فصل دوّم [در بیان آنکه استسلام از جنود عقل و استکبار از جنود جهل است]

‏‏از بیان فصل سابق معلوم توان کرد که «استسلام» از لوازم فطرت مخموره و‏‎ ‎‏از جنود عقل است، و «استکبار» از لوازم فطرت محجوبه و از جنود جهل است؛‏‎ ‎‏زیرا که انسان چون به فطرت اصلیه خود ـ که فطرت سالمه است، و از مواهب‏‎ ‎‏الهیه است در اصل خمیرۀ خلقت ـ باقی باشد، و آفات و عیوب نفسانیّه و‏‎ ‎‏احتجاب و کدورت روحیّه برای او دست نداده باشد، به همان فطرت سلیمه حق‏‎ ‎‏را دریابد، و نیز محبت به حق پیدا کند. پس بالفطره، در مقابل آن خاضع شود و‏‎ ‎‏تسلیم آن شود. و چون تسلیم شود، ناچار استسلام برای او رخ دهد.‏

‏‏و در حدیث است که پیغمبر ـ صلَّی الله علیه و آله ـ فرمود: ‏‏«المُومِنُونَ‏‎ ‎‏هَیِّنُونَ لَیِّنُونَ، ان قُیِّدُوا انقادُوا؛ وَ ان اُنیِخُوا استَناخُوا».‏‎[1]‎

‏
‏‎

‏‏بالجمله: ‏‏چون فطرت انسانی قبول حق کند، استسلام برای او حاصل شود.‏‎ ‎‏و چون فطرت محتجب شود و خودبین و خودخواه شود و در تحت تاثیر عوامل‏‎ ‎‏طبیعت واقع شود، از حق و حقیقت گریزان شود، و صلابت و قساوت در آن پیدا‏‎ ‎‏شود، و در نتیجه استکبار کند و از حق سرکشی نماید. پس معلوم شد که‏‎ ‎‏«استسلام» از جنود عقل و رحمان است، و لازمه فطرت مخموره است؛ و‏‎ ‎‏«استکبار» از جنود جهل و شیطان و از لوازم فطرت محجوبه است.‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‎

• )) مومنان سهل گیر و نرم خو هستند، (مانند شترِ رام) وقتی که بسته شوند مُنقاد می گردند، و اگر (بر  صخره ای) خوابانیده شوند می خوابند و آرام می گیرند.  (بحار الانوار، ج 64، ص 355، ح 58).
• )) آنگاه که مومن را فریب دهی، او چنان می نمایاند که فریب خورده است.