مساله 1 ـ خریدن و فروختن اعیان نجاسات به تمام انواع حرام است، بنابر احتیاط واجب.
مساله 2 ـ چند مورد از حکم مذکور استثنا شده، مثل عصیر عنبی یعنی فشردۀ آب انگور بعد از جوشیدن قبل از آنکه دو ثلث آن کم شود، بنابر اینکه نجس باشد. و مثل خرید و فروش سگ شکاری، و الحاق سگ گله و زراعت و باغستان و خانه نیز به این حکم اقوی است، و اجاره و عاریه دادن آنها مانعی ندارد.
مساله 3 ـ جایز است خرید و فروش اجزاء میته که حیات در آن حلول نکرده در صورتی که منفعت حلال داشته باشد، مثل مو و پشم و شیر آن و جایز نیست فروختن میتۀ طاهر مثل ماهی مرده، بنابر احتیاط واجب.
مساله 4 ـ فروختن فضلات حیوان حلال گوشت با وجود منافع محلله بی عیب است، چنانچه بول شتر نیز مانعی ندارد، بلکه جایز است فروش بول حیوانات حلال گوشت با وجود منفعت حلال.
مساله 5 ـ حرام است فروختن آلات و ادوات چیزهایی که منفعت مقصودۀ آنها منحصر به حرام باشد، مثل نی و مزمار و تار و طنبور و ادوات قمار مثل نرد و شطرنج، و اجرت دادن و گرفتن بر ساختن و استعمال آن جایز نیست، بلکه واجب است شکستن و تغییر دادن هیات آنها.
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 222
مساله 6 ـ اگر چیز پاکی مانند روغن و نفت که آب کشیدن آن ممکن نیست نجس شود، چنانچه آن را برای کاری بخواهند که شرطش پاک بودن است، مثلاً روغن نجس را برای خوردن بخواهند، فروش آن حرام است و اگر نفت نجس را برای سوزاندن بفروشند، اشکال ندارد.
مساله 7 ـ جایز است خرید و فروش روغن و دواهای روانی که از ممالک غیراسلامی می آورند اگر نجس بودن آنها معلوم نباشد، ولی اگر روغنی را که از حیوان بعد از جان دادن آن می گیرند چنانچه از دست کافر بگیرند و از حیوانی باشد که خون جهنده داشته باشد، نجس و معامله آن باطل است.
مساله 8 ـ ساختن صورت انسان و حیوان با موم یا چوب یا سنگ و فلزات و غیر آنها حرام است اگر مجسمه باشد، بلکه احوط حرمت غیرمجسمه است، اگرچه اقوی عدم تحریم است. و امّا تصویر غیرجاندار مثل شکل درخت و عمارت و گل عیبی ندارد، چه مجسم باشد یا نه. و امّا عکس انداختن که متداول است، در صورتی که مفسده ای بر آن مترتب نباشد بی اشکال است.
مساله 9 ـ خوانندگی که آن را غنا گویند و شنیدن آن و اجرت گرفتن بر آن حرام است و مراد از غنا سرود و خوش آوازی نیست، بلکه کشیدن صدا و زیر و بالا کردن آن به نحوی که طرب آور و مناسب مجالس لهو و رقص و محافل بازیگران باشد غناست. و فرقی نیست در حرمت غنا میان خوانندگی و تصنیف به شعر و نثر، و میان کلام باطل و کلام حق مثل قرآن و دعا و مناجات و روضه خوانی، لکن جایز است غناء زن در عروسی برای زنها، و احتیاط واجب اقتصار است به زفاف عروس و مجلسی که آماده شده برای زفاف؛ مقدم باشد یا موخر، نه مطلق مجلس عروسی و حرام است از برای مردان مطلقاً.
مساله 10 ـ نگهداری کتب ضلال ونوشتن و یاد گرفتن و یاد دادن آنها حرام است به شرط آنکه غرض صحیح نداشته باشد در مراجعه به آن کتابها، پس
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 223
کسی که برای رد حرفهای آنها مطالعه کند جایز است، در صورتی که در امان باشد از گمراهی به سبب مطالعه.
مساله 11 ـ غش در معاملات حرام است، مثل آنکه آب داخل شیر و یا جنس بد داخل جنس خوب کنند، به نحوی که معلوم نشود و بدون خبر دادن به مشتری به عنوان خوب بفروشد، امّا چیزهایی که مخلوط بهم می کنند و مشتری هم علم دارد به آن، حرام نیست.
مساله 12 ـ اجرت گرفتن بر عملی که بر او واجب است، حرام است و احوط حرمت اجرت است در واجبات کفائیه، مثل اجرت گرفتن بر غسل و نماز و کفن و دفن میت. و امّا اجرت گرفتن طبیب به عنوان حق القدم اشکال ندارد.
مساله 13 ـ عمدۀ معاملات مکروهه بدین قرار است: اول: صرافی، دوم: کفن فروشی، سوم: طعام فروشی، چهارم: بنده فروشی، پنجم: قصابی، ششم: حجامت کردن و کسب به آن.
مساله 14 ـ مستحب است کسب کردن و تحصیل معاش نمودن و تجارت. و زراعت در شرع اسلام فضیلت زیاد دارد. و واجب است بر کسی که کسب می کند؛ چه تجارت و چه غیر آن، یاد گرفتن مسائل مربوط به آن را.
مساله 15 ـ حرام است احتکار غلات و روغن و زیت؛ به اینکه آنها را حبس کند برای گران فروختن در صورتی که مسلمانها به قدر کفایت نداشته باشند و فروشندۀ دیگری هم نباشد و مردم محتاج به آن باشند. و امّا چیزهایی دیگری که مردم به آنها احتیاج دارند اگر چه احتکار آنها خوب نیست، لکن حکم احتکار در آنها ثابت نیست.
مساله 16 ـ محتکر را مجبور می کنند به فروختن، و امّا تعیین قیمت جنس با خود اوست علی الاحوط، مگر آنکه در قیمت اجحاف کند که باید در این صورت اجبارش کنند بر کم کردن قیمت، و اگر تعیین نکرد حاکم تعیین قیمت می کند به چیزی که صلاح می داند.
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 224