بدانکه گمشده یا حیوان است، مثل گاو و گوسفند و غیره و یا چیز دیگری، مثل پول و لباس و ساعت.
مساله 1 ـ اگر در جای آبادان مثل شهر و یا ده حیوانی را بیابند، حق ندارند که او را بگیرند و تصرف کنند و چنانچه این خلاف را کردند ضامن هستند و باید او را نگاه دارند از اینکه مبادا از بین برود و تلف شود.
مساله 2 ـ باید آنچه که حیوان لازم دارد به او بدهد و حقی ندارد که به صاحبش رجوع کند و آنچه به حیوان داده از او بگیرد، بلکه این چیزی که به او داده از کیسۀ خودش محسوب می شود.
مساله 3 ـ در مسالۀ گذشته اگر فرض شود که حیوان مریض است یا آنکه ممکن است گرگ او را بخورد و یا غیر آن، در این صورت جایز است که او را گرفته و حفظ کند و واجب است به او علف داده و بعداً پولش را از صاحبش بگیرد؛ اگر چنانچه علف دادنش مجانی نبوده، بلکه قصدش آن بوده است که پولش را از صاحبش بگیرد.
مساله 4 ـ اگر چنانچه حیوانی که پیدا کرده است گوسفند باشد در این صورت می تواند یکی از سه کار را بکند: اول: آنکه نگاه دارد تا سه روز و بعداً بفروشد و از طرف صاحبش صدقه بدهد، در این صورت اگر صاحبش پیدا شد و راضی نشد به صدقه باید از عهدۀ او برآید و قیمتش را بپردازد. دوم: آنکه او را
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 355
نگاه دارد برای صاحبش که هر وقت پیدا شد به او برگرداند. سوم: گوسفند را به حاکم شرع و مجتهد وقت بدهد.
مساله 5 ـ اگر چنانچه حیوانی که پیدا شده است خودش منافعی دارد، مثل اینکه شیر دارد یا آنکه می توان از او بار کشید، در این صورت می تواند از آن استفاده کند و به مقدار خرجی که برای حیوان کرده بردارد و بقیۀ را برای صاحبش صدقه بدهد و اگر از خرجی که کرده کمتر باشد می تواند به صاحبش رجوع کند و بگیرد.
مساله 6ـ حیوانی که در جای آبادان پیدا شد و کسی آن را گرفت باید از صاحبش جستجو کند و چنانچه او پیدا نشد، یا آنکه خود او را صدقه بدهد و یا قیمتش را، مثل مجهول المالک. و همچنین است اگر حیوانی که مریض است و جایز است او را بگیرد گرفت و او را تصرف کرد.
مساله 7 ـ در صورتی که حیوانی در بیابانها و جاده های خارج شهرها و دهات پیدا شود، پس اگر آن حیوان می تواند خودش را از دشمنانش نگاه دارد و حفظ کند از درندگان کوچک، مثل شغال و گرگ، به این معنی که توانا است یا آنکه پر دو است و یا غیر اینها، پس در این صورت حق ندارد که او را گرفته و تصرف کند؛ اگر چنانچه در چراگاه و کنار چشمه سار باشد. و یا آنکه بتواند برای خودش این جایها را پیدا کند و اگر نمی تواند خودش را حفظ کند مثل گوسفند و کره شتر و گوساله، می تواند آن را بگیرد و اگر گرفت، احتیاط واجب آن است که در جایی که گرفته است آن را، اگر کسی هست تعریف کند بلکه صاحبش پیدا شود و اگر در حوالی آن محل صاحبش پیدا نشد، می تواند آن را تصرف کند و ملک خود قرار دهد وبفروشد، لکن اگر صاحبش پیدا شد ضامن است ومی تواند آن را برای صاحبش نگهداری کند در این صورت اگر بدون تعدی و تفریط تلف شد ضامن نیست.
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 356
مساله 8 ـ اگر چیز گمشده ای را غیر آنچه که گذشت پیدا کرد و قیمتش کمتر از یک درهم نبود، در این صورت واجب است بر آن شخص که آن چیزی را که برداشته، جستجو کند از صاحب مال به نحوی که ذکر می شود.
مساله 9 ـ مال دزدی یا غصبی حکم لقطه را ندارد، بلکه حکم مجهول المالک را دارد.
مساله 10 ـ احتیاط واجب آن است که لقطه را فوراً تعریف کند، بلی جایز نیست که سهل انگاری کند و مسامحه نماید، بنابر اقوی.
