تفسیر مَلِکِ یَومِ الدِّینِ

‏‏قد انکشف لسرّ قلبک و بصیرة عقلک ان الموجودات بجملتها، من سماوات عوالم العقول و الارواح و اراضی سکنة الاجساد و الاشباح، من حضرة الرحموت التی وسعت کل شی ء، و اضاءت بظلّها ظلمات عالم الماهیّات، و انارت ببسط نورها غواسق هیاکل القابلات.‏

‏‏و لا طاقة لواحد من عوالم العقول المجردة و الانوار الاسفهبدیة و المُثُل النوریة و الطبیعة السافلة ان یشاهد نور العظمة و الجلال و ان ینظر الی حضرة الکبریاء المتعالیة.‏

‏‏فلو تجلی القهار لها بنور العظمة و الهیبة، لاندکّت انّیّات الکل فی نور عظمته و قهره- جلّ و علا- و تزلزلت ارکان السماوات العلی، و خرّت الموجودات لعظمته صعقاً؛ و یوم تجلّی نور العظمة یهلک الکل فی سطوع نور عظمته؛ و ذلک یوم الرجوع التام و بروز الاحدیة و المالکیة المطلقة؛ فیقول:‏‏ لِمَنِ المُلکُ الیَومَ ‏‎[1]‎‏ فلم یکن من مجیب یجیبه، لسطوع نور الجلال و ظهور السلطنة المطلقة، فیجیب نفسه بقوله:‏‏ لله الواحِدِ القَهَّارِ‏‏.‏‎[2]‎

‏
‏‎

‏‏و لا بد من یوم یتجلی الرب بالعظمة و المالکیة و تبلغان دولتهما، فان لکل اسم دولة لا بد من ظهورها؛ و ظهور دولة المعید و المالک و امثالهما من الاسماء یوم الرجوع التام و النزاع المطلق و لا یختصّ هذا بالعوالم النازلة، بل جار فی عوالم المجردات من العقول المقدّسة و الملائکة المقربین؛ و لهذا ورد ان عزرائیل یصیر بعد قبض ارواح جمیع الموجودات مقبوضاً بیده تعالی؛‏‎[3]‎‏ و قال تعالی:‏‏ یَومَ نَطوِی السَّماءَ کَطَیِّ السِّجِلِّ لِلکُتُبِ ‏‏،‏‎[4]‎‏ و قال تعالی:‏‏ یا ایَّتُهَا النَّفسُ المُطمَئِنَّةُ، ارجِعِی الی رَبِّکِ راضِیَةً مَرضِیَّةً‏‎[5]‎‏ و قال ‏

‏
‏‎

‏‏شرح دعای سحر؛ ص 31- 32‏

‏‏***‏

‎

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‎

• غافر / 16.
• حال بر سرّ قلب و دیده عقل تو نمایان شده است که همه موجودات، از او ارواح تا نزول گاه ساکنان عوالم اجساد و اشباح، همه از حضرت رحموتند که همه چیز را فرا گرفته و تاریکیهای عالم ماهیات از آن روشن شده، و شمایل خاموش فیض گیرندگان از نور ساطع آن روشنی گرفته است.و هیچ یک از عوالم عقول مجرد و انوار اسفهبدیه و مُثُل نوری و طبیعت سافل، تاب آن نیاورد که نور عظمت و جلال او را بنگرد و بر حضرت کبریای بلندمقام نظر کند.پس، اگر حضرت قهار با نور عظمت و هیبت خویش بر آنها تجلی کند، هستی تمامی آنان در نور عظمت او کوبیده شود و پایه های آسمانهای بلند بلرزد و موجودات از اثر بزرگی و نهایت او از هوش بروند؛ و روزی که نور عظمتش متجلی شود همه در تابش آن نور نیست گردند؛ و آن روز، هنگامه رجوع تام و بروز احدیت و مالکیت مطلق اوست، که گوید: امروز پادشاهی از آنِ کیست؟ پس، چون پاسخ دهنده ای از اثر تابش نور جلال و سلطه مطلق او بر جای نباشد، خود پاسخ دهد خویش را که: از آنِ خداوند یگانه قاهر است.
• بحار الانوار؛ ج 6: کتاب العدل و المعاد؛« باب نفخ الصور و فناء الدنیا»، ص 326، 328- 329، احادیث 3، 7، 14.
• انبیاء / 104.
• فجر / 27.
• اعراف / 29.
• و ذکر وصف واحد و قهار به جای رحمان و رحیم، بدان روی باشد که آن روز، روز حکومت و سلطه این دو وصف است؛ و روز رحمت، روز گستردن و بخشیدن وجود است؛ و بدین سبب خدای در آغاز باب و فاتحه کتاب، خود را به الرَّحمنِ الرَّحِیمِ توصیف نموده است؛ و روز عظمت و قهاریت، روز به تملک آوری و مصادره امور است، پس آن را به وحدانیت و قهاریت موسوم داشته است؛ و در پایان خود را مالک خواند و گفت: مالک روز جزاست.و ناگزیر روزی را باید که پروردگار عالم با عظمت و مالکیت خود ظهور کند و این دو اسم دولت خود را بیابند، چه هر اسمی را دولتی است که ناچار باید ظاهر شود؛ و دولت اسمهایی چون معید و مالک در روز بازگشت تام و مصادره تمام فرا می رسد؛ و این بخصوص عوالم نازل نیست، بلکه در عوالم مجردات از عقول مقدس و ملائکه مقرب هم جاری است؛ و لذا وارد شده است عزرائیل بعد از آنکه روح تمامی موجودات را باز می ستاند، خود به دست خداوند تعالی مقبوض می شود و خداوند فرمود: روزی که آسمان را آن طور که نویسنده ای کاغذ نوشته خود را می پیچد، در هم بپیچانیم؛ و فرمود: ای جان آرام، خشنود و پسندیده به سوی پروردگارت بازگرد؛ و فرمود: آن طور که شما را آفرید، باز خواهید گشت؛ و غیر از این از آیات شریفه.