چکیده
خودشناسی در نظام اخلاقی اسلام، پایه و اساس حرکت تکاملی انسان به شمار می رود. پژوهش حاضر با روش تحلیلی به بررسی این مسأله از دیدگاه سه اندیشمند معاصر پرداخته است. بررسی دیدگاه های امام خمینی, شهید مطهری و استاد مصباح نشان می دهد که آن‌ها خودشناسی را همان شناخت جنبه‌های معنوی و فرا مادی انسان، درک کرامت و شرافت ذاتی خود، درک مقام و جایگاه خویش در جهان هستی به‌عنوان یک موجود مسئول در برابر خود، خدا و جامعه، و مأمور عمران و آبادی زمین می دانند. این سه دیدگاه پیرامون نقش خودشناسی در خودسازی هم اشتراک‌نظر دارند، و پذیرفته‌اند که در نظام اخلاقی اسلام، اخلاق زاییده خودشناسی است و بر محور آن دور می‌زند. خودسازی و حرکت در جهت کمال، بدون شناخت صحیح از حقیقت وجودی خود، ممکن نیست، و درک اختیار و قدرت انتخاب تنها در سایه خودشناسی به دست می‌آید. در نظام اخلاقی اسلام، انسان به این حقیقت می‌رسد که هیچ چیزی بر او حاکم نیست، پس مسئولیت هرگونه رفتار و کرداری به عهده خود اوست. همچنین هر سه دیدگاه، خودشناسی را مقدمه لازم خداشناسی معرفی کرده‌اند و رابطه آن با خداشناسی را یک رابطه دوسویه و متقابل می‌دانند. پس همان‌طور که معرفت نفس، بهترین و نزدیک‌ترین راه برای رسیدن به خداست؛ فراموش کردن خدا در زندگی نیز خود فراموشی و خودزیانی را به دنبال خواهد داشت. این سه دیدگاه، در خصوص نقش خودشناسی در تحقق جامعه ایده‌آل نیز نقاط مشترک بسیاری دارند؛ امام خمینی تربیت افراد سالم و خودساخته را برای تحقق یک جامعه آرمانی بسیار بااهمیت دانسته است. شهید مطهری نیز معتقد است که اساساَ تکامل اجتماعی در مرحله بعد از تکامل افراد است، زیرا حسن روابط با دیگران از نتایج حسن رابطه با خود است. از نظر استاد مصباح نیز انسانی که خود را شناخته تلاش می‌کند که در جامعه از طریق صحیح به خواسته‌های خود برسد تا عزت او موجب مذلت و تحقیر دیگران نشود.
پایان نامهجایگاه خودشناسی در نظام اخلاقی اسلام از دیدگاه امام خمینی (س)، شهید مطهری و استاد مصباحصفحه 1