فِی الوَسائِلِ، عَنَ الکافِی، بِاسنادِهِ عَن ابی عَبدِاللّهِ ـ عَلَیهِ السَّلامُ ـ قالَ: قالَ رَسُولُ الله ـ صلَّی الله عَلَیهِ وَ آلِهِ ـ : «الغَضَبُ یُفسِدُ الایمانَ کَما یُفسِدُ الخَلُّ العَسَلَ».
وَ فی المُستَدرَکِ، عَنِ الجَعفَرِیّاتِ، بِاسنادِهِ عَن عَلّیّ بنِ ابی طَالِبِ ـ عَلَیهِ
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 246
السَّلامُ ـ قالَ: «قالَ رَسُولُ الله ـ صَلَّی الله عَلَیهِ وَ آلِهِ ـ : الغَضَبُ یُفسِدُ الایمانَ کَما یُفسِدُ الصَّبِر العَسَلَ وَ کَما یُفسِدُ الخَلُّ العَسَلَ».
این حدیث شریف از چند طریق دیگر نیز منقول است.
و باید دانست که ما بیچاره ها که اکنون در غلاف طبیعت و حجاب ظلمانی حیات پست دنیاوی گرفتاریم، و از غیب و ملکوت نفس و مضارّ و مفاسد و مصلحات و مهلکات آن محجوب و بی اطلاعیم، تشخیص نمی دهیم که چه طور نورانیّت ایمان به واسطه غضب زایل شود، و حقیقت ایمان انسان فاسد و ناچیز گردد، و مضادّت حقیقی ایمان و غضبِ بی موقع را به نور بصیرت ادراک نکنیم.
آنها که اطبّاء نفوس و قلوبند و با علم محیط الهی و چشم بصیرت نافذ در بواطن ملک و ملکوت، امراض قلوب و ادویۀ آن و مصلحات و مفسدات آن را دریافته اند، از جانب ذات مقدس الهی، مبعوث به کشف حقایق و اظهار بواطن و بیدار کردن ما خفتگانند.
آنها به ما خبر از باطن قلب خودمان دهند، و ملکوت نفوس خود ما را برای ما کشف کنند. آنها می دانند که همان طور که سرکه و صبر زود عسل را فاسد کند، و آن شیرینی لطیف را مبدّل به تلخی و ترشی غیر مطبوع نماید، آتش غضب و نائره آن، نور ایمان را منطفی کند و فاسد نماید.
اکنون اگر برای غضب جز این نبود که سرمایۀ حیات ملکوتی انسانی را ـ که
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 247
ایمان است ـ فاسد و باطل کند، و مایۀ سعادت انسان را از دست او بگیرد، و او را با دست تهی به عالم دیگر سوق دهد، همین بس بود؛ با آن که انسان را در این عالم نیز چه بسا باشد که به مخاطرات و مهالک اندازد و او را در دو دنیا به بدبختی و شقاوت کشاند!
کمتر چیزی مثل آتش سوزان غضب، انسان را به سرعت برق به عالم بدبختی و هلاکت سوق دهد! چه بسا که با یک آن غضب، انسان از دین خدا خارج شود، و به خدای تعالی و انبیاء عظام او جسارتها کند! و چه بسا که با غضب یک ساعت، به قتل نفوس محترمه دچار شود؛ چنانچه از حضرت صادق ـ علیه السلام ـ در کافی شریف نقل نموده که: «پدرم می فرمود: کدام چیز از غضب شدیدتر است؟! همانا انسان غضب می کند پس می کشد نفسی را که خداوند حرام فرموده و تهمت به زن نیکوکار می زند».
وَفِی الوَسائِلِ، عَن الخِصالِ، بِاسنادِهِ عَن ابِی عَبدِاللّهِ ـ عَلَیهِ السَّلامُ ـ قالَ: «قالَ الحَوارِیُّونَ لِعِیسی ـ عَلَیهِ السَّلامُ ـ : ایُّ الاشیاءِ اشَدُّ؟ قالَ: اشدُّ الاشیاءِ غَضَبُ الله ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ . قالُوا: بِما نَتَّقی غَضَبَ الله؟ قالَ: ان لا تَغضَبُوا. قالُوا: وَ ما بَدءُ الغَضَبِ؟ قالَ: الکِبرُ وَ التَّجَبُّرُ وَ مَحقِرَةُ النّاسِ».
این حدیث شریف به طریق اشاره می فهماند که باطن غضب صورت آتش
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 248
غضب الهی است.
آری، این نائره سوزان از باطن قلب بروز کند؛ چنانچه «نَارُ الله المُوقَدَةُ * الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الافئِدَةِ» شاید صورت همین نار باشد که از باطن دل بروز کند و مشرف بر فواد شود.
ما اکنون از آتش غضب الهی خبری می شنویم، و با هیچ بیانی ممکن نیست حقیقت آن را برای ما آن طور که هست، بیان کنند. همّت دنیا و قاموس طبیعت کوتاه تر از آن است که بتواند، حقایق عالم غیب و ماورای طبیعت را به طوری که هست، بیان کند. ما هر چه از جانب سعادت یا شقاوت می شنویم، به مقایسۀ به این دنیا و مانوسات و عادیات خود از آن چیز می فهمیم، و عالم آخرت و ملکوت در تحت مقایسه و میزان دنیا و مُلک در نیاید.
ما هر چه آتش دیدیم، آتش مُلاصِق با بدن ـ آن هم نوعاً با سطح بدن ـ را دیدیم و بیشتر و بالاتر از آن چیزی نیافتیم. تمام آتشهای عالم دنیا را اگر روی هم گذارند، فواد انسان را نمی تواند بسوزاند؛ چه که فواد از مراتب ملکوت است و آتش مُلکی به آن نرسد؛ آتش ملکی از حدّ بدن ملکی دنیاوی خارج نشود. آن آتش ملکوتی الهی است که باطن و ظاهر و روح و قلب و فواد و بدن را می سوزاند، و از باطن قلب بروز کند، و به ظاهر از مجرای حواس نفوذ کند.
حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ می فرماید: کسی که بخواهد از آتش غضب الهی محفوظ باشد و گرفتار «نَارُ الله المُوقَدَةِ» نشود، باید خود را از این آتش سوزان غضب حفظ نماید.
و در حدیث شریف کافی، حضرت باقر ـ علیه السلام ـ فرمود: «همانا این
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 249
غضب، پاره[ ای] از آتش فروزنده از شیطان است که در قلب پسر آدم مشتعل شود. و همانا هر کس از شما که غضب کند، چشمانش سرخ شود و رگهای گردنش باد کند و شیطان در او داخل شود. و هر کس از شما که بر خود بترسد از آن، ملازم زمین شود که پلیدی شیطان در این هنگام از او برود».
و از حضرت صادق ـ علیه السلام ـ مروی است که: «غضب، قلب حلیم را تاریک و ظلمانی کند، و کسی که مالک غضبش نباشد، مالک عقلش نیست».
و از حضرت باقر منقول است که: «کسی که غضبش را از مردم نگاه دارد، خداوند عذاب روز قیامت را از او نگاه دارد».
احادیث شریفه در این باب، بیش از آن است که در این مختصر بتوان گنجاند.
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 250