پس از آن که معلوم شد خدای ـ تبارک و تعالی ـ قوّۀ غضب را به انسان مرحمت فرموده؛ برای حفظ نظام و تحصیل سعادت دنیا و آخرت، اگر انسان این نعمت الهیه را در موقع خود صرف نکند و در موقع خود، غضب برای حفظ این اساس نکند، کفران نعمتِ حق تعالی را فرموده، و مشمول: «وَ لَئِن کَفَرتُم انَّ عَذَابی لَشَدِیدٌ» خواهد بود.
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 244
و از این بدتر و بالاتر و قبیح تر، آن است که این قوّۀ الهیّه را بر خلاف مقصد الهی خرج کند، و به ضد نظام عایله و مدینۀ فاضله انسانیّه به کار برد که آن علاوه بر کفران نعمت، هاتک حرمت نیز می شود. و البته در این موقع، قوّه غضبیّه ـ که بایست از جنود الهیّه و بر ضد جنود جهل و شیطان باشد ـ از جنود بزرگ شیطانیّه و مخالف و مضادّ جنود عقل و حق تعالی گردد، و مملکت غضب کم کم در تحت سیطرۀ شیطان و جهل [درآید]. و پس از آن که باید این قوه «کلب معلَّم»، عقل و حق باشد، «کلب معلَّم» شیطان ـ یعنی کلب سر خود ـ شود، و دوست و دشمن را نشناسد و در هم دَرَد، و نظام عالم و عایله بشری را متزلزل و منهدم کند. چه بسا که با قوّۀ غضبیّه یک نفر از این نوع، تمام عایله بشر و سرتاسر عالم منقلب و بیچاره شود.
سبعیّت انسان، چون سبعیّت دیگر حیوانات نیست که حدّ محدود و انتها و وقوف داشته باشد؛ زیرا که حلقوم انسان، بلع همه عالم را اگر کند، قانع نشود و آتش طمعش فرو ننشیند، از این جهت جهنّم غضبش ممکن است تمام عالم طبیعت را بسوزاند.
الآن که نویسنده، این اوراق را سیاه می کند، موقع جوشش جنگ عمومی بین متّفقین و آلمان است که آتش آن در تمام سکنه عالم شلعه ور شده و این شعلۀ سوزنده و جهنّمِ فروزنده نیست، جز نائره غضب یک جانور آدم خوار و یک سبع تبه روزگار، که به اسم پیشوائی آلمان عالم را و خصوصاً ملت بیچاره خود را بدبخت و پریشان روزگار کرد، و اکنون رو به زوال و اضمحلال است.
ولی با زوال نظام عالم و شیوع سبعیّت و شیطنت و جهل در سکنه عالم، این
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 245
آلات و ادوات و اختراعات محیِّر العقولی که خداوند نصیب اروپای امروز کرده، اگر به طور عقل و در تحت پرچم دین الهی اداره می شد، عالم یکپارچه نورانیّت و معدلت می شد، و سرتاسر دنیا به روابط حسنه می توانست سعادت ابد خود را تامین کند؛ ولی مع التاسّف این قوای اختراعیّه در تحت سیطرۀ جهل و نادانی و شیطنت و خودخواهی، همه بر ضد سعادت نوع انسانی و خلاف نظام مدینه فاضله به کار برده می شود و آنچه باید دنیا را نورانی و روشن کند، آن را به ظلمت و بیچارگی فرو برده، و راه بدبختی و ذلّت و زحمت به انسان می پیماید، تا به کجا منتهی شود و کی این جمعیت بینوا از دست چند نفر حیوان به صورت انسان ـ نه، بلکه اشخاصی که عار حیوانیّت هم هستند ـ خلاص شوند، و این بیچارگی خاتمه پیدا کند، و این ظلمتکدۀ خاکی، نورانی شود به نور الهیِ ولیِّ مصلح کامل؟ اَللهمَّ عَجِّل فَرَجَهُ الشَّرِیفَ وَ مُنَّ عَلَینَا بِظُهُورِهِ.
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 246