حبیبا! لختی از خواب گران برخیز، و راه و رسم عاشقان درگاه را برگیر، و دست و رویی از این عالم ظلمت و کدورت و شیطانیّت شستشو کن، و پا به کوی دوستان نِه، بلکه به سوی کوی دوست حرکتی کن.
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 271
عزیزا! این چند روز مهلت الهی عن قریب به سر آید، و ما را ـ خواهی نخواهی ـ خواهند از این دنیا برد، پس اگر با اختیار بروی رَوح و ریحان است و کرامات خدا، و اگر با زور و سختی ببرند، نزع است و صعق است و فشار است و ظلمت و کدورت.
مَثَل ما در این دنیا، مثل درختی است که ریشه به زمین بند نموده؛ هر چه نورس باشد، زودتر و سهلتر ریشۀ آن بیرون آید. و فی المثل اگر درخت احساس درد و سختی می کرد، هر چه ریشه آن کمتر و سست تر بود، درد و سختی کمتر بود. نونهالی را که تازه پنجه به زمین بند کرده، با زور کمی تمام ریشه اش بی زحمت و فشار بیرون آید، ولی چون سالها بر آن گذشت، و ریشه های آن در اعماق زمین فرو رفت، و ریشه های اصلی و فرعی آن در باطن ارض پنجه افکند و محکم شد، در بیرون آوردن آن محتاج به تیشه و تبر شوند تا ریشه های او را قطع کنند و درهم شکنند. اکنون اگر درخت، احساس درد می کرد در این کندن، بین این دو چقدر فرق بود!
ریشه حبّ دنیا و نفس ـ که به منزلۀ ریشه اصلی است ـ و فروع آنها از حرص و طمع و حبّ زن و فرزند و مال و جاه و امثال آن تا در نفس، نورس و نو نهال است، اگر انسان را بخواهند از آنها جدا کنند و ببرند، زحمتی ندارد؛ نه فشار عمّال موت وملائکه اللّه را لازم دارد و نه فشار بر روح و روان انسانی واقع شود. و اگر خدای نخواسته ریشه های آن در عالم طبیعت و دنیا محکم شد و پهن گردید و بسط پیدا کرد، بسط آن چون بسط ریشۀ درخت نیست، بلکه در تمام عالم طبیعت ریشه می دواند.
درخت هر چه بزرگ شود، چند متری بیشتر از زمین را فرا نگیرد و ریشه
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 272
ندواند، ولی درخت حبّ دنیا به تمام پهنا در عالم طبیعت ـ در ظاهر و باطن ـ ریشه افکند و تمام عالم را در تحت حیازت بیرون آورده، و لهذا از بُن کندن این درخت را، به سلامت ممکن نیست. انسان با این محبت در خطری عظیم است؛ ممکن است وقت معاینه عالم غیب که بقایایی از حیات ملکی نیز باقی است، چون کشف حجاب ملکوت تا اندازه ای شود، انسان ببیند که برای او در آن عالم چه تهیه شده و او را از محبوبش ـ حق تعالی ـ و مامورین او جدا کنند، و به دَرَکات و ظلمات آن عالم کشانند. انسان با بغض و عداوت حق تعالی و مامورین او از ملائکه عمّاله از دنیا خارج شود، و معلوم است حال چنین شخصی، چه خواهد بود.
و در روایت کافی شریف اشاره به این معنی فرموده؛ راوی حدیث گوید: از حضرت صادق سوال کردم که کسی که دوست داشته باشد لقاء خدا را، خداوند ملاقات او را دوست دارد، و کسی که خشمناک باشد از ملاقات خدا، خداوند خشمناک است، از ملاقات او؟ فرمود: «آری». گفت، گفتم: به خدا قسم که ما کراهت داریم از مردن. فرمود: «چنین نیست که گمان کردی، همانا این وقت معاینه است. وقتی که ببیند آنچه را دوست دارد، چیزی محبوتر پیش او از ورود به خدا نیست، و خدا دوست دارد ملاقات او را و او نیز دوست دارد ملاقات خدا را در این هنگام. و چون دید آنچه را که کراهت دارد، هیچ چیز مبغوضتر نیست پیش او از ملاقات خدا، خدای تعالی هم خشمناک است از ملاقات او.» انتهی.
معلوم می شود که قبل ازخروج ازاین عالم، انسان بعضی از مقامات و درجات
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 273
و درکات خود را معاینه کند، و یا با سعادت تمام که صورت کمال آن حبّ خداوندگار است، و یا با شقاوت کامل که باطن آن بغض حق است، از دنیا خارج شود. و در اخبار و آثار و مکاشفات بزرگان این معنی بسیار مذکور است.
انسان اگر احتمال هم بدهد که حبّ دنیا موجب چنین مفسده ای است و منتهی به سوء عاقبت شود، باید لحظه[ ای] آرام نگیرد تا این حبّ را از دل ریشه کن کند، و البته با ریاضات علمی و عملی ممکن است انسان موفق به این مقصد شود.
آری در ابتداء امر، ورود در هر یک از مقامات عارفین و قطع هر مرحله از مراحل سلوک مشکل به نظر آید. شیطان و نفس نیز به این معنی کمک کند که انسان را نگذارد وارد سلوک شود، ولی پس از ورود کم کم راه سهل و طریق آسان شود؛ هر قدمی که در راه حق و آخرت، انسان بردارد، برای قدم دیگر، نور هدایت الهی راه را روشن کند و سلوک را سهل و آسان فرماید.
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 274