تاکتیکهای مبارزاتی حاج آقا مصطفی و حاج احمد آقا

‏‏ شیوه مبارزاتی حاج آقامصطفی و حاج سید احمد آقا در کنار امام ‏‎ ‎‏خمینی چه تفاوتهایی داشت؟‏

‏‏ سبک و سیاق مبارزاتی حاج آقامصطفی و حاج احمد آقا با‏‎ ‎‏یکدیگر تفاوت داشت. حاج آقامصطفی در کلیه مراحل مبارزه در کنار ‏‎ ‎‏پدرش قرار داشت و در مبارزه با طاغوت تا آن جا پیش رفت که کلیه ‏‎ ‎‏پلهای پشت سرش را خراب کرد و منفور رژیم شاه شد. او دقیقا در کنار ‏‎ ‎‏امام خمینی به مثابه یک بازو و سپر نیرومند و توانا عمل کرد. حتی حاج ‏‎ ‎‏آقامصطفی در مراحلی از مبارزه سیاسی وارد می‏‏ ‏‏شد که در حد و شان ‏‎ ‎‏حضرت امام خمینی به عنوان یک مرجع عالی‏‏ ‏‏قدر شیعی نبود و در واقع ‏‎ ‎‏جهت حفظ حیثیت و شخصیت امام از خودگذشتگی می‏‏ ‏‏کرد. به عنوان ‏‎ ‎‏مثال در زمانی که حضرت امام خمینی تماس با سیاسیون غیر روحانی را‏‎ ‎‏مجاز نمی‏‏ ‏‏دانست و شخصیتهای سیاسی و رجال غیر روحانی را به ‏‎ ‎‏حضور نمی‏‏ ‏‏پذیرفت و در شرایط خاص اجازه نمی‏‏ ‏‏داد گروههای سیاسی ‏‎ ‎‏دیگر از وجودشان جهت تبلیغات خود و کارهایشان استفاده کنند ‏‎ ‎‏تشکیلات سیاسی بیت امام خمینی به کار می‏‏ ‏‏افتاد. یعنی حاج آقامصطفی ‏‎ ‎
‏‎

‎‏خمینی این مهم را بر عهده می‏‏ ‏‏گرفت و با سیاسیون و شخصیتهای ‏‎ ‎‏غیر روحانی نشست و برخاست می‏‏ ‏‏کرد و از حال آنان و درخواستهایشان ‏‎ ‎‏باخبر می‏‏ ‏‏شد. ایشان از دید همه به دلیل اصالت و صداقت ذاتی خود از ‏‎ ‎‏هر گونه اتهامی مصون بود. البته این نحوه عملکرد در امور سیاسی در ‏‎ ‎‏جوّ حاکم بر حوزه علمیه نجف یک نوع فداکاری و گذشت را می‏‏ ‏‏طلبید ‏‎ ‎‏که جناب حاج آقامصطفی خمینی از آن برخوردار بود.‏

‏‏محیط نجف یک محیط بسته بود به طوری که حتی روزنامه خواندن ‏‎ ‎‏هم عمل خلاف مروّت! شمرده می‏‏ ‏‏شد تا چه رسد به رادیو گوش کردن ‏‎ ‎‏و بحث سیاسی کردن و ارتباط با سیاسیون عصر داشتن. بدیهی است در ‏‎ ‎‏چنین فضای بسته و تنگی ادامه دادن راه امام خمینی، بسیار سخت به ‏‎ ‎‏شمار می ‏‏ ‏‏آمد. یکی از دلایل مهم تبعید امام خمینی به نجف هم همین ‏‎ ‎‏فضای بسته بود تا حضرت امام خمینی امکان مبارزات سیاسی را نداشته ‏‎ ‎‏باشد. در این میان مرحوم حاج آقامصطفی خمینی سعی کرد با از ‏‎ ‎‏خودگذشتگی و فدا کردن جان و آبروی خود این نقیصه را جبران کند.‏

‏‏ایشان با دانشجویان و تشکلات سیاسی آنها ارتباط داشت. بعضی از ‏‎ ‎‏افراد سیاسی از خارج می‏‏ ‏‏آمدند و با حاج آقامصطفی ملاقات می‏‏ ‏‏کردند. ‏‎ ‎‏البته گاهی افراد ناباب هم در بین آنها بودند که حاج آقامصطفی بعد از ‏‎ ‎‏درک آن، دیگر آنها را نمی‏‏ ‏‏پذیرفتند. به عنوان مثال آقای قطب‏‏ ‏‏زاده یک بار ‏‎ ‎‏در سفری که به نجف کرده بود یک شب تا صبح خدمت ایشان بود و ‏‎ ‎‏گویا در آن شب یادش رفته بود نماز بخواند. حاج آقامصطفی از این ‏‎ ‎‏مساله خیلی ناراحت شد. آدمی که ادعای اسلامی بودن می‏‏ ‏‏کند و با‏‎ ‎‏روحانیت تماس می‏‏ ‏‏گیرد و به نجف می‏‏ آید‏‏ و آن قدر بی‏‏ ‏‏خیال یا گستاخ ‏‎ ‎
‏‎

