کار من با شروع آزمایش ها و تحقیقات در لابراتوار بیوشیمی زیر نظر پروفسور فلایدرر شروع شد. در هفته نیز در دروس دانشکده بیولوژی در واحدهایی که از آنها یاد کردم شرکت می کردم. به موازات همه اینها 8 ساعت تدریس در هفته را نیز جهت تامین هزینه زندگی آغاز کردم، که رفته رفته با تولد غزاله و انتقال فاطی به بوخوم به 16 ساعت در هفته رسید. در این جا برای علاقمندان به مسئله «حیات و کیفیت تکامل آن» به شرح مختصری از موضوع رساله دکترا و پژوهشهای علمی ام می پردازم.
مسئله «تکامل» موجودات زنده بر خلاف مقوله «کیفیت» آن، اصلی مسلم در علم
خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 1صفحه 57
زیست شناسی می باشد. در مورد این که «حیات» چگونه آغاز شد ماده «بی جان» چگونه متحول گردید؛ گروهی «اصل تصادف» و پاره ای دیگر «ساز و کارهای مکانیکی» و فراهم گشتن شرایط شیمیایی را فرض انگاشته اند. استاد من پروفسور فلایدرر ـ در همان مقاله ای که سبب آشنایی من با این انسان والامقام گردید ـ بر این اعتقاد بود که: «باور به معجزه» و «نقش اراده»ای خارج از جهان ماده، در «ظهور حیات» بسیار علمی تر از «اعتقاد به تصادف» است.
از زمان «آغاز حیات» و سیر تکاملی آن تا به امروز «مراحل مختلفی» طی شده است. تمام زیست شناسان در این که «موجود جاندار» مسیر تکاملی را پشت سر گذارده است، اتفاق نظر دارند. اختلاف آنان بر سر «چگونگی» این سیر تکاملی است. نظریات داروین که از همان آغاز مورد مناقشه دیگر دانشمندان بود، بر محور همین «چگونگی سیر تکامل» می چرخید.
علیرغم پیشرفت های محیرالعقول علوم طبیعی و شاخه های مختلف زیست شناسی، تاکنون گرهی اساسی از این معضل بزرگ باز نشده است. پروفسور فلایدرر بر این باور بود که به جای مراجعه به غارها و کاوش های باستان شناسان در جستجوی فسیل ها و بازمانده های موجودات زنده، از تک یاخته ها، تا انسان های اولیه، با مطالعه تطبیقی در عوامل و اجزاء «اعمال حیاتی» و از جمله «بیوشیمی حیات» و شناخت عناصر و عوامل شیمیایی موثر در آن، می توان به نتایج ارزنده ای دست یافت. به عنوان مثال: «تولید مثل» و «تغییر و تبدیل مواد» در ارگانیسم موجود زنده از یک سلسله فعل و انفعالات شیمیایی تشکیل شده است. این کنش ها و واکنش ها ضرورتاً باید وجوه مشترک زیادی با یکدیگر داشته باشند. مثلاً تجزیه چربی یا پروتئین در بدن که قسمتی از اعمال گوارشی است، دارای مسیر مشخص و شناخته شده شیمیایی است. اگر مسیر تجزیه یک پروتئین خاص را در ارگان های موجودات زنده از تک یاخته تا پیله و کرم حشرات و از آن پس تا پرندگان و مهره داران و پستانداران و سپس تا به انسان مورد مطالعه شیمیایی قرار دهیم، ضرورتاً باید عوامل شیمیایی دخیل در این امر گوارشی یکسان بوده و از فرمول ها و کنش های شیمیایی مشترک تبعیت کند. و یا فعل و انفعالات شیمیایی دخیل در امر تنفس و انتقال اکسیژن از محیط پیرامونی موجود زنده به درون
خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 1صفحه 58
ارگانیسم آن و تولید گاز کربنیک و بخار آب ناشی از آن سوخت و ساز باید از فرمول واحد و عناصر واحد مشترکی تشکیل شده باشد. همین طور سایر فعل و انفعالات حیاتی از ساده ترین آن که همین سوخت و ساز است تا کنش های بسیار پیچیده امور دماغی و مکانیسم های تخیل و تعقّل و تداعی معانی و حافظه و تکلم و سازوکارهای دخیل در رشد و نمو و تولید مثل و... باید دارای مشترکات روشن و قابل دستیابی باشند. اگر بتوانیم در این مسیر حرکت کنیم و مشابهت ها و مشارکت ها را در اعمال حیاتی کلیه موجودات زنده، از موجودات ساده و بسیط تا انسان که پیچیده ترین آن ها است، دریابیم و به یک بررسی تطبیقی بپردازیم، گام بزرگی در شناخت «مسیر تکامل» برداشته ایم.
یکی از مهم ترین عناصر حیاتی مشترک در کلیه موجودات زنده «پروتئین»ها هستند. ساختمان مولکولی و مکانیسم فعل و انفعالات یک پروتئین مشترک در ارگان های موجودات مختلف، باید مشابه، یکسان بوده و نقش آفرینی آن در اعمال حیاتی کلیه موجودات باید یکنواخت باشد.
مانفردایگن، یکی از شاگردان این استاد قبلاً (69/1968) با شناخت ردیف اسیدهای آمینه یکی از پروتئین های فعال در هیدرولیز مواد نشاسته ای با نام مخفف LDH جایزه شیمی نوبل آن سال را به خود اختصاص داد.
معضلی که حل و کشف آن به عنوان پروژه تحقیقاتی برای اخذ درجه دکترا به عهده من گذارده شد بررسی تطبیقی یکی از مهم ترین آنزیم ها و پروتئین های فعال در امر گوارش و تجزیه های وارده به سیستم گوارشی و هضم مواد غذایی موجودات زنده، بنام شیموتریپسین بود.
این آنزیم در لوزالمعده انسان تولید شده و از طریق اثنی عشر وارد مدار گوارشی گشته و ملکول پروتئین های وارده را تجزیه می کند.
از آن جا که این عمل گوارشی در کلیه موجودات زنده صورت می گیرد ـ از پیله تا کرم حشرات و همچنین در واکنش های خزندگان و پرندگان تا مهره‌داران و پستانداران‌ـ
خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 1صفحه 59
خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 1صفحه 60
و از فرمول شیمیایی واحد پیروی می کند، ضرورتاً باید ساختار فضایی و ملکول این آنزیم ـ به ویژه در مرکز فعال آن که از اسیدهای آمینه سرین هیستیدین تشکیل شده، یکسان بوده و تعداد و نیز ردیف مولکولی اسیدهای آمینه یاد شده در آن مرکز با یکدیگر برابر باشند.
بدین منظور باید پروتئین مذکور ـ شیموتریپسین ـ را از بدن موجودات یاد شده استخراج و تصفیه کرده و با شناخت و بررسی فعل و انفعالات حیاتی آن در شرایط مختلف و نیز بررسی و کشف ردیف اسیدهای آمینه موجود در مرکز فعال آن، به مطالعه تطبیقی و مقایسه ای پرداخت.
شیموتریپسین استخراج شده از اندام های گوارشی موجودات یاد شده باید در کنش ها و واکنش های شیمیایی گوارشی در شرایط متغیر درجه حرارت، فشار، غلظت، درجه اسیدی یا قلیایی محیط ـ و نیز در برابر پروتئین های مختلف ـ به لحاظ کوچکی و بزرگی مولکول، ساختارهای فضایی متفاوت و نیز در برابر موادی که فعالیت حیاتی آن را مختل می کند دارای مشابهت ها و ویژگی های مشترک قابل قبولی باشد.
خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 1صفحه 61