عوامل ساخته شدن شخصیت امام
باید ببینیم که تاریخ چطور موفق شد شخصیتی با این عظمت و این تأثیرگذاری تحویل دهد که حقیقتاً تأثیرگذارترین شخصیت در تاریخ اسلام بعد از دوران معصومان و شرایط گذشته های دور بوده است؟
کتابامام خمینی (س) به روایت آیت الله هاشمی رفسنجانیصفحه 239
ایشان تقریباً در اواخر دوران قاجار، دوران مشروطه و بعداً دوران استبداد رضاخان پهلوی و دوران شاهی محمدرضا پهلوی در مسائل اجتماعی، تاریخی و شرایط کشورمان حضور داشتند و از مسائلی که در این مقطع از تاریخ گذشته که در ایران هم بسیار مهم است، تأثیر می گرفتند.
بعلاوه در سراسر دنیا، در جهان اسلام، در همسایگی، در دولت عثمانی سابق و ترکیه، در عراق، در پاکستان و در شمال و جنوب ما مسائل فراوانی در ارتباط با استعمار و حضور تجاوزکارانه استعمار غرب و تهاجم بسیار موثق و تالی تلو حرکت مارکسیستی و الحادی شرق در جریان بود. در داخل کشور، شاهد مقاطع بسیار حساسی بودند. مشروطه در ذهن ایشان اثر گذاشته بود. توفیق سریع علما و مسلمانان و علما در شکستن استبداد تقریباً مزمن ایران، از 2500 سال شاهنشاهی، و بعد خودکامگی مطلق که تبدیل به سیستم میانه ای شده که همان مشروطه بود، برای کسانی که می خواستند تاریخ را مطالعه کنند، درس بزرگی بود. بعد مصادره دستاورد علما و مردم توسط جریانهای سرسپرده و تبدیل آن به ضد اهداف علما و مردم را نیز دیده بود؛ که در نتیجه، اصل مشروطه را هم بی اثر کرد. چون اهداف اولیه اش فراموش شد و اهداف ثانویه، پشتوانه مردمی نداشت. در همان موقع جنگ جهانی و اشغال ایران، شروع شده بود. با اینکه ایران اعلام بی طرفی کرده بود و اقدامات را درست می دید و درک می کرد، این مسأله تحقیقاً تحت تأثیر قرار می داد که ایشان هم به شدت، تأثیر گرفته بودند. بدتر از همه، اینها از بین این حوادث، ظهور شخصیتی مثل رضاخان در ایران بود. که واقعاً نمونه استبداد بوده است. چیزی که همیشه دنیای ما از آن رنج می برد و بعد از مشروطه، دوباره گرفتار آن استبداد شدیم. امام در آن موقع، در عنفوان جوانی و مطالعه، تحقیق و شکل گیری شخصیت خودشان بودند که اینها همه بر او تأثیر گذاشت.
آنچه که در کنار این مسائل قرار داشت، شرایطی بوده که امام را وادار به مطالعه، تحقیق و تعمّق در مسائل اسلامی، فلسفی، عرفانی، اخلاقی و شناخت معارف اسلامی می کرد که با آن هوش و استعداد و شرایطی که در اطرافشان بود، تبدیل به یک عنصر تقریباً منفرد و کم نظیر شدند. نمی توانم بگویم که نظیر ایشان در دنیا نیست و نبود، بلکه
کتابامام خمینی (س) به روایت آیت الله هاشمی رفسنجانیصفحه 240
شناخته نشد و به میدان نیامد. شاید از جهاتی، انسانهای قابل توجهی در همان زمانها بودند، ولی بروز نکرده و نتوانستند اقداماتی را که امام سازماندهی کردند و انجام دادند، انجام دهند.
کتابامام خمینی (س) به روایت آیت الله هاشمی رفسنجانیصفحه 241