‎‏است که بدون هیچ اضطرار و اضطرابی نمازش را فراموش می‏‏ ‏‏کند به ‏‎ ‎‏درد نمی‏‏ ‏‏خورد. لذا دفعه بعد قطب‏‏ ‏‏زاده را به بیت خود راه نداد.‏

‏‏البته قطب‏‏ زاده صرف نظر از این موضوع، صفات حسنه ای در مسیر ‏‎ ‎‏مبارزه و انقلاب داشت که امام با توجه به آن مسئولیت صدا و سیما را‏‎ ‎‏در نخستین حکم صادره به وی سپردند. امّا متاسفانه سرانجام تلخی پیدا‏‎ ‎‏کرد، نه قدر خود را دانست و نه قدر دیگران را. و از همین رهگذر، هم ‏‎ ‎‏به خودش ضربه زد و هم به انقلاب.‏

‏‏در آن زمان تشکلهای زیادی مثل جبهه ملی به نجف می‏‏ ‏‏آمدند و با‏‎ ‎‏حاج آقامصطفی تماس می‏‏ ‏‏گرفتند. عناصر کنفدراسیون و تشکلهای ‏‎ ‎‏سیاسی مختلفی بودند که با ایشان تماس داشتند. جالب این که حاج آقا‏‎ ‎‏مصطفی همیشه با قاطعیت و از موضع بالا با آنها برخورد می‏‏ ‏‏کرد و ‏‎ ‎‏همیشه آنها بودند که ارشاد می‏‏ ‏‏شدند.‏

‏‏اما حاج احمد آقاخمینی وضعیتی دیگر گونه داشتند. ایشان در ظاهر ‏‎ ‎‏در امور سیاسی حداقل به شکل علنی شرکت نمی‏‏ ‏‏کرد و موظف بود در ‏‎ ‎‏ایران باشد و درس بخواند و از کلیه مبارزات علنی به دور بماند. او کلا‏‎ ‎‏از هر اقدامی که رژیم را نسبت به خودش حساس بکند، منع شده بود. ‏‎ ‎‏ولیکن در همان حال رابط بیت امام با علما و مردم در داخل کشور به ‏‎ ‎‏حساب می‏‏ ‏‏آمد و اطلاعات ذی قیمتی برای امام می‏‏ ‏‏آورد.‏

‏‏بدین ترتیب این دو نفر در جریان مبارزات سیاسی امام خمینی علیه ‏‎ ‎‏رژیم، دو طرز کار مختلف را بر عهده داشتند. گرچه حاج احمد آقا پس ‏‎ ‎‏از شهادت حاج آقامصطفی خمینی، از این سبک و سیاق خود عدول ‏‎ ‎‏کرد و عَلَم حمایت و پاسداری از آرمآنهای پدر و خدمتگزاری به ایشان ‏‎ ‎
‏‎

‎‏را علنا بدوش گرفت. از آن به بعد حاج احمد آقا به دلیل مخالفت علنی ‏‎ ‎‏بارژیم شاه امکان بازگشت به ایران را از دست داد و در کنار پدر اقامت ‏‎ ‎‏کرد.‏

‏‏شایان ذکر است که حاج آقامصطفی خمینی یک عالم عالی‏‏ ‏‏قدر ‏‎ ‎‏اسلامی بود که در حوزه‏‏ ی‏‏ مبانی زیربنایی فقهی و علمی و اصولی اسلام ‏‎ ‎‏فعالیت بسیاری کرد و به معنای کامل به درجه عالی فقاهت دست یافت. ‏‎ ‎‏وی یک فیلسوف برجسته و متکلم عالی‏‏ ‏‏قدر و یک مجتهد والا بود اما‏‎ ‎‏حاج احمد آقا در آن دوران یک طلبه نوپا بود که تازه به مرحله خواندن ‏‎ ‎‏درس خارج رسیده بود. از طرف دیگر حاج احمد آقا به قدر کافی مجال ‏‎ ‎‏و امکان کسب فیض از منبع علمی یی را که در درون خانه‏‏ ‏‏شان وجود ‏‎ ‎‏داشت نداشت و به اندازه حاج آقامصطفی از فرصتهای لازمی که یک ‏‎ ‎‏فقیه را متبحر می‏‏ ‏‏کند و یک فیلسوف را می‏‏ ‏‏سازد، برخوردار نبود.‏

