بررسی تطبیقی نوگرایی دینی در اندیشه آیت الله نائینی (س) و امام خمینی (س)

‏‏چکیده‏

‏‏پژوهش حاضر جهت تبیین و مقایسه نوگرایی دینی از منظر آیت‌الله نائینی و امام خمینی فراهم آورده است. طبق نظریه ‌این پژوهش استقلال‌طلبی، مردم‌گرایی و سازگاری قانون اساسی و شریعت مهمترین شاخصه‌های نوگرایی دینی در‌ اندیشه سیاسی آیت‌الله نائینی و امام خمینی است و مهمترین نقاط  افتراق آن‌ها ارائه ساز و کارهای مختلف برای تحقق ‌این شاخص است. سیری در تاریخچه نوگرایی دینی و مروری بر ‌اندیشه‌های سرآمدان آن در عصر جدید، یعنی سید جمال‌الدین اسدآبادی، شیخ محمد عبده، رشید رضا کواکبی، کمک بسزایی در تعریف مفهوم نوگرایی دینی و تبیین شاخص‌های آن می‌کند. استبدادستیزی، استعمارستیزی، علم‌گرایی، اسلام‌گرایی و قانون‌گرایی از شاخصه‌های مورد اتفاق ‌این‌اندیشمندان است. مطالعات نظریات آیت‌الله نائینی روشن می‌سازد که افکار ‌ایشان چه مقدار متأثر از شرایط عینی بوده و متقابلاً چه مقدار بر آن تأثیر گذاشته است. از نگاه ‌ایشان، استبداد سرچشمه همه نابسامانی‌های مسلمانان و جهل مهمترین عامل به استبداد کشیده شدن ملت‌ها است. وی حکومت مشروطه را یگانه راه عزت و استقلال مسلمانان دانسته و قانون را مانع استبداد می‌داند. از منظر امام خمینی تنها حکومت لایق، حکومت ولایت‌فقیه است که ضامن اجرای احکام اسلام، آزادی، استقلال و مانع دیکتاتوری است. ایشان جمهوری را قالب حکومت اسلامی ‌و آزادی حقیقی را در سایه تعالیم اسلام و اجرای آن می‌بیند. در مقایسه نظریات مرحوم نائینی و امام خمینی به‌ این نتیجه می‌رسیم که اهم نقاط افتراق در نوع نگرش به ساختار نظام سیاسی می‌باشد و ‌این که حکومت مشروطه مناسب است یا ولایت فقیه. نقاط اشتراک نیز عبارتند از: استبدادستیزی، منشأ مشروعیت حکومت‌ها، قانون و قانون اساسی، مجلس قانون‌گذاری و شرایط نمایندگان، شورای فقها و نگهداری از حدود اسلام، تقوا و عدالت مانع درونی استبداد، نظارت بر عملکرد دولت و حاکم و آزادی.‏

‏‎ ‎

‏‎