تنبیه آخر

‏‏تنبیه آخر‏

‏‏     ‏‏بدان که «حمد» چون در مقابل «جمیل» است، و از آیۀ شریفه استفاده‏‎ ‎‏شود که حمد و ستایش برای مقام اسم اعظم که اسم جامع است، که دارای‏‎ ‎‏مقام ربوبیّت عالمیان و رحمت «رحمانیّه» و «رحیمیّه» و «مالک یوم دین» است‏‎ ‎‏ثابت است، پس این اسماء شریفه یعنی رَبّ و رحمن و رحیم و مالک را باید‏‎ ‎‏در تحمیدْ مدخلیّتی به سزا باشد. و ما پس از این در ذیل قول خدای تعالی:‏‎ ‎‏مالِکِ یَوْمِ الدّین‏‏ به بیانی تفصیلی ذکری از این مطلب می نماییم.‏

‏‏     و اکنون راجع به تناسب مقام ربوبیّت عالمیان با «تحمید» سخن‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏     یکی آنکه چون خودِ حامدْ از عالمیان بلکه خود گاهی عالَمی برأسه‏‎ ‎‏است، بلکه در نظر اهل معرفت هر یک از موجودات عالَمی برأسه می باشد،‏‎ ‎‏تحمید حق کند که او را با دست تربیت مقام ربوبیّت از ضعف و نقص و‏‎ ‎‏وحشت و ظلمت نیستی هیولانی، به قوّت و کمال و طمأنینه و نورانیّت عالم‏‎ ‎‏انسانیّت آورد؛ و از منازل جسمی و عنصری و معدنی و نباتی و حیوانی در‏‎ ‎‏تحت نظامی مرتّب به حرکات ذاتیّه و جوهریّه و عشقهایی فطری و جبلی عبور‏‎ ‎‏داد و به منزلگاه انسانیت که اشرف منازل موجودات است رسانید. و پس از‏‎ ‎‏این نیز تربیت کند تا آن که آنچه در وهم تو ناید آن شوم.‏

‏‏ ‏

‏‏«پس عدم گردم عدم چون ارغنون‏  ‏گویدم انا الیه راجعون»‏‎[1]‎

‏ ‏

‏‏    ‏‏و دیگر آن که چون تربیت نظام عالم ملک از فلکیّات و عنصریّات و‏‎ ‎‏جوهریّات و عرضیّات آن، مقدّمۀ وجود انسان کامل است و در حقیقت این‏‎ ‎‏ولیده عصارۀ عالم تحقّق و غایة القصوای عالمیان است و از این جهت آخر‏‎ ‎‏ولیده است، و چون عالَمِ مُلک به حرکت جوهریّۀ ذاتیّه متحرّک است و این‏‎ ‎‏حرکت ذاتی استکمالی است به هر جا منتهی شد آن غایت خلقت و نهایت‏‎ ‎‏سیر است، و چون به طریق کلّی نظر در جسم کلّ و طبع کلّ و نبات کلّ و‏‎ ‎‏حیوان کلّ و انسان کلّ افکنیم انسان آخرین ولیده ای است که پس از حرکات‏‎ ‎‏ذاتیّۀ جوهریّۀ عالم به وجود آمده و منتهی به او شده، پس دست تربیت حق‏‎ ‎‏تعالی در تمام دار تحقق به تربیت انسان پرداخته است و الاِنسانُ هو الأوّل و‏‎ ‎‏الآخِر.‏

‏‏     و این که ذکر شد، در افعال جزئیّه و نظر به مراتب وجود است؛ و الاّ به‏‎ ‎‏حسب فعل مطلق از برای فعل حق تعالی غایتی جز ذات مقدّسش نیست‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏     و قرآن شریف به قدری جامع لطایف و حقایق و سرایر و دقایق توحید‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‎ ‎

‏‎

• )) «بار دیگر از ملک قربان شوم / آنچه اندر وهم ناید آن شوم.پس عدم گردم عدم چون ارغنون / گویدم کاناالیه راجعون». ـ مولوی
• )) «ای فرزند آدم، من همه چیز را برای تو و تو را برای خود آفریدم.» علم الیقین، ج 1، ص 381.
• ))  پاورقی 390.
• ))  پاورقی 388.
• )) «همانا بازگشت آنان به سوی ماست.» (غاشیه / 25)
• )) «بازگشت آفریدگان به سوی شما و حسابرسی آنان با شماست... خدا به سبب شما (خلقت را) آغاز کرد و به شما پایانش می دهد.» عیون اخبار الرّضا، ج 2، ص 272. زیارت «جامعۀ کبیره».
• )) «همانا بازگشت آنان به سوی ماست، آن گاه حسابشان بر عهدۀ ماست.» (غاشیه / 25، 26)