ماجرای دو برادر همدانی

‏‏به خاطر دارم که در آن روزگار (حوالی سال 1335 شمسی) رسم بر ‏‎ ‎‏این بود که به هنگام فرا رسیدن تابستان و نیز ماه مبارک رمضان حوزه‌ها ‏‎ ‎‏تعطیل می‌شد. حضرت امام روز آخر حضور در کلاس بیشتر به گفتن ‏‎ ‎
‏‎

‏‏در یکی از سال‌ها امام طبق رسم همیشگی شروع به موعظه کرد که بسیار ‏‎ ‎‏تأثیر‌گذار بود. ایشان مطلبی را نقل فرمود که برای بنده بسیار پرجاذبه بود. ‏‎ ‎‏احتمال می‌دهم که عنوان کردن این مطلب مصادف بود با روزگاری که بعضی ‏‎ ‎‏از طلاب به طرف ادارات و به سوی زندگی کشیده شده و یا درس حوزه را ‏‎ ‎‏رها می‌کردند، امام می‌فرمودند: طلاب وظیفه دارند درس بخوانند؛ اگر سختی ‏‎ ‎‏هم هست باید بمانند و برای کسب معارف دینی سختی‌ها را تحمل کنند. ‏

‏‏سپس فرمودند: در سابق که درس اخلاق و معقول می‌دادم در بین ‏‎ ‎‏شاگردان دو برادر‏‎[1]‎‏ از اهالی همدان بودند که بسیار مستعد و هوشمند و ‏‎ ‎‏از ذکاوت سطح بالایی برخوردار بودند‏‎[2]‎‏ و مطالب عقلانی به خصوص ‏‎ ‎‏حکمت متعالیه ملاصدرا را بسیار خوب می‌فهمیدند. پس از مدتی ‏‎ ‎‏تحصیل در معقول یک روز یکی از این دو برادر نزد من آمد و گفت: آقا ‏‎ ‎‏در درس فقه و اصول معمول است، طلابی که چندین سال درس فقه ‏‎ ‎‏می‌خوانند استاد به آنها اجازه اجتهاد می‌دهد گرچه به سن اجتهاد نرسیده ‏‎ ‎‏باشند؛ آیا در درس معقول و حکمت متعالیه چنین رسمی وجود ندارد؟ ‏‎ ‎‏در پاسخ گفتم: نه تا به حال در حوزه‌ها مرسوم نبوده در علم حکمت و ‏‎ ‎‏یا فلسفه به کسی اجازه‌ای بدهند. اما چون شما دوست داشته و اصرار ‏‎ ‎‏دارید من برای شما یک چیزی می‌نویسم. بعد شب نشستم با اینکه ‏‎ ‎
‏‎

‏‏بنده در آن موقع به حکم جوانی و طلبگی بسیار کنجکاو بودم تا ‏‎ ‎‏بفهمم که این دو برادر چه کسانی بودند و اکنون کجا هستند. سال‌ها از ‏‎ ‎‏این قضیه گذشت و انقلاب پیروز شد و دیدم که آقای مهندس حجت ‏‎ ‎‏که معاون وزیر بود، همدانی است. احتمال دادم که ایشان باید فرزند ‏‎ ‎‏یکی از آن دو برادر باشد. سپس در همان سال در دانشکده الهیات بر سر ‏‎ ‎‏کلاس حکمت ملاصدرا شاگردی داشتم که به هنگام حضور و غیاب ‏‎ ‎‏متوجه نام فامیل او که حجت همدانی بود شدم و این مسأله توجهم را به ‏‎ ‎‏خود جلب کرد که حتما این خانم با آن آقایان نسبتی دارد. از او پرسیدم ‏‎ ‎
‏‎

‏‏این دست‌خط سه صفحه است که امام آن را به عربی مرقوم ‏‎ ‎‏فرموده‌اند‏‎[5]‎‏ و در ذیل آن نوشته‌اند: ‏

‏‏حرره العبد العاصی المذنب السید روح‌الله بن السیّد مصطفی الخمینی، ‏‎ ‎‏غفرالله تعالی لهما و جزاهما و اخوان المومنین جزاءً حسناً فی صبیحة یوم ‏‎ ‎‏السبت لثلاث بقین من ربیع المولود سنتة اربع و الخمسین و ثلثمأة بعد الالف ‏‎ ‎‏من الهجرة القدسیة النبویة ـ صلی الله علیه و آله.‏‎[6]‎‏ ‏

‏
‏‎

‏‏بسم الله الرحمن الرحیم ‏

‏‏سبحانک اللهم و بحمدک یا من لایرتقی اِلی ذروة کمال أحدیته آمال ‏‎ ‎‏العارفین، و یقصر دون بلوغ قدس کبریائه افکار الخائضین. جلَّت عظمتک من ‏‎ ‎‏أن تکون شریعهً للواردین، و تقدست اسمائک من أن تصیر طعمة لأوهام ‏‎ ‎‏المتفکرین. لک الأحدیة الذاتیة فی الحضرة الجمعیة و الغیبیة، والواحدیة‏‎ ‎‏ الفردیة فی التجلیات الأسمائیة و الأعیانیة، فأنت المعبود فی عین العابدیة. و ‏‎ ‎‏المحمود فی حال الحامدیة‏‏.‏‎[7]‎‏ ‏

