از زمانی که حضرت امام خمینی - قدس سره - به اصرار فضلا و بزرگان حوزه علمیه، قدم به عرصه مرجعیّت و هدایت عامّه نهادند تا آن جا که فرصت یافتند، به نوشتن فروعات فقهی ـ خواه به صورت مستقل یا به صورت حاشیه بر کتب فقهی ـ اقدام نمودند. و در برهه ای که اشتغالات مرجعیّت و زعامت امّت اجازه این کار را نمی داد، شاگردان ایشان و اعضای هیات استفتا تحت اشراف و با تایید معظّم له به تالیف یا تصحیح رساله های عملیه ـ فارسی یا عربی ـ می پرداختند.
امّا آنچه را نمی توان از نظر دور داشت این که هر چند از حیث اعتبار ـ و به اصطلاح فقهی «مجزی بودن» ـ بین نوشته های شخصی ایشان و آنچه توسط شاگردان و اعضای هیات استفتا تهیه و گردآوری شده و به تایید آن حضرت رسیده فرقی نیست، ولی از نگاه متن شناختی و اصالت، نوشته های شخصی حایز رتبه برتر و برجستگی خاصی است که اهل فن به این ویژگی واقف و از ارزش آن به خوبی آگاهند.
در این جا، تذکر چند نکته درخصوص این رساله و ویژگی های آن و نیز حاشیه حضرت امام - قدس سره – بر آن بجاست:
کتابحاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 5
مرحوم حاج شیخ ملّا محمّدهاشم خراسانی ـ مولّف رساله حاضر ـ علاوه بر این رساله، دارای رسایل متعدّدی در فقه می باشد که عدّه ای از مراجع بر آنها حاشیه زده اند. از جمله رساله های ایشان است:
1ـ رساله در احکام ربا
2ـ رساله در احکام رضاع
3ـ رساله در مقدّمات حج
4ـ رساله در نفقات
5ـ رساله در احکام قبله و اوقات
6ـ رساله در ساعات و اوزان
7ـ رساله در احکام خلل نماز
8ـ رساله در احکام عدّه
9ـ رساله در احکام معاملات فاسد
10ـ رساله در احکام خمس.
ایشان علاوه بر جمع آوری فتاوای مراجع و فقهای عصر خویش در قالب رساله های مذکور، در زمینه تاریخ و حدیث نیز صاحب تالیفاتی است. مشهورترین اثر وی کتاب منتخب التواریخ (مختصرالتواریخ) می باشد که در سال 1350 هـ. ق . به چاپ رسیده است. در الذریعه و اعیان الشیعه از این کتاب یاد شده و در برخی موارد، بدان استناد گردیده است.
مرحوم خراسانی به نقل شیخ آغا بزرگ تهرانی رحمه الله در سال 1352 هـ.ق. بدرود حیات گفته و در جوار آستان قدس رضوی به خاک سپرده شده است.
این رساله ـ ظاهراً ـ اوّلین بار مطابق با فتاوای مرحوم آیةالله العظمی حاج سید ابوالحسن اصفهانی نگارش یافته و سپس توسط مولف با فتاوای
کتابحاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 6
عده ای از بزرگان همچون مرحوم آیةالله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری و مرحوم آیةالله العظمی حاج آقا حسین قمی حاشیه زده شده است.
در «الذریعه» از این رساله به نام «رساله ﰲالارث» و در جایی دیگر، به نام «رساله ﰲ المیراث» یاد شده است. متن این اثر، که متعلّق به قریب هشتاد سال پیش است، در بیان مطالب، خالی از اشکال نیست، امّا سعی شده در این چاپ، با ویرایش و اعراب گذاری، تا حدّی از نامانوس بودن عبارات کاسته شود.
حاشیه بر رساله ارث مرحوم خراسانی از اوّلین نوشته های فقهی فارسی حضرت امام – قدس سره – می باشد که در حدود سال 1372 هـ.ق. به رشته تحریر درآمدهاست. شاید علّت حاشیه کردن این رساله از سوی ایشان، ناتمام بودن مبحث ارث در کتاب وسیلة النجاة مرحوم آیةالله العظمی حاج سیّد ابوالحسن اصفهانی بوده باشد؛ زیرا اوّلین نسخه از این حاشیه به خط حضرت امام در انتهای نسخه خطی حاشیه بر وسیلةالنجاة و در ادامه آن به تحریر درآمده است.
از این حاشیه سه نسخه در دسترس است:
اوّل: نسخه ای که در انتهای دست نوشته حاشیه وسیلةالنجاة به خط حضرت امام، در چهارده صفحه نوشته شده و کامل است.
دوم: نسخه ای که به طور مستقل، در شانزده صفحه به خط ایشان نوشته شده و حدود دو صفحه از آخر آن ناقص است.
سوم: نسخه ای که در حاشیه این رساله، در حدود سال 1383 هـ.ق. به چاپ رسیده و با نسخه پیشین مطابق می باشد و در بخشی از نسخه مزبور که موجود نبوده، از نسخه اوّل استفاده شده است. از آن جا که این نسخه به رویت حضرت امام – رحمه الله – رسیده و به مُهر ایشان مزیّن گردیده، ما نیز همین نسخه را برگزیده و از ذکر اختلاف نُسخ خودداری نمودیم، هر چند این نُسخ از حیث فتوا با یکدیگر
کتابحاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 7
اختلافی ندارند و فقط در تعابیر آنها تفاوت هایی مشاهده می شود.
در پایان، تذکر این نکته لازم است که در مقام تعارض بین محتوای این رساله با سایر کتب فتوایی حضرت امام - قدس سره – ترجیح با آخرین فتوای ایشان است و مراجعه به این اثر ـ به تنهایی ـ مبرﺉذمّه نخواهد بود.
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی – رحمه الله ـ
دفتر قم
کتابحاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 8
بسم اللهِ الرّحمن الرّحیم
الحمدلله ربّ العالمین وصلّی الله علی محمّد و آله الغرّ المیامین من آل طه و یس و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین اِلی یوم الدین.
، این بی بضاعت از علم و عمل، محمد هاشم بن محمد علی الخراسانی المشهدی - حشرهما الله تعالی و جمیع المومنین مع احبّتهم و موالیهم ارواح العالمین لهم الفداء - مختصری در مسائل ارث از کتب علماء اعلام و فقهاء کرام ـ رضوان الله تعالی علیهم اجمعین ـ جمع نموده و به نظر مبارک بعضی از حجج اسلام که فعلاً مرجع تقلید بودند رسانیدم تا آنکه عمل بر طبق آن از برای مقلدین ایشان جائز و مبرء ذمه بوده باشد. ارجو من فضل الله و کرمه که مومنین به آن منتفع گردند و مقبول صاحب شرع شریف واقع شود. و این مختصر مشتمل است بر مقدمه و هفت فصل و خاتمه ای:
کتابحاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 9
کتابحاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 10