پاسخ استفتاء
زمان: 2 آبان 1366 / 30 صفر 1408
مکان: تهران، جماران
موضوع: معادن مکشوفه در املاک شخصی
سؤال کننده: صافی، لطف الله (دبیر شورای نگهبان)
[در پاسخ به استفتای دبیر شورای نگهبان که طی آن سؤال شده است: «آیا معادن نفت به تبع ارض یا احیای مربوط به مالکیت خاص است یا از انفال محسوب می شود؟ و در صورت عدم تبعیت ، تصرف در زمینها جهت استخراج معادن جایز است یا خیر؟» امام خمینی چنین مرقوم فرموده اند:]
بسم الله الرحمن الرحیم
حضرات حجج اسلام آقایان فقهای شورای نگهبان ـ دامت افاضاتهم
پس از اهدای سلام و تحیت، اصل مسئلۀ تبعیت اعماق زمین و نیز هوا نسبت به املاک شخصی تا حدود احتیاجات عرفی است . مثلاً اگر کسی در خارج از محدودۀ منزل و یا زمین شخصی و یا وقفی کانالی زده و از زیرزمین آنها عبور کند و یا تصرف نماید، دارندگان منازل و زمین و یا متولیان نمی توانند ادعایی بنمایند. و یا اگر کسی بالاتر از مقدار متعارفْ بنایی ایجاد و یا رفت وآمد نماید، هیچ یک از مالکین و یا متولیان حق جلوگیری از او را ندارند.
و بالاخره، تبعیت زمینِ شخصی به مقدار عرفی است؛ و آلات جدیده هیچ گونه دخالتی در تعیین مقدار عرفی ندارد. ولی تبعیتِ کشور مقدار بسیار زیاد است، و دولت حق دارد تا از تصرفِ بیش از حق عرفیِ شخص و یا اشخاص جلوگیری نماید.
بنابراین، نفت و گاز و معادنی که خارج از حدودِ عرفیِ املاکِ شخصی است تابع املاک نمی باشد.
و اما اگر فرض کنیم معادن و نفت و گاز در حدود املاک شخصی است ـ که فرض
صحیفه امامجلد 20صفحه 402
بی واقعیت است ـ این معادن چون ملی است و متعلق به ملتهای حال و آینده است که در طول زمان موجود می گردند، از تبعیت املاک شخصیه خارج است؛ و دولت اسلامی می تواند آنها را استخراج کند، ولی باید قیمت املاک اشخاص و یا اجارۀ زمینِ تصرف شده را مانند سایر زمینها بدون محاسبۀ معادن در قیمت و یا اجاره بپردازد؛ و مالک نمی تواند از این امر جلوگیری نماید.
ان شاءالله موفق و مؤید باشید. والسلام علیکم.
2 / 8 / 66
روح الله الموسوی الخمینی
صحیفه امامجلد 20صفحه 403