فصل نهم در بیان احادیث راجع به حضور قلب
در ذکر شمّه ای از احادیث اهل بیت عصمت و طهارت سلام اللّه علیهم راجع به ترغیب حضور قلب.
و ما در این جا به ترجمۀ متن بعضی از روایات اکتفا می کنیم:
از حضرت رسول ختمی صلّی اللّه علیه و آله روایت است که «عبادت
کتابآداب الصلوة - آداب نمازصفحه 37
کن خدای تعالی را چنانچه گویا او را می بینی؛ و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند.»
از این حدیث شریف استفادۀ دو مرتبه از مراتب حضور قلب می شود: یکی، آنکه سالک مشاهِد جمال جمیل و مستغرق تجلّیات حضرت محبوب باشد به طوری که جمیع مسامع قلب از دیگر موجودات بسته شده و چشم بصیرت به جمال پاک ذی الجلال گشوده گردیده و جز او چیزی مشاهده نکند. بالجمله، مشغولِ حاضر باشد و از حضور و محضر نیز غافل باشد.
و مرتبۀ دیگر، که نازلتر از این مقام است، آن است که خود را حاضر محضر ببیند و ادب حضور و محضر را ملحوظ دارد. جناب رسول اکرم فرماید: «اگر می توانی از اهل مقام اوّل باشی عبادت خدا را آن طور بجا آور، و الاّ از این معنا غافل مباش که تو در محضر ربوبیّتی.» و البته محضر حق را ادبی است که غفلت از آن از مقام عبودیّت دور است. و اشاره به این فرموده است. در حدیثی که جناب ابوحمزۀ ثمالی رضی اللّه عنه نقل می کند، می گوید: «دیدم حضرت علی بن الحسین سلام اللّه علیهما را که نماز می خواند. عبای آن حضرت از دوشش افتاد. آن را راست و تسویه نفرمود تا آن که از نماز فارغ شد. سؤال کردم از سببش، فرمود: وای بر تو، آیا می دانی در خدمت کی بودم؟``»
و نیز از حضرت رسول صلّی اللّه علیه و آله منقول است که «دو نفر از امّت من به نماز می ایستند در صورتی که رکوع و سجودشان یکی است و حال آن که میان نماز آنها مثل ما بین زمین و آسمان است.»
و فرمودند: «آیا نمی ترسد کسی که صورت خود را در نماز برمی گرداند صورت او چون روی حمار شود.»
کتابآداب الصلوة - آداب نمازصفحه 38
و فرمودند: «کسی که دو رکعت نماز بجا آورد و در آن به چیزی از دنیا متوجّه نشود، خدای تعالیٰ گناهان او را می آمرزد.»
و فرمودند: «بعضی از نمازها قبول می شود نصفش یا ثلثش یا ربعش یا خمسش ـ تا عشرش. و بعضی از نمازها چون جامۀ کهنه پیچیده می شود و به روی صاحبش زده می شود. و از نماز تو مال تو نیست مگر آن که به قلبت اقبال به آن کنی.»
و حضرت باقر علیه السلام فرمودند: «رسول خدا فرمود: وقتی بندۀ مؤمن به نماز بایستد خدای تعالیٰ نظر به سوی او کند ـ یا فرمودند خدای تعالیٰ اقبال به او کند ـ حتی منصرف شود. و رحمت از بالای سرش سایه بر او افکند و ملائکه فرو گیرند اطراف و جوانب او را تا افق آسمان و خدای تعالی ملکی را موکّل او کند که بایستد بالای سر او و بگوید: ای نمازگزار، اگر بدانی کی نظر می کند به سوی تو و با کی مناجات می کنی، توجّه به جایی نمی کنی و از موضعت جدا نمی شوی هرگز.``»
و از حضرت صادق علیه السلام منقول است که «جمع نمی شود اشتیاق و خوف در دلی مگر آن که بهشت بر او واجب شود. پس وقتی نماز می خوانی، اقبال کن به قلب خود به خدای عزّ و جلّ؛ زیرا که نیست بندۀ مؤمنی که اقبال کند به قلبش به خدای تعالی در نماز و دعا مگر آن که قلوب مؤمنین را خدای تعالی به او اقبال دهد و با دوستی آنها او را تأیید کند او را به بهشت برد.»
و از حضرت باقر و صادق علیهماالسلام مروی است که فرمودند: «نیست از برای تو از نمازت مگر آنچه را که اقبال قلب داشته باشی در آن؛ پس، اگر به غلط بجا آورد تمام آن را یا غفلت از آداب آن کند، پیچیده شود
کتابآداب الصلوة - آداب نمازصفحه 39
آن و به روی صاحبش زده شود.»
و از حضرت باقرالعلوم علیه السلام روایت شده که «همانا بالا می رود از نماز بنده از برای او نصف یا ثلث یا ربع یا خمسش؛ پس، بالا نمی رود برای او مگر آنچه را اقبال به قلب نموده است بر آن. و ما مأمور شدیم به نافله تا تتمیم شود نقص فرایض به آن.»
و از جناب صادق مروی است که فرمود: «وقتی احرام بستی در نماز، اقبال کن بر آن، زیرا که وقتی اقبال نمودی خداوند به تو اقبال فرماید و اگر اعراض نمایی خداوند از تو اعراض کند. پس گاهی بالا نمی رود از نماز مگر ثلث یا ربع یا سدس آن به آن قدر که نمازگزار اقبال به نماز نموده و خداوند عطا نمی فرماید به غافل چیزی.»
و از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله روایت است که به ابی ذر فرمودند: «دو رکعت متوسّط با فکر بهتر است از ایستادن یک شب در صورتی که قلب غافل باشد.» احادیث در این باب بسیار است و برای اصحاب اعتبار و قلوب بیدار این قدر کفایت کند.
کتابآداب الصلوة - آداب نمازصفحه 40