بررسی اعتبار و کاربرد روایات تفسیری از دیدگاه امام خمینی (س)

‏‏چکیده‏

‏‏تحقیق پیش‌رو، کوششی در راستای تبیین و بررسی دیدگاه‌های امام خمینی پیرامون اعتبار و کابرد روایات تفسیری است؛ نگارنده نهایت کوشش خود را در دست یافتن به نظریات معظمٌ‌له با تتبع گسترده در آثار به جا مانده از ‌ایشان به کار گرفته است. گرچه از برخی بیانات امام خمینی قول به حجیت روایات تفسیری برداشت می‌شود، اما ‌ایشان در بحث‌های اصولی خود قائل به عدم حجیت ‌این‌گونه روایات شده، عرصۀ روایات غیر فقهی تفسیری را حق طلق عقل می‌دانند نه تعبد. از دیدگاه امام، ‌این براهین عقلی است که محک صحت و سقم روایات تفسیری قرار می‌گیرد و تعبد در پذیرش روایات ـ چنان‌که برای روایات فقهی مطرح است ـ در حیطۀ روایات تفسیری غیر فقهی، جایی ندارد. شیوۀ عملی ‌ایشان در پذیرش یا رد روایات تفسیری، شیوه‌ای مضمون‌محور است؛ لذا در بررسی‌های روایی آثار غیر فقهی‌شان، ضعف و قوت سند و مصادر روایات تفسیری، پس از صحت و علو مضمون و مفاد روایت، در اولویت دوم قرار دارد. از منظر امام، میزان در صحت و علو مضمون نیز، مطابقت آن با ‌آیات قرآن و سنت قطعی و براهین مسلم عقلی است. امام خمینی معتقد است روایات تفسیری دچار آسیب‌هایی از جمله جعل و وضع، ضعف متنی و سندی، مخالفت با قرآن، مخالفت با سنت قطعی، مخالفت با عقل و مخالفت با علو مقام معصومان (ع) است. این در حالی است که نقل‌های روایی خود امام نیز، دچار ضعف‌هایی چون نقل از منابع نامعتبر و نقل دگرگون متن و سند حدیث است. ایشان علاوه بر روایات تفسیری معصومان- که به طور مستقیم به تفسیر ‌آیه مربوط است ـ از گونه‌های دیگر روایات تفسیری ـ از جمله ادعیه و زیارات، احادیث قدسی و احادیث صحابه در جهت تبیین آیات استفاده کرده‌اند. نوع کاربردهای روایات تفسیری در آثار امام، متفاوت است. کاربرد در تأویل آیات، تطبیق بر مصادیق خارجی، تفسیر واژگان و عبارات ‌آیات و جز آن‌ها، از جمله استفاده‌های ‌ایشان از روایات تفسیری است.‏

‏‎ ‎

‏‎