احیاگرایی اسلامی از نظرگاه امام خمینی (س) و ابوالاعلی مودودی

‏‏چکیده‏

‏‏رویکرد اسلام‌گرایی یا احیاگرایی اسلامی ‌هنگامی ‌شکل گرفت که فرهنگ و تمدن اسلامی‌ بر اثر عوامل مختلف بیرونی و درونی دچار پژمردگی و فرومردگی، گردیده بود. این رویکرد دارای شاخصه‌ها و مؤلفه‌هایی است که بارزترین آنها از نظرگاه دو احیاگر برتر معاصر (امام خمینی و ابوالاعلی مودودی ؛ یکی از تشیع و دیگری از اهل سنت) موارد ذیل بوده است:‏

‏‏احیای ‌اندیشۀ توحیدی و نفی هر گونه عبودیت و اطاعت غیرخدا؛ احیای حکومت اسلامی ‌و پیرو آن، اجرای احکام و قوانین اسلامی؛ احیای اجتهاد اسلامی ‌و خاصیت انطباق‌پذیری با اوضاع و شرایط گوناگون و پاسخگویی به نیازهای کنونی انسان؛ احیای جهاد اسلامی ‌و مبارزه یا مقاومت در برابر نظام جاهلی و طاغوتی؛ احیای آزادی انسانها از بردگی طاغوت؛ احیای وحدت و انسجام اسلامی ‌و تأکید بر اصل یکسانی انسانها و عدم برتری قومی ‌و نژادی و عدم تسلط انسان بر انسان؛ و احیای نهضت علمی‌ و تمدن اسلامی ‌همراه با نقد مبانی نظری تمدنِ غرب.‏

‏‏امام خمینی و ابوالاعلی مودودی به رغم همگرایی‌ها و مشترکات فراوان در احیاگرایی اسلامی، دارای واگرایی‌ها و تفاوت‌های اساسی بوده‌اند که مهمترین آنها موارد ذیل بوده است: رویکرد فلسفی ـ عرفانی امام خمینی در احیاگرایی اسلامی ‌و نبود آن در‌ اندیشه‌های مودودی؛ اختلاف‌های ‌ایدئولوژیک در بستر تشیع و تسنن که زمینه‌ساز ‌ایجاد اختلاف و واگرایی در‌ اندیشه سیاسی گردید؛ بهره‌مندی امام خمینی از نهادهای مهم دینی و اجتماعی برای پیشبرد انقلاب اسلامی ‌چون سازمان روحانیت، هیأتهای مذهبی و نیروی انسانی زنان و عدم بهره جستن از آنها در سیرۀ ابوالاعلی؛ رویکرد نوسلفی‌گری مودودی و برخی برداشتها و رفتارهای خشک سلفی وی چون مخالفت با فلسفه و عرفان و فعالیت سیاسی ـ اجتماعی زنان.‏

‏‏نظر به آنکه امام خمینی بزرگ‌ترین و موفق‌ترین احیاگر دوران معاصر بودند و مودودی از برترین احیاگران اهل سنت به شمار می‌روند، می‌توان شاخصه‌ها و مؤلفه‌های احیاگرایی آن دو را به عنوان مهمترین ملاکها و شاخصه‌های جنبش احیاگرایی و اصلاح‌گرایی اسلامی‌ به شمار آورد.‏

‏‎ ‎

‏‎