مساقات آن است که انسان درختهای میوه ای که میوۀ آن مال خود اوست یا اختیار میوۀ آن با اوست تا مدت معینی به کسی واگذار کند که تربیت نماید و آب دهد و مقداری که قرار می گذارند از میوۀ آن بردارد.
مساله 1 ـ در معاملۀ مساقات لازم نیست صیغه بخوانند، بلکه معاطات نیز در آن جاری است؛ یعنی اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را واگذار کند و کسی که کار می کند به همین قصد مشغول کار شود معامله صحیح است.
مساله 2 ـ مالک و کسی که تربیت و آبیاری درختها را به عهده می گیرد باید بالغ و عاقل باشد و کسی آنها را مجبور نکرده باشد، و نیز باید محجور نباشند به واسطۀ سفاهت، و مالک محجور نباشد به واسطۀ افلاس.
مساله 3 ـ مدت مساقات باید معلوم باشد و اگر اول آن را معین کنند و آخر آن را موقعی قرار دهند که میوه آن سال بدست می آید صحیح است.
مساله 4 ـ در معامله مساقات باید سهم هر کدام به طور مشاع، مثل نصف یا ثلث و یا ربع و امثال اینها باشد، و اگر قرار بگذارند که مثلاً صد من از میوه ها مال مالک و بقیه مال کسی باشد که کار می کند معامله باطل است.
مساله 5 ـ در مساقات باید مورد معامله اصول کاشته شده و ثابت باشد یعنی مساقات در بوتۀ خربزه و خیار و مانند اینها صحیح نیست.
مساله 6 ـ باید قرار معامله مساقات را پیش از ظاهر شدن میوه بگذارند و اگر بعد از ظاهر شدن و رسیدن میوه به طوری که میوه دیگر غیر از نگهداری و
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 280
چیدن احتیاج به کار دیگری نداشته باشد قرار بگذارند، صحت مساقات اشکال دارد. و اگر میوه ظاهر شود ولی کاری مانند آبیاری و امثال آن، که برای زیاد شدن و رسیدن میوه لازم است باقی مانده باشد، معامله صحیح است.
مساله 7 ـ معاملۀ مساقات در درختهایی که میوه نمی دهند مثل بید و چنار صحیح نیست و در درختهایی که از برگ و یا گل آنها استفاده می کنند مثل درخت بید مشک و حنا صحیح است.
مساله 7 ـ درختی که از آب باران و یا رطوبت زمین استفاده می کند و به آبیاری احتیاج ندارد اگر به کارهای دیگری که در زیاد شدن میوه موثر است مانند بیل زدن و کود دادن محتاج باشد، مساقات در آن صحیح است.
مساله 8 ـ دو نفری که مساقات کرده اند با رضایت یکدیگر می توانند معامله را اقاله کرده بهم بزنند، و نیز اگر در ضمن عقد مساقات شرط کنند که هر دو یا یکی از آنان حق بهم زدن معامله را داشته باشد، مطابق قراری که گذاشته است می توان معامله را بهم زد، و نیز اگر در معامله شرطی کنند و عمل نشود کسی که به نفع او شرط شده می تواند معامله را بهم بزند.
مساله 9 ـ اگر مالک بمیرد معاملۀ مساقات باطل نمی شود و ورثه اش به جای او هستند.
مساله 10 ـ اگر کسی که تربیت و آبیاری درختها به او واگذار شده بمیرد چنانچه در عقد مساقات شرط نکرده باشند که خودش آنها را تربیت کند ورثه اش بجای او هستند و اگر شرط کرده باشند که خودش کار را انجام دهد به مردن وی معاملۀ مساقات باطل می شود.
مساله 11 ـ اگر شرط کنند که تمام حاصل برای مالک باشد مساقات باطل است و میوه مال مالک می باشد و کسی که کار می کند نمی تواند مطالبۀ اجرت نماید، ولی اگر باطل بودن مساقات به جهت دیگر باشد، مالک باید اجرة المثل آبیاری و کارهای دیگر را به کسی که درختها را تربیت کرده بدهد.
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 281