و آن عبارت است از تعیین حصۀ شرکاء که به حسب واقع معیّن و ممتاز نبوده.
مساله 1 ـ تقسیم از معاوضات نیست و در آن خیار مجلس و خیار حیوان که مختص به بیع است نیست و ربا در آن جاری نیست.
مساله 2 ـ باید در قسمت سهم ها تعدیل شود یا به حسب وزن و کیل یا به حسب عدد و مساحت و این قسمت را افراز می گویند و در مثلیات جاری است، مثل گندم و جو و روغن و شیر و امثال آنها، و در بعضی از قیمیات که با هم در اجزاء مساوی هستند نیز جاری است، مثل یک طاقه فاستونی یا شال یا یک قطعه زمین که اجزائش مساوی هستند. و یا تعدیل شوند به حسب قیمت، مثل حیوانات و اثاث منزل و درختها که باید به حسب قیمت حصه ها را تعدیل کرد و این قسمت را تعدیل گویند. و گاه شود که در تعدیل محتاج است که به یک
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 274
طرف یک مال دیگری ضم شود، مثل آنکه در دو گوسفند شریک باشند و قیمت یکی ده تومان باشد و دیگری یازده تومان، اینجا باید یک تومان ضمیمه کرد تا قسمت مساوی شود و این را قسمت رد گویند.
مساله 3 ـ بعد ازآنکه سهم ها تعدیل شد لازم نیست مقدار آنها تعیین شود؛ پس می توان یک انبار گندم را که مشترک است بین دونفر یا چند نفر با آنکه وزن آن معلوم نیست قسمت کرد به طور عادلانه، و این قسمت صحیح است.
مساله 4 ـ اگر یکی از شرکاء طلب کند قسمت مال مشترک را به یک نحو از اقسام گذشته، پس اگر قسمت رد باشد یا موجب ضرر باشد، برای سایرین لازم نیست قبول کنند، و امّا اگر قسمت رد نباشد و ضرر هم نداشته باشد، نمی توانند قبول نکنند و می شود آنها را اجبار کرد به قبول.
مساله 5 ـ در این قسم که می توان اجبار کرد شریک را به قبول قسمت، اگر نمی شود قسمت کرد مگر قسمت افراز به همان نحو قسمت می شود و اگر نمی شود مگر قسمت تعدیل به همان نحو می شود، و امّا اگر هر دو ممکن است اگر شریک قسمت افراز را خواهش کند طرف نمی تواند امتناع کند و او را اجبار می کنند و اگر خواهش کند قسمت تعدیل را، اجبار نمی تواند کرد طرف را به آن.
مساله 6 ـ باید در قسمت، اول سهم ها را تعدیل کرد بعد از آن قرعه کشی نمود، و از برای قرعه طریق خاصی نیست و به هر نحو که قسمت کننده و صاحبان سهام قرار دهند صحیح است.
مساله 7 ـ بعد از آنکه طرفین بنابر تقسیم گذاشتند و سهم ها را تعدیل کردند و قرعه کشی نمودند قسمت حاصل میشود و محتاج به رضایت مجددی نیست.
مساله 8 ـ بعد از آنکه قرعه کشی شد و قسمتها تعیین گردید نمی توانند دیگر آن را بهم بزنند و فسخ کنند، بلکه اگر همه هم راضی به فسخ شوند جائز نیست فسخ، و باطل نمی شود قسمت.
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 275