بررسی مقایسه ای حکومت اسلامی در اندیشه علامه نائینی و امام خمینی (س)

‏‏چکیده‏

‏‏در این پژوهش نظریه سیاسی محقق نائینی و امام خمینی مورد بررسی مقایسه‌ای قرار گرفته است. تا قبل از نهضت مشروطه و ارائه نظریه سیاسی نائینی، در زمینه مباحث مربوط به دولت و حکومت کار درخوری از سوی فقهای شیعی صورت نپذیرفته بود. برای نخستین بار نائینی لزوم تغییر نظام سیاسی مطلقه را به نظامی ‌موافق با قوانین شرع مطرح نمود و به همین جهت وی در فقه سیاسی شیعه دارای نقشی جدی و تحول‌آفرین می‌باشد. امام خمینی نیز نخستین فقیه شیعی است که ضرورت تشکیل حکومت اسلامی ‌در عصر غیبت را مطرح نمود. بدین ترتیب نظریه سیاسی ‌این دو فقیه در قرن اخیر به‌عنوان دو نقطه عطف مهم در‌ اندیشه سیاسی شیعه محسوب می‌شود. در چهارچوب نظریه نائینی ولایت فقیه محور و اساس نظام سیاسی قرار نگرفته است بلکه نقش فقها بر نظارت بر امر قانونگذاری محدود شده است. به دیگر سخن، نائینی بیش از آنکه به ولایت فقیه بپردازد به نظارت فقها و حقوق مردم تأکید می‌ورزد. از دیدگاه امام خمینی ولایت جامعه اسلامی ‌در عصر غیبت، بر اساس نصب الهی متعلق به فقهای جامع‌الشرایط است. بر مبنای نظریه سیاسی ‌ایشان اختیارات حاکم اسلامی ‌فراتر از چهارچوب احکام فرعیه الهی است و ولی فقیه می‌تواند در چهارچوب تأمین مصالح جامعه اسلامی ‌تصمیم‌گیریهای لازم را اتخاذ نماید. مبنای مشروعیت سیاسی، ماهیت حکومت، شکل حکومت و نوع‌ ایدئولوژی که نظریه سیاسی ‌این دو فقیه بر آن مبتنی است، از عمده‌ترین وجوه افتراق نظریه سیاسی آن‌هاست. در رابطه با وجوه اشتراک آرای سیاسی ‌این دو فقیه باید گفت که هر دو نگرش واحد و تفسیر مشابهی از منشأ قدرت سیاسی و برخی جلوه‌ها و ظهور عینی آن دارند و در نظریه سیاسی هر دو نقش اراده مردمی ‌در تحقق نظام سیاسی ملحوظ شده است اما نتیجه‌ای که از بررسی مقایسه‌ای آرای سیاسی نائینی و امام خمینی حاصل می‌شود ‌این است که اگر چه در نظریه سیاسی‌ این دو فقیه مشابهت‌هایی یافت می‌شود؛ اما‌ این شباهت‌ها عمدتاً کلی بوده و لذا بیانگر همسویی میان دو نظریه نیست.‏

‏‎ ‎

‏‎