‏
‏‎

‏‏کلمه جهنام را که ایشان به کار برده در اصطلاح عرفا و اهل حکمت ‏‎ ‎‏به معنای جهنم و جهنام یعنی چاه عمیق چاه، چاه بی‌سر و ته و بی‌انتها. ‏‎ ‎‏اهدنا الصراط المستقیم الذی هو البرزخیة الکبری و مقام أحدیة جمع ‏‎ ‎‏الأسماء الحسنی.‏‎[9]‎‏ ‏

‏‏این عبارت‌ها هر کدام بسیار پر معنی است. اما نکته‌ای که می‌خواهم ‏‎ ‎‏عرض کنم اینکه امام فرمود: بنده خالی‌الذهن بودم اما مطالبی را نوشته‌اند ‏‎ ‎‏که بسیار عارفانه است و حالت مناجات و دعا دارد؛ در عین حالی که ‏‎ ‎‏عرفانی است. مطالبی در ضدیت با غرب هم دیده می‌شود آنجا که ‏‎ ‎‏می‌فرمایند: «‏‏و نستعینک و نعوذبک من شر الوسواس الخنّاس‏‏» از شر ‏‎ ‎
‏‎

‏‏امام 60 سال پیش چنین اندیشه‌ای داشتند یعنی بر حذر می‌داشتند از ‏‎ ‎‏«‏‏المدعون‏‏» کسانی که ادعای تجدد می‌کنند «‏‏و هم الحمرالمستنفرة‏‏» مثل ‏‎ ‎‏الاغ‌هایی پراکنده به این طرف و آن طرف هستند. «‏‏السباع المفترسة‏‏» مثل ‏‎ ‎‏وحشیان درنده «‏‏والشیاطین فی صورة الانسان‏‏» شیاطینی به شکل انسان ‏‎ ‎‏هستند. «‏‏و هم اضل من الحیوان و ارذل من الشیطان‏‏» از حیوان پست‌ترند و ‏‎ ‎‏از شیطان گمراه‌تر. «‏‏و بینهم ـ و لعمر الحقیقة ـ و التمدن بون بعید‏‏» بین ‏‎ ‎‏حقیقت و غربزدگان فاصله بسیاری است. «‏‏ان استشرقوا استغرب التمدن‏‏» ‏‎ ‎‏اگر اینها جلو بیایند آن تمدن واقعی دور می‌شود «‏‏و ان استغربوا استشرق‏‏» ‏‎ ‎‏و اگر اینها کنار بروند تمدن واقعی ظاهر می‌شود. به هر حال من ‏‎ ‎
‏‎

‏‎ ‎

‏‎

• . آقایان میرزا جواد و حجت همدانی.
• . حضرت امام آنقدر از هوش و ذکاوت آنها تعریف می کردند که بنده کمتر دیده بودم که امام از کسی  اینگونه تمجید کند.
• . امام روی این کلمه تاکید کردند و بنده در آن موقع متوجه مطلب ایشان نشدم.
• . منظور کتاب فلسفی ـ کلامی ـ عرفانی الحکمة المتعالیة فی الاسفار و الاربعة است این کتاب را  صدرالدین محمدبن ابراهیم شیرازی مشهور به صدرالمتألهین و ملاصدرا نوشته است. درباره این کتاب  نک: دایرة المعارف تشیع، سازمان دایرة المعارف تشیع، تهران، ج2، ص140 ، 141.
• . صحیفه امام، جلد 1، ص 7.
• . این وصیت را بنده نافرمان گنهکار، سید روح الله فرزند سید مصطفی خمینی ـ خداوند متعال هر دو را  بیامرزد و به آنان و برادران مومن پاداش خیر دهد ـ در صبح روز شنبه، سه روز به آخر ربیع المولود سال  یک هزار و سیصد و پنجاه و چهار بعد از هجرت مقدس نبوی ـ صلی الله علیه و آله ـ تحریر کرد.
• . صحیفه امام, همان, ص 4 خداوندا، پاک تویی و سپاس می گویمت، ای که آرزوی عارفین به قله کمال  احدیتش نرسد و اندیشه پویندگان از وصول به کبریای مقدسش کوتاه است. عظمتت والاتر از آنکه برای  ورود به آن راهی یابد، و اسمائت مبرا از آنکه به دام پندار متفکرین آید. تو راست احدیت ذاتی در مقام  حضرت جمعی و غیبی، و از آن توست و احدیت فردی و تجلیات اسمائی و اعیانی. پرستیده تویی در  حالی که خود می پرستی و پسندیده تویی به هنگامی که می پسندی.
• . همان, تو را سپاس می گوییم با زبان های ذاتی است که در عین جمع و وجود است برای نعمت هایت  که جلوه گر در آینه های غیب و شهود است؛ ای که پیدایی هنگامی که پنهان و نهانی چون هویدا.  یاری مان کن و پناهمان ده از شر و وسوسه شیطان آن راهزن طریق انسانی و راهبر دوستان خویش به  دره های ژرف طبیعت ظلمانی.
• . همان, ما را به راه راست هدایت فرما که برزخیت کبرا و مقام جمع اسمای حسنا است.
• . براعت استهلال: آوردن مطالبی در آغاز شعر یا نثر به گونه ای که با اصل موضوع تناسب داشته باشد و  ذهن خواننده را آماده کند. (دکتر حسن انوری، فرهنگ بزرگ سخن، انتشارات سخن، تهران، 1381،   جلد 2).
• 2. همان, ص 6
• 1. همان, ص 6