‏‏در عوض حاج احمد آقا بیشتر امکان مطالعات به روز و نوآوریهای ‏‎ ‎‏دوران خود را داشت. حاج آقامصطفی به دلیل دوری از ایران و ‏‎ ‎‏گرفتاریهای زیاد، فرصت کافی برای کسب نوآوریهای جدید و آشنایی با‏‎ ‎‏عقاید و آرای گروههای جدید و نوپای اسلامی را به دست نمی‏‏ ‏‏آورد.‏

‏‏ سبک و سیاق مبارزاتی حاج احمد آقا در داخل کشور چگونه ‏‎ ‎‏بود؟‏

‏‏ حاج احمد آقا به دلیل حضور در ایران و مراوده با گروههای ‏‎ ‎‏سیاسی درون کشور از تسامح بسیاری برخوردار بود. یک بار من کتاب ‏‎ ‎‏تفسیر پرتوی از قرآن مرحوم آقای طالقانی را برای امام خمینی برده بودم ‏‎ ‎‏تا مطالعه کرده و نظر خودشان را بیان کنند. به من گفتند: شیوه و مشی ‏‎ ‎
‏‎

‎‏آقای طالقانی را من پسندیده‏‏ ‏‏ام. بنا ندارم تقریظ بر کسی بنویسم. اگر ‏‎ ‎‏می‏‏ ‏‏خواستم چنین کاری کنم حتما بر کتاب پرتوی از قرآن آقای طالقانی ‏‎ ‎‏می‏‏ ‏‏نوشتم. خوب است به مصطفی بدهید تا او هم بدان توجه کند چرا که ‏‎ ‎‏مشغول نوشتن تفسیر است. من کتاب را خدمت حاج  آقامصطفی بردم.‏

‏‏اما حاج احمدآقا به دلیل ارتباط با کانونهای گرم مبارزاتی داخل ‏‎ ‎‏کشور که بعد از تبعید امام خمینی به نجف بیشتر پایه و قوام گرفت ‏‎ ‎‏بسیار راحت‏‏ ‏‏تر با شخصیتها و رهبران مبارز درون کشور رفت و آمد ‏‎ ‎‏می‏‏ ‏‏کرد و کنار می‏‏ ‏‏آمد. ایشان به دلیل رشد در چنین محیط و فضایی، ‏‎ ‎‏بیشتر با نوآوریهای اسلامی آشنا بود و پس از فوت حاج آقامصطفی ‏‎ ‎‏ایشان در کنار امام قرار گرفت و به دلیل شرایط خاص زمان و اوج‏‏ ‏‏گیری ‏‎ ‎‏مبارزات، با گروههای مختلف مراوده داشت. حاج احمد آقا از جوانی در ‏‎ ‎‏کوران مبارزات، مطالعات و نوآوریهای سیاسی قرار گرفته بود و طبیعتا به ‏‎ ‎‏سرعت آبدیده و پخته می‏‏ ‏‏شد.‏

‏‏ارتباط تنگاتنگ شما و حاج احمد آقا از چه دورانی آغاز شد؟‏

‏‏ارتباط تنگاتنگ و دوستی ما از زمان آمدن ایشان به نجف و اقامت ‏‎ ‎‏دایم ایشان در آن جا آغاز شد. همان طور که گفتم حاج احمد آقا بعد از ‏‎ ‎‏رحلت حاج آقامصطفی به صورت دایم به نجف آمد و تصمیم گرفت ‏‎ ‎‏در کنار پدر بماند و به کارهای بیت امام سر و سامانی بدهد. شایان ذکر ‏‎ ‎‏است که تنظیم ارتباطات حضرت امام از کارهای خیلی سخت به شمار ‏‎ ‎‏می‏‏ ‏‏رفت. حضرت امام مرکز ثقل مبارزه به حساب می‏‏ ‏‏آمد و بی‏‏ ‏‏تردید در ‏‎ ‎‏اطرافشان روحانیون مبارز و افراد فرهیخته زیادی وجود داشتند و به ‏‎ ‎‏مبارزه می‏‏ ‏‏پرداختند. منتهی این افراد به دلیل تفاوت بینش و دیدی که ‏‎ ‎
‏‎

‎‏نسبت به مسائل داشتند از سبک مبارزاتی خاصی پیروی می‏‏ ‏‏کردند. برخی ‏‎ ‎‏از آنها سعی می‏‏ ‏‏کردند در عرصه‏‏ ‏‏های روشن‏‏ ‏‏تر و ملموس‏‏ ‏‏تری حرکت ‏‎ ‎‏کنند و برخی دیگر به دلیل تقوا و صیانت نفس از ابراز فعالیتهای علنی ‏‎ ‎‏خودداری می‏‏ ‏‏کردند و در عین کتمان، نقش ارزشمندی در مبارزات ‏‎ ‎‏روحانیت ایفا می‏‏ ‏‏نمودند.‏

‏‎

‎