الذَی یَرحَمُ‏‎ ‎‏المُسلِمینَ. ‏‏وَ قالَ ـ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ ـ : ‏‏قالَ ـ تَعالی ـ اِن کُنتُم تُریدُونَ‏‎ ‎
‏‎

‎‏رَحمَتی فَارحَمُوا».‏‎[14]‎

‏‏و از ‏‏جعفریّات‏‏ از رسول خدا حدیث کرده، انَّهُ قالَ:‏

‏‏«مَن لایَرحَمُ النّاسَ لا یَرحَمُهُ الله».‏‎[15]‎

‏‏وَ عَن ‏‏عَوالی اللاّلی‏‏ عَن ‏‏رَسُولِ اللّهِ ‏‏[‏‏صَلّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ‏‏]‏‏، قالَ:‏

‏‏«الرَّاحِمُونَ یَرحَمُهُمُ الرَّحمانُ؛ اِرحَمُوا مَن فِی الارضِ یَرحَمکُم مَن فِی‏‎ ‎‏السَّماءِ».‏‎[16]‎

‏‎ ‎

‏‎

‎

• )) ای خردمندان، شما را در قصاص زندگی است. (بقره / 179).
• )) الفتوحات المکیّة، ابن عربی، ج 1، 102.
• )) و رحمت من همه چیز را فرا گرفته است. (اعراف / 156).
• )) پرودگارا رحمت و دانش تو بر همه چیز احاطه دارد. (غافر / 7).
• )) مراد سوره فاتحة الکتاب (حَمد) است.
• )) الفتوحات المکیه، ج 1، ص102، (طبع چهار جلدی)؛ و با تحقیق عثمان یحیی، ج 2، ص133.
• )) هر آینه پیامبری از خودِ شما بر شما مبعوث شده است، هر آنچه شما را رنج میدهد بر او گران می آید، سخت به شما دل بسته و با مومنان رووف و مهربان است. (توبه / 128).
• )) شاید از اینکه ایمان نمی آورند خود را هلاک سازی و قالب تهی کنی. (شعراء / 3).
• )) شاید اگر به این سخن ایمان نیاورند، خویشتن را به خاطرِ ایشان از اندوه هلاک سازی و قالب تهی  کنی. (کهف / 6).
• )) محمّد پیامبر خداست، و کسانی که با او هستند بر کافران سختگیر و با یکدیگر مهربانند. (فتح / 29).
• )) حضرت امام صادق (علیه السلام) به اصحاب خود میفرمود: «تقوا داشته باشید، و برادرانی نیکوکاربوده، و برای خدا دوستدار هم باشید، با هم ارتباط داشته و بر یکدیگر رحم آورید، همدیگر را زیارت و  ملاقات نموده، و متذکّر امر ما باشید و آنرا زنده بدارید».(وسائل الشیعة، ج 8، ص 552، باب 124، ح 1 (اسلامیه) و ج 12، باب 124، ص 215، ح 1، (طبع آل البیت)؛ اصول کافی، ج 2، ص 140، باب التراحم و التعاطف، ح 1).
• )) امام صادق (علیه السلام) فرمود: «بر مسلمانان لازم است که در پیوند با همدیگر تلاش کنند، و در  مهربانی نمودن و رسیدگی به حاجتمندان همکاری کرده، و با یکدیگر مهربانی و عطوفت داشته باشند، تا به همانگونه باشند که خداوند (عزّ و جلّ) امر کرده است: «با یکدیگر مهربان هستند»، غمخوار یکدیگرند در آنچه که از ایشان فوت و پنهان شده است بر همان روشی که گروه انصار در زمان رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) راه سپر بودند».(وسائل الشیعة، ج 12، ص215، باب124، ح2؛ اصول کافی، ج 2، ص140، باب التراحم والتعاطف، ح4).
• )) پیامبر خدا (صلّی اللّه علیه و آله) فرمود: «خداوند (عزَّوجلَّ) رحیم است، و هر رحیمی را دوست  دارد».(امالی شیخ طوسی (قدّس سرّه)، مجلس 18، ص 516، ح 1129؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص 216، باب 124، ح 6).
• )) علاّمه حلّی در رساله سعدیّه از پیامبر خدا (صلّی اللّه علیه و آله) نقل کرده که آن حضرت فرمود:«سوگند به کسی که جانم به دست اوست؛ خداوند رحمتش را جز بر کسی که رحیم است نمی نَهد». گفتند:  ای رسول خدا، آیا همه ما رحیم و مهربان هستیم؟ پیامبر فرمود: «رحیم آن کسی نیست که تنها به خود و خانواده اش مهربانی کند، بلکه رحیم آن است که بر مسلمانان رحم و به ایشان مهربانی کند». و پیامبر صلّی اللّه علیه و آله فرمود: «خدای تعالی گفته است: اگر خواهانِ رحمتِ من هستید، پس به دیگران مهربـانی و رحـم کنید». (مستدرک الوسائل، ج 9، ص 54، باب 107، ح 3؛ الرسالة السعدیه، ص 165).
• )) پیامبر فرمود: «کسی که به مردم رحم نکند، خدا به او رحم نمی کند». (مستدرک الوسائل، ج 9، ص 55، باب 107، ح 4؛ الجعفریّات، ص 167، باب صفة المُتّقین).
• )) از عوالی اللاّلی از پیامبر خدا (صلّی اللّه علیه و آله) نقل شده که ایشان فرمودند: «خداوند رحمان به  رحم کنندگان رحم می کند، رحم کنید به آنانکه در زمین هستند تا رحم کند به شما، آنکه در آسمان است». (مستدرک الوسائل، ج 9، ص 56، باب 107، ح 8؛ عوالی اللاّلی، ج 1، ص 361، ح 42).