مساله 11 ـ اگر کسی مالی را دید و به دیگری نشان داد و دیگری او را برداشت، جستجو کردن به عهدۀ آن شخصی است که او را برداشته، بلکه اگر امر کند و فرمان دهد که او بردارد و آن شخص مامور مالی را برداشت باز جستجو کردن به عهدۀ بردارنده است، نه امر کننده و فرمان دهنده.
مساله 12 ـ کفشهایی که در حمام یا مسجد یا مجالس یا دیگری عوض می شود معلوم نیست حکم لقطه داشته باشد، بلکه ظاهراً حکم مجهول المالک را دارد.
مساله 13 ـ برداشتن لقطه حرام نیست حتی لقطه در حرم مکه، لکن مکروه است.
مساله 14 ـ مدت تعریف لقطه و جستجو کردن از صاحبش یک سال تمام است و نباید تاخیر بیندازد بلکه باید در همان سال اول تعریف کند، لکن اگر معصیت کرد و تاخیر انداخت، یا با عذر تاخیر انداخت و یک سال جستجو را در چهار سال مثلاً انجام داد، می تواند مال را ملک خود قرار دهد یا صدقه بدهد یا حفظ کند، پس شرط این سه حکم آن نیست که تعریف در یک سال واقع شود.
مساله 15 ـ لازم نیست خود جویندۀ مال، تعریف و جستجو کند، بلکه می تواند دیگری را وادار کند، در صورتی که اطمینان داشته باشد که انجام
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 357
می دهد و اجرت تعریف با جوینده است، مگر بخواهد مال را برای صاحبش حفظ کند که در این صورت احتیاط واجب آن است که با مالک مصالحه کند.
مساله 16 ـ اگر بداند که تعریف و جستجو فایده ندارد یا اینکه مایوس شود از پیدا شدن صاحبش پیش از آنکه یک سال تمام تعریف کرد، جستجو کردن ساقط می شود و احتیاط واجب آن است که صدقه بدهد از برای صاحبش و برای خودش برندارد.
مساله 17 ـ اگر گمشده ای را که پیدا کرده از چیزهایی است که یک سال باقی نمی ماند و فاسد می شود احتیاط واجب آن است که آن را تا آخر زمانی که خوف دارد اگر بیشتر نگاه دارد فاسد می شود، نگاهدارد و تعریف کند و پس از آن می تواند آن را قیمت کند و برای خودش بردارد و مصرف کند، یا آنکه بفروشد به غیر و پول آن را برای صاحبش نگاه دارد و در هر صورت محتاج به اذن حاکم شرع نیست و در صورتی که خودش مصرف کرد، ضامن است اگر صاحبش پیدا شد. و در هر صورت تعریف تا یک سال ساقط نمی شود.
مساله 18 ـ محل تعریف لقطه مجامع عمومی است از قبیل میدانها و بازارها و محل جماعات، و کراهت دارد تعریف در مساجد و بهتر آن است که در نزدیک در مسجد که محل دخول و خروج مردم است تعریف کند.
مساله 19 ـ در جستجو کردن از صاحب لقطه و تعریف در یک سال کیفیت خاصی نیست، بلکه موکول به عرف است که گفته شود یک سال تعریف کرد و لازم نیست در یک سال هر روز مشغول باشد، بلکه اگر در اوائل پیدا شدن، چند روزی هر روز و بعد در هر چند روز، روزی یک مرتبه تعریف کند تا آخر سال کفایت می کند.
مساله 20 ـ در تعریف کردن نیز کیفیت خاصی نیست، پس اگر بگوید کی یک کیسۀ پول گم کرده یا یک دستۀ اسکناس یا یک کفش یا یک کتاب مانع
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 358
ندارد، یا بگوید کی چیزی گم کرده نیز مانع ندارد، بلی نباید صفات خاص او را که نوعاً صاحب مال مطلع می شود نه غیر او بگوید.
مساله 21 ـ اگر لقطه قابل تعریف نباشد و علامتی نداشته باشد که بشود صاحبش با آن علامت معرفی کند تعریف ساقط می شود و احتیاط واجب آن است که صدقه بدهد آن را.
مساله 22 ـ لقطه در زمان تعریف کردن و جستجو نمودن امانت است پیش جوینده و اگر تلف بشود بدون تعدی و تفریط ضامن نیست، و اگر بعد از یک سال تعریف صاحبش پیدا نشد و جوینده خواست مال را برای صاحبش نگهدارد باز ضامن نیست با شرط مذکور.
مساله 23 ـ اگر مال پیدا شده را جوینده به حاکم شرع رد کند باید خود جوینده یک سال تعریف کند و جایز است مال را به حاکم بدهد؛ چه در ضمن سال تعریف چه بعد از آن.
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 359