و آن چند امر است:
اول: آنکه میان ماموم و امام یا بعض مامومین با بعض دیگر حائلی نباشد که مانع از مشاهدۀ او شود، لکن اگر ماموم زن باشد باکی نیست به وجود حائل میان او و امام یا بعض مامومین مرد، امّا وجود حائل در صفوف زنها، بعضی با بعضی محل اشکال است.
دوم: آنکه جای ایستادن امام باید از جای ماموم بلندتر نباشد، ولی اگر مکان امام مقدار کمی که عرف آن را بلندی حساب نمی کند بلندتر باشد، اشکال ندارد. و نیز اگر زمین سراشیب باشد و امام در طرفی که بلندتر است بایستد، در صورتی که سراشیبی آن زیاد نباشد و طوری باشد که به آن زمین مسطح بگویند، مانعی ندارد.
مساله 1 ـ اگر جای ماموم بلندتر از جای امام باشد اشکال ندارد، ولی اگر به قدری بلند باشد که نگویند اجتماع کرده اند با جماعت، صحیح نیست.
سوم: آنکه فاصلۀ ماموم از امام یا از صف اول زیاد نباشد، بلکه احوط آن است که فاصلۀ محل سجدۀ ماموم و جای ایستادن امام یا بین محل سجدۀ صف دوم با جای ایستادن صف اول بیشتر از یک گام متعارف نباشد، و احوط از آن، آن است که متصل به یکدیگر باشند.
چهارم: آنکه ماموم نباید جلوتر از امام بایستد و احوط آن است که قدری متاخرتر از امام بایستد ولو کم باشد، و ضرر نمی زند تقدم ماموم در رکوع و سجود به جهت بلندی قد او، بعد از آنکه در محل ایستادن از امام متاخر باشد، اگرچه احوط مراعات احتیاط است در جمیع صور، مخصوصاً مقدم نشدن زانوی او از سر زانوی امام در حال نشستن.
مساله 2 ـ تاریکی هوا و شدت غبار، به نحوی که مانع از مشاهده باشد در
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 146
جماعت، حائل محسوب نمی شود و همچنین نهر آب و جاده که فاصلۀ زیاد ایجاد نکند، بلکه پنجره که سوراخهای آن خیلی تنگ نباشد که ساتر و دیوار بر او صادق نباشد ضرر ندارد، بلکه اگر حائل شیشه باشد که پشت او به قاعده دیده می شود اشکال ندارد ظاهراً، اگرچه احتیاط خوب است مراعات شود.
مساله 3 ـ حائل کوتاه که مانع از مشاهده در احوال نماز نباشد ضرر ندارد؛ چه یک وجب باشد یا زیادتر؛ هر چند در حال سجود مانع از مشاهده بشود، بلی اگر در حال نشستن مانع از مشاهده شود، مشکل است و احتیاط در آن ترک نشود.
مساله 4 ـ حائل شدن مامومین در صف پیش ضرر ندارد، اگرچه هنوز داخل در نماز نشده باشند؛ اگر مهیا برای جماعت باشند، چنانچه اگر اهل صف اول یا بیشتر آنها امام را مشاهده نکنند، به جهت طول صف یا آنکه بعض صف دوم به سبب طولانی بودن آن صف اول را نبینند، اشکال ندارد.
مساله 5 ـ اگر صفوف جماعت برسد تا در مسجد، و صف دیگر طولانی پشت در مسجد منعقد شود که مثلاً یک نفر یا دو نفر آنها محاذی در مسجد باشند و باقی صف پشت دیوار مسجد قرار بگیرد، نماز اشخاصی که در دو طرف در واقع شده اند باطل است علی الاحوط؛ اگر بین آنها و امام و یا صف متقدم حائل باشد، بلکه بطلان خالی از قوت نیست. و همچنین است حال نماز در محراب داخل، بلی نماز صفهای عقبی صحیح است.
مساله 6 ـ اگر در اثنای نماز حائل یا دوری پیدا شود، موجب بطلان جماعت است بنابر اقوی و نماز منفرد می شود.
مساله 7 ـ انسان یا حیوانی که از وسط صف عبور می کند ضرر ندارد، بلی اگر یک عده متصل به هم میان صف عبور کنند حایل محسوب می شود.
مساله 8 ـ اگر بطلان نماز صف جلو ثابت شود، جماعت صف لاحق به جهت دوری یا حیلوله باطل است.
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 147
مساله 9 ـ جایز است اقتداء کردن پیش از آنکه صف سابق اقتدا کنند، در صورتی که مهیای اقتداء شده باشند.
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 148